„პოლიტიკური გადაწყვეტილება უნდა მიეღო საკონსტიტუციო სასამართლოს?“ – კითხულობს მოსამართლე ირინე იმერლიშვილი სარჩელზე, რომლის დაკმაყოფილების შემთხვევაში ამ ქვეყანაში კონსტიტუციური წესრიგის დაბრუნება გახდებოდა შესაძლებელი.
დღეს, 3 დეკემბერს, საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოაქვეყნა განჩინება, რომლის მიხედვითაც პრეზიდენტის, ასევე წინა მოწვევის პარლამენტის ოპოზიციონერი დეპუტატების სარჩელის განხილვაზე სასამართლომ უარი თქვა. ამ განჩინებას ხელს აწერს მოსამართლე ირინე იმერლიშვილიც.
პოლიტიკურია ის, რომ ადამიანებს არჩევნები წაართვეს, არალეგიტიმური ხელისუფლების ხელში რჩება ძალაუფლება და თქვენ ამ პროცესის შეჩერება შეგეძლოთ? – ვკითხეთ მოსამართლეს და შევახსენეთ, რომ მისი და კიდევ 6 მოსამართლის ლოგიკა ამ ქვეყანაში მხოლოდ ივანიშვილის ლოგიკას ემთხვევა.
„ბათუმელებმა“ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლესთან, ირინე იმერლიშვილთან ინტერვიუ ჩაწერა.
- ქალბატონო ირინე, შეგიძლიათ ინტერვიუ პირდაპირ ეთერში მოგვცეთ? მაგალითად, რობოკოპებთან რომ დადგეთ, რომლებიც მშვიდობიანი დემონსტრანტების პირისპირ, საკონსტიტუციო სასამართლოს იცავენ?
რობოკოპების ფონზე მოსამართლე როგორ უნდა ჩაგეწეროთ, რანაირად?
მე მესმის წუხილი და აბსოლუტურად ვიზიარებ, მართალი რომ გითხრათ, ჩემი თანადგომა ყველა ნაცემს, დაზარალებულს, დასახიჩრებულს. ჩემი ფეისბუქგვერდი ღიაა და როდესაც პოლიტიკოსები წერენ იმას, რასაც წერენ, მათ არ ვპასუხობ. ისინი პოლიტიკურ განცხადებას აკეთებენ. ესეც გასაგებია ჩემთვის, მაგრამ თქვენ ხომ კარგად გესმით, რომ მოსამართლემ უნდა ისაუბროს მხოლოდ სამართლებრივი არგუმენტებით.
რაც არ უნდა სენსიტიური იყოს საკითხი, რაც არ უნდა პირადი ემოციები დიდი იყოს. როდესაც პოლიტიკოსები სთხოვენ სასამართლოს პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღებას, დარწმუნებული ვარ, ეს არ არის სწორი პოზიცია. ძალიან ხშირად საკუთარ თავზე მაქვს ეს გამოცდილი, რასაც ვგულისხმობ.
- თქვენ უარი თქვით განგეხილათ სარჩელი, რომელიც ეხება ამ ქვეყანაში მოქალაქეებისთვის ხმის უფლების წართმევას, არჩევნების მიტაცებას… ამ დროს კი, არალეგიტიმურმა ხელისუფლებამ უკვე შეაჩერა ევროინტეგრაციის პროცესი, ძალადობენ მშვიდობიან მომიტინგეებზე. როგორ ხედავთ პასუხისმგებლობას ამ პროცესში?
პასუხისმგებლობა ამაზე საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა აიღოს?
- პრეზიდენტის წარმომადგენელი საკონსტიტუციო სასამართლოში ეკა ბესელია ამბობდა წუხელ ბათუმის საპროტესტო აქციაზე, რომ თქვენ დარჩით სწორედ ის ლეგიტიმური ორგანო ქვეყანაში, რომელსაც შეეძლო „ქართული ოცნების“ მხრიდან საკონსტიტუციო გადატრიალების შეჩერება – თუ არჩევნების შედეგს გააბათილებდით, ხელახლა ჩატარდებოდა არჩევნები. ამ მოთხოვნითაა დღეს საქართველო გამოსული ქუჩაში.
კონსტიტუციურ სარჩელებში, მოგეხსენებათ, იყო პრეზიდენტისა და პარლამენტის წევრთა სარჩელები, წარმოდგენილი იყო სასარჩელო მოთხოვნები, რაც შეიძლება გავყოთ 5 ნაწილად. დავიწყოთ შემაჯამებელი ოქმიდან, რაზეც თქვენ ახლა შეკითხვას სვამთ. მოსარჩელე მხარე ითხოვდა საქართველოს პარლამენტის და აჭარის არ უმაღლესი საბჭოს არჩევნების შედეგების არაკონსტიტუციურად ცნობას.
