მთავარი,სიახლეები

რელიგიური სიმბოლოები სკოლაში – სახელმწიფოს მიკერძოებული სტანდარტი

07.03.2017 • 4239
რელიგიური სიმბოლოები სკოლაში – სახელმწიფოს მიკერძოებული სტანდარტი

„სახელმწიფო პოლიტიკა სკოლებში რელიგიური სიმბოლოების გამოყენებასთან დაკავშირებით არის დისკრიმინაციული და მიკერძოებული”, – ასე აფასებს „ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტი“ განათლების სამინისტროს შიდა აუდიტის დეპარტამენტის მიერ მოხეს სკოლაში განხორციელებული ინსპექტირების  დასკვნის სამართლებრივ ანალიზს.  რას გულისხმობს კანონი, როცა ამბობს, რომ დაუშვებელია მოსწავლის რაიმე სახით დისკრიმინაცია და როგორ ესმის სახელმწიფოს კანონის განმარტება – სკოლა განცალკევდეს რელიგიური და პოლიტიკური გავლენებისგან? ამ თემაზე TDI-ის იურისტი გვანცა ლომაია  „ბათუმელებთან“ საუბრობს.

გვანცა, აუდიტის დასკვნის მიხედვით, ფაქტობრივად, გამართლებულია თავსაბურავის აკრძალვა სკოლაში. აზუსტებს თუ არა „ზოგადი განათლების შესახებ კანონი“,  რომელი რელიგიური ატრიბუტიკა იკრძალება სკოლაში და იგულისხმება თუ არა ამ ატრიბუტიკაში თავსაფარი?

ზოგადი განათლების შესახებ კანონი არის დოკუმენტი, რომელიც ცალსახად კრძალავს რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციას და სკოლას განიხილავს როგორც რელიგიისგან დაცლილ სივრცეს.  „დაუშვებელია საგანმანათლებლო სივრცეში რელიგიური და პოლიტიკური ინდოქტრინაცია“ – წერია კანონში. კანონის მე-18 მუხლი ითვალისწინებს რწმენის თავისუფლებას, ამ მუხლის მე-3 ნაწილში წერია, რომ საჯარო სკოლის ტერიტორიაზე რელიგიური სიმბოლოების განთავსება არ უნდა ემსახურებოდეს ინდოქტრინაციას.

რწმენის თავისუფლება გულისხმობს იმას, რომ არ უნდა იყოს გამოყენებული არც ერთი რელიგიური სიმბოლიკა სკოლაში?

დიახ. რელიგიური სიმბოლიკების განთავსება კანონის მიხედვით არ შეიძლება საჯარო სკოლის ტერიტორიაზე. მიუხედავად იმისა, რომ დაშლილი არ არის, თუ რა იგულისხმება სიმბოლოების გამოყენებაში, ცალსახად გამორიცხება, რომ ეს სიმბოლიკა შეიძლება იყოს სხეულზე  თავსაფარი ან ჯვარი. თუ გავითვალისწინებთ საერთაშორის სამართლის პრაქტიკას, როდესაც მოსწავლეს, მასწავლებელს ეკრძალება რელიგიური ატრიბუტიკის გამოყენება, პირდაპირ არის მითითებული კანონში ჰიჯაბი ტარების აკრძალვის შესახებ. მაგალითად, გერმანიაში, სადაც დებატები იმართებოდა საკითხზე, უნდა ჰქონოდათ თუ არა მასწავლებლებს უფლება ეტარებინათ ისლამური თავსაბურავები, 2003 წლის 24 სექტემბერს საკონსტიტუციო სასამართლომ მასწავლებელსა და ბადენ-ვურტენბერგის მიწას შორის საქმეზე დაადგინა, რომ კანონში ამკრძალავი ნორმის არარსებობა ნიშნავდა, რომ მასწავლებლებს უფლება ჰქონდათ თავსაბურავი ეტარებინათ.

ეროვნულ კანონმდებლობაში არ არსებობს თავსაბურავის ამკრძალავი ნორმა, შესაბამისად, ნორმის არასწორი ინტერპრეტაცია არღვევს კანონის შინაარს. აღსანიშნავია, რომ რელიგიურ ატრიბუტიკაში იგულისხმება მხოლოდ ხატები, ლოცვანები, რომელიც თითქმის ყველა სკოლასა და კლასში გვაქვს ნანახი და რაც არღვევს ნეიტრალური სასწავლო სივრცის უფლებას.

