რატომ არ გადადის სახელმწიფო შშმ პირის სტატუსის მინიჭების სოციალურ მოდელზე და რა პრობლემის წინაშე აყენებს ეს შშმ პირებს?
საქართველომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციას გაეროში 2009 წელს მოაწერა ხელი, რითაც დაადასტურა სახელმწიფოს მიზნების თანხვედრა იმ მიზნებსა და პრინციპებთან, რომლებსაც აღნიშნული კონვენცია ეყრდნობა.
2013 წლის 28 დეკემბერს კი, საქართველოს პარლამენტმა ამ კონვენციის რატიფიცირება მოახდინა, რომელიც მომდევნო წელს შევიდა ძალაში.
მიუხედავად იმისა, რომ ამ პროცესებიდან ცხრა წელი გავიდა, საქართველო დღემდე არ გადასულა სოციალურ მოდელზე და, შესაბამისად, არც შშმ პირების უფლებრივი მდგომარეობა გაუმჯობესებულა ქვეყანაში. ამ ფაქტს 10 დეკემბერს, ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო დღეს, სახალხო დამცველიც გამოეხმაურა.
შშმ პირების თქმით, ხელისუფლებას ამ ხნის მანძილზე არც ერთი რეალური რეფორმა არ გაუტარებია. დღემდე არ არის შემუშავებული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საჭიროებების შეფასების სოციალური მოდელი, არ შექმნილა გაეროს კონვენციის აღსრულებაზე პასუხისმგებელი მექანიზმი, არ არსებობს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სრულფასოვანი სტატისტიკა და ასე შემდეგ.
„ბათუმელები“ ესაუბრა დეა ერემაშვილს, რომელიც შშმ პირთა უფლებების დამცველი ორგანიზაციის – „შშმ პირთა დამოუკიდებელი ცხოვრების ცენტრის“ კონსულტანტია და ასევე, თავადაც არის შშმ პირი.
დეას თქმით, სტატუსის მინიჭების დროს ბიუროკრატიული ბარიერების წინაშე დგანან შშმ პირები და ასევე არ არის გათვალისწინებული ინდივიდუალური საჭიროებები.
„მაგალითად, პრობლემაა ის, რომ არასრულწლოვნების შემთხვევაში სტატუსის გადამოწმება ხდება ყოველ წელს და იმისათვის, რომ გაუგრძელდეს შშმ პირს სტატუსი, გარკვეული სამედიცინო კვლევებია ჩასატარებელი.
როგორც ჯანდაცვის სამინისტროში გვეუბნებიან, გარკვეულ კვლევებს სახელმწიფო 70 პროცენტით აფინანსებს, თუმცა გვაქვს შემთხვევები, როცა გარკვეული სამედიცინო დაწესებულებები მაინც 100 პროცენტით ახდევინებენ თანხას.
ნერვოლოგის და ფსიქიატრის მომსახურების გარდა ყველა სხვა კვლევა უფასოდ უნდა მიიღონ შშმ პირებმა, თუმცა ასე არ ხდება. ჩვენ ვიცით ერთ-ერთი შემთხვევა, როცა 120 ლარი გადაახდევინეს სტატუსის მინიჭებისთვის.
თუ ექიმის კონსულტაცია 50 ლარი ღირს და სახელმწიფო 70%-ით მაფინანსებს, 120 ლარი რატომ უნდა გადაახდევინოს კლინიკამ შშმ პირს? იმასაც კი არ ეუბნებიან, რაში ახდევინებენ ამ თანხას“, – გვეუბნება დეა ერემაშვილი.
მისი აზრით, ასევე გაუგებარია, თუ რატომ სთხოვს სახელმწიფო სტატუსის გადამოწმებას ისეთ შშმ პირებს, ვის შემთხვევაშიც წლების გასვლის შემთხვევაშიც, რეალურად, არაფერი შეიცვლება.
„მაგალითად, ადამიანს კიდური აქვს ამპუტირებული. ყველა ორ წელიწადში რომ სტატუსის გადამოწმებას სთხოვს, რა, კიდური ამოუვა იმ ადამიანს? სმენის არმქონეს ან დაუნის სინდრომის მქონეს, რატომ სჭირდება ყველა ორ წელიწადში გადამოწმება, დიაგნოზი შეიცვლება? ანუ ორ წელიწადში დაუნის სინდრომი აღარ ექნება ადამიანს? ვფიქრობ, ფულს აკეთებენ უბრალოდ“, – ამბობს დეა.
დეა აქცენტს აკეთებს იმ შშმ პირების მდგომარეობაზეც, რომლებიც სოფლად ან მაღალმთიან რეგიონებში ცხოვრობენ.
„თოვლი რომ მოვა და გზა ჩაიკეტება, ამ პერიოდში თუ მოუწევს პირს სტატუსის გადამოწმება და ვერ მოასწრებს, პენსია უჩერდება. ეს ნორმალურია?