ბევრი ხნის წინ, კონსტიტუციაში ცვლილებების შეტანამდე, საკონსტიტუციო სასამართლოში შესაძლებელი იყო გასაჩივრებულიყო ეს საკითხი, მაგრამ დღეს მოქმედი კონსტიტუციის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის უფლებამოსილი არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებიდან მოწყვეტით, ცალკე შეაფასოს არჩევნების შედეგების კონსტიტუციურობა.
- არ განგეხილათ „მოწყვეტით“ – სარჩელებში იყო დასაბუთებული, როგორ დაირღვა არჩევნებში, მაგალითად, ფარულობის პრინციპი – ბიულეტენებმა გაჟონა, ასევე დაირღვა საყოველთაობის პრინციპი, იმიტომ, რომ ემიგრანტებს ბარიერები შეუქმნეს…
მივალთ აქამდე.
ხუთი საკითხიდან ერთ-ერთი იყო შემაჯამებელი ოქმების კონსტიტუციურობა. სასამართლოს სრულმა შემადგენლობამ, ყველა მოსამართლემ, ერთხმად თქვა და სხვა რამეს ვერც იტყოდა, რომ ცალკე აღებული ამის შეფასების უფლება სასამართლოს არ გვაქვს.
მეორე საკითხი იყო ცესკოს მიერ პარლამენტის არჩეული წევრების რეგისტრაციაში გატარება და მათზე დროებითი მოწმობების გაცემა. არცერთმა მოსამართლემ მხარი არ დაუჭირა ამ ნორმების წარმოებაში მიღებას. მესამე საკითხი იყო საარჩევნო ადმინისტრაციის გადაწყვეტილების გასაჩივრება, საჩივრის განხილვის ვადები. ამ ნორმების წარმოებაში მიღებასაც არცერთმა მოსამართლემ მხარი არ დაუჭირა.
მეოთხე საკითხია ფარულობა. მხოლოდ ერთმა მოსამართლემ თქვა, რომ არსებითად უნდა იყოს წარმოებაში მიღებულიო. რვა მოსამართლემ კი, თქვა არაო, რადგან საკონსტიტუციო სასამართლოს სპეციფიკა განსხვავდება საერთო სასამართლოებისგან – დასმული პრობლემა უნდა მომდინარეობდეს სადავო ნორმებიდან. პრობლემას უნდა წარმოადგენდეს ამ ნორმების მოქმედება და არა საარჩევნო ადმინისტრაციის ქცევის შედეგი.
საარჩევნო ადმინისტრაცია თუ არასწორად და არაკანონიერად იქცევა, ან აღასრულებს კანონს სხვანაირად, ეს საერთო სასამართლოებში დავის საგანია. საკონსტიტუციო სასამართლოში კი, საჩივრდება ნორმა, ან მისი ნორმატიული შინაარსი.
- მაგალითად, კონკრეტული სამართლებრივი ნორმა აწესრიგებს იმას, თუ როგორ მიიღონ ემიგრანტებმა არჩევნებში მონაწილეობა. განჩინებაში, რომელსაც თქვენ ხელი მოაწერეთ, ჩაწერილია: „არჩევნებში მონაწილეობაზე გარკვეული ბარიერის დაწესება, მათ შორის, ამ თუ იმ ადგილას საარჩევნო უბნის გაუხსნელობა, თავისთავად საარჩევნო უფლების დარღვევაზე არ მიუთითებს…“ ამ ბარიერის არსებობა მართებულია, თუ უკანონო, ეს ხომ უნდა დაგვენახა მინიმუმ სასამართლო განხილვაზე, სადაც სხვადასხვა სპეციალისტი ისაუბრებდა, რამდენად კანონიერია, არსებობდეს, მაგალითად, ბარიერი ემიგრანტებისთვის?
თუ დაირღვა ფარულობა, თვითონ ნორმაში უნდა ეწეროს ეს. საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის პარლამენტი, რომელიც შეძლებს ნორმების მიღებას. მას შეუძლია ესა თუ ის ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნოს.
- მაგრამ თუ ეს ნორმა ვერ უზრუნველყოფს იმას, რომ მოქალაქის ხმა იყოს, მაგალითად, ფარული?
მხოლოდ ერთმა მოსამართლემ თქვა ამ ნაწილში, რომ არსებითად მიგვეღო.
- ეს მოსამართლე თეიმურაზ ტუღუში იყო?
დიახ. დანარჩენი რვა მოსამართლე დაეთანხმა იმას, რომ ეს არ იყო ნორმის პრობლემა. ეს შეიძლება ყოფილიყო აღსრულების პრობლემა, იმ ქცევის წესის პრობლემა, როგორც საარჩევნო ადმინისტრაციამ იმოქმედა.
- საყოველთაობის ნაწილზე რომ გვიპასუხოთ: ემიგრანტებისთვის ბარიერი რატომ არის კანონიერი?
კონსტიტუციაში არის ასეთი ჩანაწერი, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო არაა უფლებამოსილი, საარჩევნო წელს არაკონსტიტუციურად ცნოს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმა, თუ იგი მიღებული არ არის არჩევნებამდე 15 თვის ვადაში.
საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ სხვა განჩინებაში გააფართოვა თავისი უფლებამოსილება და თქვა, რომ თუ სახეზეა ამ პერიოდში მისი წინასწარ განუჭვრეტადი შინაარსით გამოყენების შემთხვევა, შეიძლება ამაზე ვიმსჯელოთო.
კონსტიტუციამ გვითხრა, რომ 15 თვის ვადით ხართ შემოფარგლულიო, მაგრამ რაც შეეხება ამ შემთხვევას, იმავე ნორმებით არჩევნები ჩატარდა წინა ყველა შემთხვევაში, მათ შორის, საპრეზიდენტო არჩევნები. შესაბამისად, ახალი, განუჭვრეტადი შინაარსი მას ვერ ექნებოდა.
- ორ მოსამართლეს აქვს განსხვავებული მოსაზრება ამ ნაწილზე: თეიმურაზ ტუღუშსა და გიორგი კვერენჩხილაძეს. ჩვენ ჯერ არ ვიცით, როგორია მათი დასაბუთება. ამასობაში კი, შეჩერდა ევროინტეგრაციის პროცესი. ეთანხმებით ირაკლი კობახიძეს, რომელმაც თქვა, რომ ევროკავშირში გაწევრიანების შესახებ მოლაპარაკებების დაწყება გადაიდო 2028 წლამდე?
მე ვეთანხმები კონსტიტუციურ დანაწესს, სადაც წერია, რომ ნებისმიერმა კონსტიტუციურმა ორგანომ და მე კიდევ უფრო შორს წავიდოდი – საქართველოს ნებისმიერმა მოქალაქემ ყველა ღონეს უნდა მიმართოს იმისთვის, რომ ჩვენი ევროპული და არა მხოლოდ ევროპული, იქ წერია ისიც, რომ ჩრდილოატლანტიკური ინტეგრაცია მოხდეს.
- დაირღვა თუ არა კონსტიტუციის ეს მოთხოვნა, როცა ირაკლი კობახიძემ ევროინტეგრაციის პროცესი შეაჩერა?
ამ წუთას რომ გიპასუხოთ შეკითხვაზე, აცილების საფუძველი შეიძლება გახდეს იმ სარჩელზე, რომელიც შეიძლება შემოვიდეს სასამართლოში. თქვენ ეს ძალიან კარგად იცით: მოსამართლისგან წინასწარ პოზიციის დაფიქსირება არ არის სწორი.
- გვყავს თუ არა არალეგიტიმური ხელისუფლება, როცა პარლამენტი შეიკრიბა მანამდე, ვიდრე თქვენ არჩევნების შედეგების კონსტიტუციურობაზე გადაწყვეტილებას მიიღებდით?
ეს სარჩელიც ხომ არ შემოსულა ჯერ სასამართლოში? შესაძლოა, რომ გასაჩივრდეს ესეც.
- რუსულ კანონზე ჯერ კიდევ არ მიუღია გადაწყვეტილება საკონსტიტუციო სასამართლოს. ამ კანონზე თუ შეგიძლიათ გვითხრათ თქვენი პოზიცია, არის ის თუ არა ამერიკული FARA-ს მსგავსი, როგორც ამაზე „ოცნება“ საუბრობს?
მე უნდა ჩავერთო ამ კანონის არსებითად განხილვაში. სამწუხაროდ, ჩემი ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე არ ვიყავი ჩართული პირველ ეტაპზე, მაგრამ არსებითად განხილვაზე აუცილებლად ჩავერთვები.
- მაშინ როგორც მოქალაქემ და იურისტმა გვითხარით, რამდენად ლეგიტიმურია მშვიდობიანი დემონსტრანტების დარბევა, მათზე ძალადობა, ცემა…
მე მესმის, რომ თქვენ ცდილობთ პასუხები მიიღოთ კითხვებზე, თუმცა შესაძლებელია, რომ გასაჩივრდეს რომელიმე ის ნორმა საკონსტიტუციო სასამართლოში, რომლითაც ისინი მოქმედებენ. შესაბამისად, ამ საკითხებზე ლეგიტიმურია თუ არა, კონსტიტუციურია, თუ არა, პირდაპირ პასუხს ვერ მოგცემთ უბრალოდ.
- თქვენი დის დაწინაურების შესახებ შეგიძლიათ გვიპასუხოთ? სოფიო იმერლიშვილი შსს-ს საერთაშორისო ურთიერთობათა დეპარტამენტის დირექტორად დააწინაურეს.
როდის დაწინაურდა? ვინ ვინ და თქვენ საუკეთესოდ იცით ჩემი გადაწყვეტილებები. ჩემი და მანამდე მუშაობდა, როდესაც პრეზიდენტის იმპიჩმენტზე, მაგალითად, ძალიან მაღალი თანამდებობის პირებმა პირდაპირ დამნაშავე მეძახეს და კიდევ ბევრი რამ.
- როდის დაწინაურდა თქვენი და?
ნამდვილად მანამდე, სანამ, მაგალითად, პრეზიდენტის საკითხს გადავწყვეტდით, მანამდე ის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი იყო სასჯელაღსრულების სამინისტროში, ვიდრე სასჯელაღსრულების სამინისტრო იყო ცალკე სამინისტრო. თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ მას შემდეგ ჩემი გადაწყვეტილებები და თუ რომელიმეზე კითხვის ნიშანი გაგიჩნდებათ, რომ რომელიმეზე ლოიალური ყოფილიყო რაღაცის გამო მოსამართლე, კი ბატონო.
- როგორ ხედავთ პირადად თქვენს პასუხისმგებლობას ამ პროცესში, როცა საკონსტიტუციო სასამართლოს შეეძლო ამ ეტაპზე საქართველოს ევროპული მომავლის გადარჩენა?
მე, როგორც ერთი მოსამართლე, ჩემს პასუხისმგებლობას ვხედავ იმაში, რომ ვიმოქმედო მხოლოდ და მხოლოდ კონსტიტუციის, კანონმდებლობის თანახმად, არასდროს არ ვიმოქმედო ჩემი პირადი, ან პარტიული ინტერესების შესაბამისად.
- პარტიული ინტერესია, როცა ბიულეტენებმა გაჟონა, ამას ცესკოც კი არ უარყოფს და დაირღვა ხმის ფარულობის პრინციპი, რაც კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებაა?
ჩვენ ხომ არ ვართ საერთო სასამართლოები? ჩვენ არ ვართ ფაქტების დამდგენი სასამართლო. თქვენ ხომ ძალიან კარგად გესმით, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო განიხილავს ნორმატიულ აქტებს, არჩევნების მომწესრიგებელ აქტებს…
- არ ფიქრობთ, რომ თქვენი გადაწყვეტილებით ფაქტობრივად დაეთანხმეთ ევროინტეგრაციის შეჩერებას?
ეს ერთმანეთთან რა კავშირშია?
- პირდაპირი კავშირია და ამას ყველა ხედავს, როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე ქვეყნის გარეთ.
თქვენ ამბობთ, რომ პოლიტიკური გადაწყვეტილება უნდა მიეღო საკონსტიტუციო სასამართლოს?
- პოლიტიკურია ის, რომ ადამიანებს არჩევნები წაართვეს, არალეგიტიმური ხელისუფლების ხელში რჩება ძალაუფლება და თქვენ ამ პროცესის შეჩერება შეგეძლოთ?… თქვენი ლოგიკა მიჰყვება მხოლოდ „ქართული ოცნების“ ლოგიკას. საზოგადოებას იმის უფლებაც კი არ დაუტოვეთ, არგუმენტები მოესმინა ღია სხდომაზე და გაეგო: ივანიშვილი და 7 მოსამართლეა მართალი, მათ შორის, ირინე იმერლიშვილი, თუ დანარჩენი ქვეყანა.
ფარულობის ნაწილში 8 მოსამართლეა.
ჩვენ ხომ არ ვართ სასამართლოს მეოთხე ინსტანცია. ეს საკითხები ჩერდება სააპელაციო სასამართლოში და უზენაესშიც არ ადის და მით უფრო საკონსტიტუციოში. საკონსტიტუციო სასამართლო ექსპერიმენტს ხომ ვერ ჩაატარებდა?
- ორი მოსამართლე, ვინც ამ გადაწყვეტილებას არ დაეთანხმა, არაკომპეტენტურია?
არა, მე მაგას არასდროს არ ვიტყვი.
- აბა, ექსპერიმენტის ჩატარება არავის უთხოვია საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის, სარჩელის განხილვა ითხოვეს და თქვენ ამაზეც კი უარი უთხარით.
ვნახოთ, თეიმურაზ ტუღუში რას დაწერს, რა უნდა გაეკეთებინა სასამართლოს, რომ მიეღო სარჩელი წარმოებაში.
