ხულოში, შუახევსა და ოჩხამურში საკანალიზაციო წყლების გასაწმენდად ხელოვნურ ჭაობებს ააშენებენ. საკანალიზაციო წყლების დამაბინძურებლებისგან გაწმენდა ასეთ „ჭაობებში“ ძირითადად სპეციალურად შერჩეულ მცენარეებზე იქნება დამოკიდებული. თუმცა დაბინძურებული წყალი „ჭაობში“ ჩაშვებამდე წინასწარ მექანიკურადაც გაიწმინდება.
პროექტის მიხედვით:
- ასეთი ტიპის ჭაობებში ყველაზე მეტად გამოიყენება მაკროფიტები [წყლის მცენარეები]: ლელი, ლაქაში და სამგვერდა წყლის წაბლი. ასევე ძალიან პატარა ზომის მრავალწლოვანი მცენარეები, მაგალითად, წყლის პერი, „რომელიც თავისუფლად მცურავ, მაღალპროდუქტიულ და პლანეტის ყველაზე სწრაფად მზარდ მცენარეთა რიცხვს მიეკუთვნება.“
- „არსებობს წყლის გაწმენდის სხვადასხვა ფიზიკო-ქიმიური მეთოდი, თუმცა ფიტორემედაცია ერთ-ერთ ყველაზე ეფექტურ საშუალებას წარმოადგენს, რისი რესურსიც საქართველოს უხვად გააჩნია. ფიტორემედაცია, ანუ წყალმცენარეებით წყლის გაწმენდა, სხვა ფიზიკო-ქიმიურ ტექნოლოგიებთან შედარებით დაახლოებით 10-ჯერ უფრო იაფი და ეფექტური მეთოდია.“
ლაქაში გონიოს ყოფილ სამხედრო პოლიგონზე
„ხელოვნური ჭაობები წარმოადგენს ინჟინრულ სისტემებს, რომლებიც აგებულია ბუნებრივი ჭაობის პროცესების გამოსაყენებლად, რათა კონტროლირებად პირობებში მოხდეს დამაბინძურებლების ტრანსფორმაცია და მოცილება. ასეთი სისტემების მიზანია, აკონტროლოს და ოპტიმიზაცია გაუწიოს ჭარბტენიანი ადგილის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ეკოსისტემურ სერვისს და უნარს – ამოიღოს ან გარდაქმნას ჩამდინარე წყლების დამაბინძურებლები“, – აღნიშნულია დოკუმენტებში.
იმავე დოკუმენტების მიხედვით, „წყალქვეშა მცენარეები ბუნებრივად დაფარულია პერიფიტონით, რომლებსაც ჟანგბადის გამოყოფის გზით გავლენა აქვთ დამაბინძურებლების მოცილებაზე.“
წყარო: დაბა შუახევის ჩამდინარე წყლების №2 გამწმენდი ნაგებობის მშენებლობის და ექსპლუატაციის პროექტი/გზშ
აჭარის მუნიციპალიტეტებში თანამედროვე სტანდარტების კომუნალური ინფრასტრუქტურა „აჭარის დაბების და სოფლების წყალმომარაგების და წყალარინების პროგრამის“ ფარგლებში უნდა მოეწყოს, რაც გამწმენდი ნაგებობების მშენებლობასაც ითვალისწინებს.
შესაბამისი პროექტების გარემოს ეროვნულ სააგენტოსთან შეთანხმების პროცედურები დაწყებულია.
განახლება: დაგეგმილი საქმიანობის გარემოზე ზემოქმედების შეფასების ანგარიშთან დაკავშირებით წერილობითი შენიშვნები და მოსაზრებები შეგიძლიათ წარუდგინოთ გარემოს ეროვნულ სააგენტოს 2023 წლის 19 აპრილის ჩათვლით, ან ელ. ფოსტის მისამართზე: eia@mepa.gov.ge [შენიშვნების/მოსაზრებების ელ.ფოსტაზე გამოგზავნისას მიუთითეთ შემდეგი ადრესატი: სსიპ გარემოს ეროვნულ სააგენტოს]
პროექტებში აღნიშნულია, რომ აჭარის დაბებისთვის განიხილებოდა ორი ტიპის გამწმენდი ნაგებობების მოწყობა:
- პირველი: ხელოვნური ტბორებით ფიტოგაწმენდის ტექნოლოგია, რომელიც ასევე ცნობილია, როგორც „აშენებული ჭაობების“ „Constructed Wetlands“ (CW), ან „ჰიდრობოტანიკური მოედნების“ სახელით;
- მეორე: დისკური ბიოფილტრები, ასევე ცნობილი, როგორც მბრუნავი ბიოლოგიური კონტაქტორების (RBC) ტექნოლოგიის სახელით.