ჩვენი თანამშრომლის შვილი ახლახან გახდა 18 წლის და, წესით, მუდმივი სტატუსი უნდა მიენიჭებინათ. მიანიჭეს მხოლოდ 1 წლით, რატომ? აუტიზმის სპექტრი ერთ წელიწადში გაქრება?“ – კითხულობს დეა ერემაშვილი.
მის თქმით, მსგავსი ხარვეზების აღმოფხვრას სწორედ სოციალური მოდელი შეუწყობს ხელს, რომელზეც სახელმწიფო აქამდე ჯერ კიდევ არ გადავიდა.
„სოციალური მოდელი ამას აღმოფხვრის, რადგან ამ მოდელით შეფასების მენეჯერი გადაამოწმებს შშმ პირის მდგომარეობას და თუ სხვა რაიმე დამატებითი სერვისი გჭირდება, დაამატებენ“.
დეას თქმით, პანდემიის პერიოდში შშმ პირებმა ვერ მიიღეს 100-ლარიანი დახმარება მხოლოდ იმიტომ, რომ მათ სისტემამ შეუშალა ხელი.
„როცა შშმ პირი გადადის ასაკობრივი პენსიის მიმღებთა ბაზაში, იქ არ მიჰყვება სტატუსი და სისტემა ვერ ხვდება, რომ ესა თუ ის ადამიანი შშმ პირია. შესაბამისად, მას უწყდება შშმ პირის პენსია. ამ პრობლემით მოგვმართა 7-მა ადამიანმა პანდემიის პერიოდში, რადგან სახელმწიფო დახმარებების გაცემის დროს ისინი ასაკობრივი პენსიის ბაზაში გადავიდნენ, ვეღარ დაინახა სისტემამ და 100-ლარიანი დახმარება დაკარგეს. მივმართეთ სახელმწიფოს და კვლავ აისახა მათი სტატუსი, მაგრამ ეს პროცესი დროშია გაწელილი და შშმ პირის 2 თვის პენსია ვეღარ აიღეს“, – ამბობს დეა ერემაშვილი.
შშმ პირთა მხარდაჭერისა და საინფორმაციო უზრუნველყოფის ცენტრის კოორდინატორი აჭარაში თომა კაკაბაძე ასევე საუბრობს არსებული მოდელის ხარვეზებზე.
მისი თქმით, დღეს არსებული სამედიცინო მოდელი ხედავს მხოლოდ დიაგნოზს და ამაზე დაყრდნობით ანიჭებს სტატუსს, ერთი დიაგნოზის ქვეშ კი რამდენიმე ადამიანი შეიძლება ერთიანდებოდეს. მაგალითად, ერთ ადამიანს ცერებრალური დამბლა შესაძლოა მსუბუქი ფორმით ჰქონდეს და დამოუკიდებლადაც გადაადგილდებოდეს, მაგრამ მეორე შემთხვევაში, შესაძლოა ეტლით მოსარგებლე იყოს პირი.
ერთ შემთხვევაში შესაძლოა არ ჰქონდეს ინტელექტუალური შეზღუდვა პირს, მეორე შემთხვევაში შესაძლოა ეტლშიც იჯდეს და სხვა მრავლობითი დარღვევებიც ჰქონდეს. ეს ყველაფერი შესაძლოა გაერთიანებული იყოს ერთი დიაგნოზის ქვეშ.
„ამიტომ ახალი, სოციალური მოდელი, ამის დიფერენცირებას მოახდენს და კონკრეტულ ადამიანს, რა საჭიროებაც აქვს, იმის მიხედვით მიენიჭება სტატუსი. ამასთან, სახელმწიფო ზუსტად განსაზღვრავს და მიზნობრივ პროგრამებს შეიმუშავებს იმის მიხედვით, თუ ვის რა საჭიროებები გააჩნია და არ ექნება ვარაუდზე აგებული პროგრამები.
რის გამოც წელიწადში ორჯერ უწევთ ბიუჯეტის შეცვლა და მაინც არ არის საკმარისი, მუდმივად მომლოდინეთა რიგებია. უფრო ნათელი გახდება, ფინანსური მხარდაჭერა სჭირდება ადამიანს, თუ მხოლოდ დამხმარე საშუალებებიც საკმარისია; პერსონალური ასისტენტი სჭირდება, თუ შინ მოვლის პროგრამა. ამ ყველაფერს კი ბიო-ფსიქოსოციალური მოდელი შემოიტანს“, – ამბობს თომა კაკაბაძე.
მისი თქმით, თუ ამ მოდელით მიანიჭებენ სტატუსებს, ეს სახელმწიფოს მისცემს სრულყოფილ და ზუსტ სტატისტიკას შშმ პირების რაოდენობაზე.
სოციალურ მოდელზე გადასვლის გეგმა სახელმწიფომ 2023 წლის პირველ იანვრამდე უნდა შეადგინოს. თუმცა როგორც შშმ პირები ამბობენ, რეალურ ძვრებს ამ მიმართულებით ვერ ხედავენ.
