“ისეთი ლამაზი იყო თვალს ვერ მოაშორებდი – ზვარეს 189 წლის მეჩეთი ინგრევა”, – ასე ჰქვია „ბათუმელებში“ 10 აპრილს გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის გამოქვეყნებიდან მალევე ერთმა ხელოვნებათმცოდნემ მომწერა თბილისიდან: „ძალიან განვიცდი აჭარაში ამ ძეგლების სიკვდილს რომ ვაკვირდებიო“.
სტატიიდან მალევე არამუსლიმები, მუსლიმები, თუ ათეისტები უახლოეს უქმე დღეს წავედით ბათუმიდან ქედაში, ზვარეს მეჩეთისა და სხვა ძეგლების მოსანახულებლად. მზიანი დღე იყო. თითქოს აგვისტოს მზე აჭერდა, მაგრამ სურნელი ნამდვილი გაზაფხულის იდგა.
ბათუმიდან ქედამდე ერთი საათის სავალია. ქედის 6 სოფელი, 3 კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი და ძეგლებზე არანაკლებ ღირებული 2 მეჩეთი მოვინახულეთ.
მარშრუტი ძენწმანის მეჩეთის მონახულებით დავიწყეთ. ეს სოფელი ქედის ცენტრამდე. ძენწმანის მეჩეთს ძეგლის სტატუსი აქვს, მაგრამ მიუხედავად ამის, მას შორიდანვე ემჩნევა, რომ არცერთი ფანჯარა მთელი აღარ შემორჩენია და მონგრეულია შენობის აივანიც. ქვის საძირკველზეა დაშენებული ორ სართული, ხისგან ნაშენი მეჩეთი, რომლის მდგომარეობაზეც შემიძლია ვთქვა, რომ საგანგაშოა.
ძენწმანის მეჩეთის გარე ფასადი. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე/16.04.2023
ძენწმანის მეჩეთის რეაბილიტაციისთვის აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის მიერ გამოცხადებული პირველი ტენდერი არ შედგა, მეორე ტენდერი კი სააგენტომ გამარჯვებულ კომპანიასთან შეთანხმებით შეწყვიტა. სააგენტოს გათვლებით, ამ სოფლის მეჩეთის რეაბილიტაცია 2022 წლის 10 დეკემბრამდე უნდა დასრულებულიყო.
მეჩეთის მთავარ, მოჩუქურთმებულ კარებს ალაგ-ალაგ ნალურსმნევი ადგილები ეტყობა, საიდანაც ბზარებს აუღიათ სათავე და დროთა განმავლობაში გაღრმავებულან. წყვილი კარებიდან ორივეს რამდენიმე ადგილას ემჩნევა სხვადასხვა სახელურის კვალი. მათგან მხოლოდ 1 ცალი, დაჟანგული სახელურიღა დაგვხვდა.
ძენწმანის მეჩეთის მთავარი კარები. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე/16.04.2023
მოჩუქურთმებული მოაჯირი ძენწმანის მეჩეთში. ჰურიე აბაშიძე/16.04.2023
მეჩეთის კარების შეღებისთანავე, შენობის დაზიანების ხარისხის გათვალისწინებით, დიდი სიფრთხილის გამოჩენა დაგვჭირდა. ალაგ-ალაგ იატაკის საკმაოდ ვრცელი ნაწილებია ჩავარდნილი. ყველა კუთხეში კი დამპალი ხეა მიმობნეული. სავარაუდოდ, ესენი გუმბათისა და ჩამოშლილი ჭერის ნაწილები უნდა იყოს.
ძენწმანის მეჩეთის გუმბათი. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე/16.04.2023
ძენწმანის მეჩეთის ჭერი. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე/16.04.2023
სანამ მეჩეთს ვათვალიერებდით, ეზოში ადგილობრივები მოვიდნენ. მათგან შევიტყვეთ, რომ ძენწმანის მეჩეთი მე-19 საუკუნეშია აშენებული. „შენობა სოფლის ისტორიული ძეგლია. რა დააშავა მზრუნველობის გარეშე რომ დარჩა?“ – იკითხა ერთ-ერთმა ძენწმანელმა.
იმ იმედით, რომ შენობის სარეაბილიტაციო სამუშაოები იქამდე დაიწყება, სანამ ამის საშუალებას ჯერ კიდევ იძლევა ძენწმანის მეჩეთის მდგომარეობა, გზა თითქმის ორსაუკუნოვანი, ზვარეს მეჩეთისკენ განვაგრძეთ. ზვარეს მეჩეთი მოსახლეობის რამდენიმე წლიანი ბრძოლის შემდეგ გადაიხურა, თუმცა ინგრევა შენობა, რომელსაც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი 2007 წელს მიენიჭა.