გამოყოფენ „აშენებული ჭაობების“ ორ ჯგუფს: ზედაპირული ნაკადით აშენებული ჭაობები და მიწისქვეშა ნაკადის მქონე ჭაობები: „ზედაპირული ნაკადით აშენებული ჭაობები, როგორც წესი, შედგება არაღრმა აუზებისგან ან არხებისგან, სადაც მაკროფიტების ზრდა-განვითარებისთვის ხელსაყრელი გარემო პირობებია შექმნილი. მისი დიზაინის ერთ-ერთი მთავარი პირობაა, ნელი დინებით ჩამდინარე წყლების კონტაქტი რეაქტიულ ბიოლოგიურ ზედაპირებთან. ცოცხალი ორგანიზმი წყლიდან შთანთქავს, აგროვებს და შლის დამაბინძურებლებს.“
„ფიტორემედაცია არის ერთგვარი, გარემოს აღდგენის პროცესისთვის გამოყენებული ტექნიკა, სადაც მაკროფიტებს შეუძლიათ დაბინძურებული გარემოდან შეიწოვონ დამაბინძურებლები და გახადონ გარემო ნაკლებად ტოქსიკური… მცენარეები ასევე ესთეტიკური თვალსაზრისით სასიამოვნოა და სხვა ბიოგამწმენდებისგან განსხვავებით არ იწვევს არსებული ლანდშაფტების უხეშ დარღვევას. ასევე ითვლება ზოგიერთ შემთხვევაში დეგრადირებული ჰაბიტატების აღდგენის საშუალებადაც“, – აღნიშნულია დოკუმენტებში.
„აშენებული ჭაობების“ ტიპიური ხედები საზღვარგარეთ / ფოტოები დაბა შუახევის ჩამდინარე წყლების №2 გამწმენდი ნაგებობის მშენებლობის და ექსპლუატაციის პროექტიდან
ამ ეტაპზე მომზადებული დოკუმენტების მიხედვით, ხელოვნური ჭაობების მშენებლობა იგეგმება დაბა ხულოში, შუახევში [2 „ჭაობი“] და ოჩხამურში [5 „ჭაობი“]. რაც შეეხება დაბა ქედას, აქ „ჭაობის“ ნაცვლად, აშენდება მეორე ტიპის გამწმენდი ნაგებობა – დისკური ბიოფილტრები.
დაბა შუახევის ჩამდინარე წყლების №2 გამწმენდი ნაგებობის მაგალითზე
წყარო: დაბა შუახევის ჩამდინარე წყლების №2 გამწმენდი ნაგებობის მშენებლობის და ექსპლუატაციის პროექტი/გზშ
პროექტის მიხედვით, გამწმენდ ნაგებობაზე შემოსული ჩამდინარე წყლები გაივლის ოთხ ძირითად ეტაპს: წინასწარი გაწმენდა [მექანიკური ფილტრი]; CW უჯრედების კვების სისტემა; CW უჯრედები [„ჭაობები“], სადაც მიმდინარეობს ჩამდინარე წყლების გაწმენდის ძირითადი პროცესი და ჩამდინარე წყლების გამსვლელი კამერა ტუმბოების გარეშე.
კანალიზაციის ქსელიდან გამწმენდ ნაგებობაში შემოდინებული წყალი, პირველ რიგში, გაივლის წინასწარ მექანიკურ გაწმენდას გისოსებზე. გისოსზე დაგროვილი მყარი ნარჩენის ამოიღება ყოველდღიურად, რომლის დროებითი შენახვა შესაძლებელია ადგილზე, დახურულ კონტეინერში, სანამ განთავსდება უახლოეს ნაგავსაყრელზე.
გისოსების გავლის შემდგომ წყალი ხვდება CW კვების საკანში, რომელიც ასრულებს CW უჯრედებში წყლის გადანაწილების ფუნქციას.
სამივე CW უჯრედის კვების საერთო ციკლის ხანგრძლივობაა 10-დან 11 დღემდე.