არის შემთხვევები, როცა სკოლის ეზოში ფუნქციონირებს ეკლესია. ასეთ შემთხვევაში შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფოს აქვს ორმაგი სტანდარტი რელიგიური თავისუფლების მიმართ?

არასამთავრობო ორგანიზაციები ყოველწლიურად ვაწვდით ინფორმაციას განათლების სამინისტროს შიდა აუდიტს და ვითხოვთ, რომ მოახდინონ შესაბამისი რეაგირება  კანონის დარღვევის ფაქტებზე.  თუმცა, რელიგიური ატრიბუტიკის სასკოლო სივრცეში გამოფენის ფაქტები შესაბამისი რეაგირების გარეშ რჩება. სახალხო დამცველიც ყოველწლიურად ამახვილებს ყურადღებას თავის ანგარიშში არანეიტრალური სასსწავლო სივრცის პრობლემაზე. ეს ნამდვილად არის სახელმწიფოს ორმაგი სტანდარტისა და დისკრიმინაციული პოლიტიკის  დემონსტრირება, რადგან მართლმადიდებლური სიმბოლოების სკოლებში გამოყენებაზე სახელმწიფო არ რეაგირებს, მაგრამ როცა საქმე შეეხო სკოლაში თავსაბურავის გამოყენებას, აქ სახელმწიფომ არასწორად განმარტა კანონი და მოსწავლის მიმართ დისკრიმინაციული მოპყრობა გაამართლა. საინატერესოა შიდა აუდიტის დეპარტამენტი დაინტერესდა თუ არა სკოლის ადმინისტრაციაში მართლამდიდებლური ატრიბუტიკის არსებობით.

აუდიტის დასკვნაში წერია, რომ სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი მიზანი, მოსწავლის „ლიბერალურ-დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებული სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებაა“, რომელიც ვერ მოხერხდება თუკი სკოლა არ გაემიჯნება რელიგიურ და პოლიტიკურ გაერთიანებებს. კანონის ეს განმარტება წინააღმდეგობაში ხომ არ მოდის იმ ჩანაწერთან, სადაც სახელმწიფო ამბობს, რომ კრძალავს მოსწავლის დისკრიმინაციას და არ ზღუდავს მის რელიგიურ იდენტობას?

ლიბერალიზმი გულისხმობს ადამიანის, პიროვნების პატივისცემას, მისი იდენტობის აღიარებას. თავსაფარი, როგორც რელიგიური ატრიბუტიკა, იყო ამ მოსწავლის რელიგიური (მოხეს საჯარო სკოლის მოსწავლე) იდენტობის განუყოფელი ნაწილი, ამიტომ მისი აკრძალვა სახელმწიფოს მხრიდან უნდა ყოფილიყო გამართლებული ლეგიტიმური მიზნით, რომელიც ჩვენს შემთხვევაში არ არსებობს. ასეთი შეზღუდვა გამართლებული იქნებოდა მაშინ, თუკი დაირღვეოდა სხვათა უფლებები. მაგრამ მოსწავლისთვის თავსაფრის ტარების დაშვება არანაირად არ არღვევს სხვა მოსწავლეების უფლებებს.

როცა სკოლა საუბრობს ლიბერალიზმსა და დემოკარტიულ ღირებულებებზე, არ ითვალისწინებს იმ ფაქტს, რომ სკოლის დირექტორის მოვალეობის შემსრულებელი პირდაპირ ჩართული იყო მოხეში ე.წ. სადავო შენობის ირგვლივ განვითარებულ მოვლენებში და ანტიისლამურ განცხადებებს აკეთებდა. აუდიტს არ შეუფასებია, რამდენად გონივრულია, სკოლაში, სადაც 90 პროცენტი მუსლიმი მოსწავლეა, იყო დირექტორი, რომელიც არსად ერიდება საკუთარი რელიგიური შეხედულებების უხეშ დემონსტრირებას და აქვს ბერკეტი მუსლიმი მოსწავლეები დაჩაგროს.