ზვარეს მეჩეთის გარე ფასადი. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე/16.04.2023
სამწუხაროდ, ძენწმანისგან განსხვავებით, ზვარეს მეჩეთში სრულად ჩამოშლილია გუმბათი, რომლის გადარჩენაც დროულ და სათანადო ყურადღებას შეეძლო. ახლა ქართული საკულტო არქიტექტურის ეს მხატვრული ნიმუში განადგურებულია.
ზვარეს მეჩეთის ჩამოშლილი გუმბათი. ჰურიე აბაშიძე. 16.04.2023
სავალალოა ზვარეს მეჩეთის საერთო მდგომარეობაც. შენობას არ აქვს მყარი საყრდენი კედლები. მთლიანადაა ამორტიზებული იატაკი და ფანჯრები. შიდა ინტერიერის მოჩუქურთმებული ელემენტები ინარჩუნებენ ავთენტურობას, მაგრამ მათი ნაწილის კვალი დაზიანებისგან წაშლილია.
ჩუქურთმები ზვარეს მეჩეთში. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე. 16.04.2023
ზვარეში მეჩეთის გვერდით მცხოვრებ ქალებს გამოველაპარაკეთ, რომლებმაც ერთხმად გვითხრეს, რომ მხოლოდ სახურავის შეცვლა ვერ დაიცავს მეჩეთს დამატებითი დაზიანებებისგან და ამ ძეგლის შესანარჩუნებლად შენობა დაუყოვნებლივ რეაბილიტაციას საჭიროებს. მათ გაიხსენეს, რომ ერთხელ „მთავრობის ხალხმა“ მოინახულა კიდეც ზვარეს მეჩეთი, მაგრამ ამ ვიზიტს შედეგი არ მოჰყოლია: „მოვიდნენ, რაღაც გაზომეს და მალევე წავიდნენ. მას შემდეგ არავინ გამოჩენილა“, – გვითხრეს ქალებმა.
ქედის მუნიციპალიტეტში ძეგლის სტატუსი აქვს სოფელი გულების მეჩეთსაც, რომელიც ტყის პირას არის აშენებული. გულების მეჩეთის მთავარი კარები ღია დაგვხვდა. დანამდვილებით არ ვიცი, მაგრამ შთაბეჭდილება დამრჩა, რომ შესაძლოა ამ ძეგლს საწყობადაც იყენებდნენ, რადგან შენობაში რკინის ბოძები და ცემენტის ტომრები დაგვხვდა.
გულების მეჩეთის მთავარი კარები. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე/16.04.2023
ძენწმანის და ზვარეს ძეგლებთან ერთად, განადგურების საფრთხე ემუქრება გულების მეჩეთსაც. გულების მეჩეთის ყველა კედელზე დიდი ნაპრალებია. დაზიანებულია ფანჯრებიც.
გულების მეჩეთის შემთხვევაში თითქმის სრული ავთენტურობითაა შემონახული ხეზე ნაკვეთი, სხვადასხვა ფერისა და ზომის ჩუქურთმები, თუმცა ფერადი საღებავის კვალი ძირითად შემთხვევაში წაშლილია.
გულების მეჩეთის ინტერიერი. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე/16.04.2023
გულების მეჩეთი ორსართულიანია და ავარიულ მდგომარეობაშია შენობის მეორე სართულიც.
ძველი მეჩეთს დგას სოფელ აქუცაშიც. აქუცას მეჩეთს ძეგლის სტატუსი არ აქვს და გაცილებით კარგ მდგომარეობაშია, ვიდრე ისინი, რომელთა შესახებაც აქამდე მოგიყევით. ორსართულიანი შენობა შემაღლებულ ადგილზე დგას. მეჩეთს ქვისგან მოწყობილი კიბეები აქვს.
აქუცას მეჩეთი
ბევრი ხელით ნაკვეთი ორნამენტია აქუცას მეჩეთში. მათი დიდი ნაწილი დაზიანებული, შენობის ერთ კუთხეში ეყარა.
ერთადერთი მეჩეთი ქედაში, რომელსაც მინარეთიც აქვს, სოფელ ახოში მდებარეობს. ახოს მეჩეთი მოქმედია.
ახოს მეჩეთის ინტერიერი. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე. 16.04.2023
ახოს მეჩეთის ინტერიერი. ფოტო: ჰურიე აბაშიძე. 16.04.2023