CW უჯრედებში მიმდინარეობს წყლის გაწმენდის მთავარი პროცესები, რაც უზრუნველყოფს შემდეგი დამაბინძურებელი ნივთიერებების მოცილებას: ორგანული ნივთიერებები [ჟბმ, ჟქმ]; შეწონილი ნაწილაკები; ნუტრიენტები; პათოგენები და მძიმე მეტალები.
წყარო: დაბა შუახევის ჩამდინარე წყლების №2 გამწმენდი ნაგებობის მშენებლობის და ექსპლუატაციის პროექტი/გზშ
ჩამდინარე წყლების ბიოლოგიური, ფიზიკური და ქიმიური დამუშავება/გარდაქმნის [გაწმენდის] პროცესი მიმდინარეობს უჯრედის სხვადასხვა ზონაში. ეს ზონები მოიცავს: ნალექი, ქვიშის საგები; მცენარეების ფესვების ზონა, წყალი ფორებში, არაცოცხალი ნაწილაკების ორგანული მასალა, როგორიცაა ფოთლები; საჰაერო [ანუ ჰაერთან შეხების] ზონა; ასევე ბიომასის ზონები, როგორიცაა ქვიშაში მზარდი და ფესვებზე მიმაგრებული ბაქტერიები.
აშენებულ ჭაობებში არსებობს ჟანგბადის სხვადასხვა დონის მქონე ადგილების მოზაიკური განლაგება, რაც იწვევს დეგრადაციისა და მოცილების მრავალფეროვან პროცესს.
დაშვებული ნორმების შესაბამისად, გაწმენდილი წყალი უჯრედებიდან მდორედ მიემართება გასასვლელისკენ და მილსადენის საშუალებით გადამისამართდება ჩამდინარე წყლების ჩაშვების წერტილისკენ, საიდანაც გაწმენდილი წყალი ჩაედინება მდინარეში.
წყლის გაწმენდის პროცესში ლამი გროვდება CW შრეების თავზე 5-10 წლის განმავლობაში, რომლის დროსაც ორგანული მასალა სრულად იშლება და ლამი გარდაიქმნება სტაბილურ მასად. ათ წელში ერთხელ კი, ამ მასას ამოიღებენ და ნაგავსაყარზე გაიტანენ [დაგეგმილია გატანა ცეცხლაურში მშენებარე ნაგავსაყარზე].
[red_box]„აშენებული ჭაობების“ მთავარი შესაძლო ნაკლოვანებები – პროექტის მიხედვით[/red_box]
- „ტექნოლოგიის მთავარ ნაკლოვანებად შეიძლება ჩაითვალოს უსიამოვნო სუნის გავრცელება. თუმცა ამ ზემოქმედების მნიშვნელობა პრაქტიკულად არაფრით განსხვავდება სხვა ტექნოლოგიებისგან [მაგალითად, ტიპიური ბიოლოგიური გამწმენდი ნაგებობის შემთხვევისგან];
- სუნის გავრცელების შესამსუბუქებლად მიმღები და კვების სტრუქტურა იქნება დახურული ტიპის;
- გაანგარიშების შედეგების ანალიზით ირკვევა, რომ გამწმენდი ნაგებობის ექსპლუატაციის პროცესში მიმდებარე ტერიტორიების ატმოსფერული ჰაერის ხარისხი, როგორც 500-მეტრიანი ნორმირებული ზონის მიმართ, აგრეთვე უახლოესი დასახლებული ზონის მიმართ, არ გადააჭარბებს კანონით დაშვებულ ნორმებს;
- ობიექტის ფუნქციონირება საშტატო რეჟიმში არ გამოიწვევს ჰაერის ხარისხის გაუარესებას და მიღებული გაფრქვევები შესაძლებელია დაკვალიფიცირდეს, როგორც ზღვრულად დასაშვები გაფრქვევები.
- ხელოვნურ ჭაობებში მიმდინარე ქიმიური და ბიოლოგიური პროცესები ხელს არ უწყობს მწერების განსაკუთრებულ გავრცელებას. ასეთი რისკები, შეიძლება ითქვას, არ განსხვავდება სხვა ღია ტიპის გამწმენდი ნაგებობებისგან.
- გამწმენდი ნაგებობა შეუფერხებლად იმუშავებს წვიმის დროს და ზამთარში [თოვლისა და ყინვის შემთხვევაშიც]“.