ზოგიერთი სკოლის შინაგანაწესში წერია, რომ მოსწავლეს არ აქვს, ვთქვათ, ძალიან მოკლე კაბის ტარების, ან კლასში ქუდით ჯდომის უფლება. შინაგანაწესი ყველა სკოლას განსხვავებული აქვს, ანუ სკოლას აქვს უფლება ჰქონდეს  საკუთარი შიდა სტანდარტი, რითაც შეუძლია მანიპულირება?

რა თქმა უნდა, სკოლას აქვს უფლება  განსაზღვროს რა ჩაწეროს შინაგანაწესში. თუმცა, ეს ჩანაწერი შესაბამისობაში უნდა მოდიოდეს ეროვნულ კანონმდებლობასთან. მოხეს სკოლის შინაგანაწესში  არ წერია, რომ მოსწავლეებს ეკრძალებათ სკოლაში თავსაბურავით სიარული. გვახსოვს ასევე განათლების მინისტრის, ალექსანდრე ჯეჯელავას განცხადება, სადაც ის ამბობს, რომ ისეთი შინაგანაწესები, რომელიც ითვალისწინებს სკოლაში ქუდის ან თავსაფრის აკრძალვას, უნდა შეიცვალოს და შეესაბამებოდეს ზოგადი განათლების შესახებ კანონით გათვალისწინებულ რელიგიის თავისუფლების მუხლს. ეს იმას ნიშნავს, რომ განათლების სამინისტროში არ არსებობს შეთანხმებული ერთიანი პოლიტიკა სკოლაში თავსაბურავის ტარებასთან დაკავშირებით.

როდესაც ვსაუბრობთ სკოლებში რელიგიური ატრიბუტიკის გამოყენებაზე, ხშირად იშველიებენ  სახელმწიფოსა და მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის საკონსტიტუციო შეთანხმებას, რამდენად სწორია ეს სამართლებრივად?

კონსტიტუციური შეთანხმების მე-5 მუხლი განსაზღვრავს განათლების სფეროში საპატრიარქოს უფლებამოსილებას. მაგალითად, თუ სკოლას ექნება რელიგიის შესახებ გაკვეთილები, საგნების, ასევე მასწავლებელბის არჩევა უნდა  შეთანხმდეს საპატრიქროსთან და ა.შ. მაგრამ მუხლი არაფერს ამბობს მართლმადიდებლური ეკლესიის უპირატესობაზე კანონის გვერდის ავლით გამოფინოს რელიგიური ატრიბუტიკა სკოლაში. შესაბამისად, კონსტიტუციური შეთანხებით არ მართლდება ის ფაქტი, რასაც ჩვენ სკოლებში ვხვდებით, როცა ექსკლუზიურად გამოფენილია მართლმადიდებლური ხატები და ჯვრები.  ატრიბუტიკის გამოფენა ერთნაირად აკრძალულია ყველა რელიგიური დენომინაციისთვის. რაც შეეხება თავსაფრის აკრძალვას, ეს მხოლოდ სამინისტროს ზოგადი პოლიტიკის დემონსტრირება – იგი არის დისკრიმინაციული, მას ლოიალური დამოკიდებულება მხოლოდ მართლმადიდებლური სიმბოლიკის მიმართ აქვს.

სახელმწიფო კანონის დონეზე ამბობს, რომ სკოლა უნდა იყოს თავისუფალი რელიგიური სიმბოლოებისგან და ვსაუბრობთ იმაზე, რომ სკოლაში ყველა მოსწავლე უნდა იყოს თანაბარ პირობებში. თქვენ მიგაჩნიათ თუ არა დასაშვებად თავსაფრის აკრძალვა? 

ვფიქრობ, რელიგიური ატრიბუტიკის და თავსაფარის შედარება არ იქნება სწორი. თავსაფარს ინდივიდი, ცალკეული ტიპი ატარებს მაშინ, როცა კლასში ჯვარის გამოფენა ინდოქტრინაციის საფრთხეს შეიცავს. ამ მოსწავლეს რომ შემოეტანა სხვა მუსლიმური ატრიბუტიკა, რომელიც სკოლაში ან კლასში განთავსდებოდა, ცალასახად იქნებოდა ასაკრძალი, რადგან ეს ატრიბუტიკა შეიძლება სხვის რელიგიურ თავისუფლებასთან მოდიოდეს წინააღმდეგობაში. თავსაფარს მუსლიმი ატარებს თავისთვის, როგორც მისი იდენტობის გამოხატულებას და სხვას უფლებას არ უზღუდავს.