დოკუმენტებში ასევე აღნიშნულია, რომ ამ ტექნოლოგიების გამოყენება დაიწყო დანიაში, ავსტრიასა და დიდ ბრიტანეთში, ძირითადად, მუნიციპალური კანალიზაციის გაწმენდისათვის.
ჰიბრიდული სისტემის მქონე გამწმენდების მშენებლობა მიმდინარეობდა ასევე საფრანგეთში: „გამწმენდი ნაგებობის შემოთავაზებული ტექნოლოგია უფრო და უფრო ფართოდ გამოიყენება ევროპის განვითარებულ ქვეყნებში. იგი ძალზედ პერსპექტიულია მცირე ზომის დასახლებების და ასევე ბიომრავალფეროვნების მხრივ მგრძნობიარე ტერიტორიებზე წარმოქმნილი ჩამდინარე წყლების გაწმენდისთვის.“
რაც შეეხება ქედას, მიუხედავად გარკვეული უპირატესობებისა, „აშენებული ჭაობების“ გამოყენება აქ ვერ მოხერხდება, ამ ტექნოლოგიისთვის საჭირო სივრცის არარსებობის გამო.
აქედან გამომდინარე, ქედისთვის შერჩეული იქნა ჩამდინარე წყლების მბრუნავი ბიოლოგიური კონტაქტორებით (RBC) გაწმენდის ტექნოლოგია, რომელიც უფრო კომპაქტურია და არ მოითხოვს დიდ ფართობს.
გამწმენდი ნაგებობა მოეწყობა დაბის დასავლეთ ნაწილში, მდინარე აჭარისწყლის მარცხენა სანაპიროზე, მდინარე აკავრეთას შესართავიდან ზედა დინებაში. გამწმენდი ნაგებობის მოწყობისთვის გამოყოფილია სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული 8318 კვადრატული მეტრი მიწის ნაკვეთი.
უშუალოდ საკანალიზაციო სისტემა ქედაში მოეწყობა მდინარე აჭარისწყლის ორივე სანაპიროზე. რელიეფური პირობებიდან გამომდინარე საჭირო იქნება მცირე სიმძლავრის ტუმბოების გამოყენება, მათ შორის სატუმბო სადგური მოეწყობა გამწმენდი ნაგებობის შესასვლელთან.
საკანალიზაციო ქსელი და გამწმენდი ნაგებობა დაბა ქედაში / წყარი: გზშ-ს დოკუმენტი
ქედაში საკანალიზაციო ქსელი მოიცავს ადგილობრივი მოსახლეობის 90-95%-ს. დანარჩენი ბენეფიციარებისთვის მოეწყობა ინდივიდუალური სეპტიკური ავზები. გამწმენდ ნაგებობასთან დაკავშირებული საკანალიზაციო ქსელის საერთო სიგრძე კი იქნება 4040 მეტრი.
სხვა ანალოგიურ კაპიტალურ გამწმენდ ნაგებობებთან (მაგ. აქტივირებული ლამი – გაფართოებული აერაციის ტექნოლოგია და სხვ.) შედარებით RBC-ს გააჩნია შემდეგი უპირატესობები: ელექტრო-ენერგიის მცირე მოხმარება; მარტივი ოპერირება, რომელიც მოითხოვს ნაკლებ მოვლას და მონიტორინგს, ვიდრე აქტივირებული ლამის ტექნოლოგია; ლამის კარგი დალექვის შესაძლებლობა; დაბალი მგრძნობელობა დატვირთვის ვარიაციებისა და ტოქსინების მიმართ.
„მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებს აღნიშნული ტექნოლოგიის გამოყენების მრავალწლიანი გამოცდილებაც გააჩნიათ. ამ ტიპის გამწმენდები გასული საუკუნის 50-იანი წლებიდან ფუნქციონირებს გერმანიაში, კანადაში, აშშ-ში და სხვ. „ჩამდინარე წყლების გაწმენდის გაფართოებული პროცესები“ – ევროკომისიის ამ გაიდლაინის მიხედვით, ამ ტიპის გამწმენდი ნაგებობების გამოყენება მიზანშეწონილია მცირე და საშუალო ზომის დასახლებებში (500-დან 5000 მოსახლემდე)“, – აღნიშნულია დოკუმენტში.
- ჩამდინარე წყლები ჯერ გადიან წინასწარ გაწმენდას [სკრინინგს და პირველად სალექარს]. მთავარი ბიოლოგიური პროცესები კი მიმდინარეობს კონტაქტორებზე [მბრუნავ დისკებზე]. დისკების ზედაპირზე ვითარდება მიკროორგანიზმები, რომლებიც წარმოქმნიან ერთგვარ ბიოლოგიურ აფსკს.
- როცა დისკები ნაწილობრივ დაიფარება წყლით, მათი ბრუნვა იძლევა საშუალებას, რომ მოხდეს ბიომასის ოქსიგენაცია. დამატებითი სალექარი უზრუნველყოფს
მიკროორგანიზმების გამოყოფას გასუფთავებული ჩამდინარე წყლებიდან. - გამოყოფილი მიკროორგანიზმები ილექებიან და წარმოქმნიან ლამს, რომლის რეცირკულაცია ხდება იმისათვის, რომ გაუმჯობესდეს პროცესის ეფექტიანობა. ზედმეტი ლამი, რომელიც გროვდება სალექარში, გავა სალამე მოედნებზე.
- ასეთ სისტემაში გაწმენდის ზოგადი ეფექტურობა ხასიათდება შემდეგი მნიშვნელობებით – TSS [შეწონილი ნაწილაკები] მოცილება 60-დან 85%-მდე, ჟბმ – 65-დან 95%-მდე, ხოლო ჟქმ – 60-დან 85%-მდე. ასევე მცირდება საერთო აზოტისა და ფოსფორის რაოდენობა. შესაძლებელია ძირითადი ტექნოლოგიური პროცესები წარიმართოს დახურულ შენობაში, რაც გარემოზე სხვადასხვა სახის ზემოქმედებას მნიშვნელოვნად ამცირებს.
RBC-ს ტექნოლოგიით ჩამდინარე წყლების გაწმენდის სქემა:
წყარო: გზშ
პროექტის ფინანსური მხარდამჭერია გერმანიის რეკონსტრუქციის საკრედიტო ბანკი (KfW) და ევროკავშირი. პროექტს, რომლისთვისაც 53 მილიონი ევროა საჭირო, სახელმწიფო კომპანია „აჭარის წყლის ალიანსი“ ახორციელებს.
53 მილიონი ევროდან 40 მილიონი ევრო სესხია, ხოლო 10 მილიონი ევრო – გრანტი. ამ თანხაში შედის მთლიანობაში ყველა მომსახურება კონსულტანტების ჩათვლით; უშუალოდ ქსელის მშენებლობისთვის კი, 37 მილიონი ევროა გათვლილი.
კომპანიის ინფორმაციით, აჭარის 40-ზე მეტ სოფელში, ასევე დაბებში: ხულოში, შუახევსა და ქედაში წყლისა და კანალიზაციის სისტემების მშენებლობაზე გამოცხადებული ტენდერი, ძირითადად პანდემიის გამო არ შედგა/პროცესები შეფერხდა და ტენდერი ხელახლა გამოაცხადეს.
სატენდერო პროცედურები ამჯერად, მინიმუმ, 2023 წლის მაისში დასრულდება.
[ქალაქ ქობულეთს საკუთარი საკანალიზაციო სისტემა აქვს, დაბა ხელვაჩაური კი ქალაქ ბათუმის ადმინისტრაციულ საზღვრებშია და იქ წყლისა და კანალიზაციის სისტემა ბათუმის მერიამ უნდა მოაწყოს.
იმ სოფლებში კი, სადაც საკანალიზაციო სისტემები პროექტის ფარგლებში „აჭარის წყლის ალიანსმა“ უნდა მოაწყოს, დაგეგმილია ინდივიდუალური და კომუნალური ტიპის სეპტიკური ავზების მშენებლობა.]
„აჭარის წყლის ალიანსში] 2 წლის წინ „ბათუმელებს“ უთხრეს, რომ იმ დროისთვის არსებული გეგმით, წყლისა და კანალიზაციის სისტემების მშენებლობა 2021 წლის შემოდგომაზე დაიწყებოდა და, იმავე გეგმით, მაქსიმუმ 2024 წელში დასრულდებოდა.
ამ თემაზე ვრცლად:
https://batumelebi.netgazeti.ge/news/319037/