ევროპული სასამართლო არაერთხელ დამდგარა ამ ტიპის დისკუსიის წინაშე, მაგრამ როცა ევროპული სასამართლო იხილავს კონკრეტულ შემთხვევას, ან საკითხს, კონკრეტულ სახელმწიფოში უნდა აიკრძალოს თუ არა თავსაფარი, იგი ითვალისწინებს სახელმწიფოს ისტორიულ გამოცდილებას და ყველა შემთხვევაში გამოაქვს ინდივიდუალური გადაწყვეტილება. კანონის განაწესი ამბობს, რომ რელიგიური ინდოქტრინაცია და პროზელიტიზმი უნდა იყოს აკრძალული. იმ ასაკში, როცა მოსწავლეს უყალიბდება კონკრეტული დამოკიდებულებები, ყოველგვარი უხეში ჩარევების გარეშე უნდა ჰქონდეს პირადი სივრცე მსოფლმხედველობის ჩამოსაყალიბებლად. ზუსტად სკოლაა ის ადგილი, სადაც არ უნდა ხდებოდეს მოსწავლეზე კონკრეტული იდეოლოგიების თავსმოხვევა.

ეს იდეოლოგიები ხომ ბავშვზე მეტ-ნაკლებად ისედაც თავსმოხვეულია თუნდაც ოჯახებში… 

ამიტომ, სკოლა უნდა იყოს ნეიტრალური. ეს იმას ნიშნავს, რომ  ერთი დომინანტური რელიგიური ღირებულებების გატარება კი არ უნდა ხდებოდეს, არამედ სკოლა უნდა აძლევდეს ზოგად ინფორმაციას რელიგიის შესახებ, ინფორმაციას განათლების დონეზე და არა კონკრეტრული დენომინაციის დონეზე. სკოლა არ არის სალოცავი სივრცე. თავსაფარი არის როგორც რელიგიური ატრიბუტიკა, ასევე საკუთარი თვითგამოხატვის ნაწილი. ამ სამართლებრივ მოცემულობაში აკრძალული არ არის თავსაბურავის ტარება, რაც ნიშნავს იმას, რომ მოსწავლეების თვითგამოხატვის პრინციპი მაღალ დონეზე დაყენებული. ამიტომ, არც ერთ სახელმწიფო უწყებას, მათ შორის განათლების სამინისტროს არ აქვს უფლება ჩაერიოს მოსწავლის რელიგიის და თვითგამოხატვის უფლებაში.

აუდიტის დასკვნის მიხედვით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სერიოზული პრობლემაა ამ მიმართულებით განათლების პოლიტიკაში?

ეს დასკვნაც და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ზოგადი პოლიტიკაც ცალსახად აჩვენებს განათლების სამინისტროს ლოიალურ დამოკიდებულებას, ტენდენციურობას და მის ხელთ არსებული სამართლებრივი ბერკეტების დისკრიმინაციულად გამოყენების შემთხვევას. 2015 წლიდან დღემდე, შიდ აუდიტის დეპარტამენტში სავარაუდო რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციის თაობაზე შესულია მხოლოდ ერთი წერილი. ყველასათვის ცხადია, რომ ეს სტატისტიკა საინისტროს ხარვეზებზე მიუთითებს. მაშინ, როცა სკოლებში რეალობა მძიმეა – არამართლმადიდებელი მოსწავლეები განიცდიან ინდოქტრინაციას, ექსკურსიებზე დადიან ეკლესიების მოსალოცად და ისვენებენ მხოლოდ მართლმადიდებლურ დღესასწაულებზე, მხოლოდ ერთი განცხადების არსებობა მეტყველებს შიდა აუდიტის უუნარობასა და ნდობის დაბალ ხარისხზე. დღეს არ გვაქვს ნეიტრალური სასწავლო სივრცე, სკოლაში მოსწავლეს უჩნდება განცდა, რომ ის არის მეორეხარისხოვანი მისი რელიგიური მრწამსის გამო და მის უფლებას არავინ არ დაიცავს, რადგან სახელმწიფოს ამის რეალური სურვილი არ აქვს.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: