მთავარი,სიახლეები

რა ჩაიძირა ისტორიული ტაოს ტერიტორიაზე, ქალაქ იუსუფელში – ინტერვიუ ისტორიკოსთან

20.04.2023 • 10124
რა ჩაიძირა ისტორიული ტაოს ტერიტორიაზე, ქალაქ იუსუფელში – ინტერვიუ ისტორიკოსთან

თურქეთში, ართვინის პროვინციაში მდებარე პატარა ქალაქი იუსუფელი თანდათან ქრება. დასახლება, რომელიც თურქეთის უდიდესი, მსოფლიოში სიდიდით მეხუთე კაშხლის ქვეშ მდებარეობს, წყლით იფარება. წყლით დაიფარება იუსუფელში მდებარე ძეგლებიც.

რამდენიმე კვირის წინ იუსუფელში ქართველ ისტორიკოსთა ჯგუფი იმყოფებოდა. ისტორიკოსი ბუბა კუდავა იუსუფელში მათი ვიზიტის შესახებ გვიყვება.

  • შეგიძლიათ მოგვიყვეთ, როგორი მდგომარეობა დაგხვდათ ქალაქში?

მოკლედ, მე-20-21-ე საუკუნეთა მიჯნიდან ჭოროხის ხეობაში შენდება კაშხლების კასკადი. როდესაც 2003 წელს პირველად გახლდით [იუსუფელში], ჯერ კიდევ მაშინ იყო ცნობილი ქალაქის მცხოვრებლებისთვის, მთლიანად რეგიონისთვის, რომ იუსუფელი, მაშინ ასახელებდნენ 10 წელიწადს, მიმდებარე სოფლებით უნდა ჩაძირულიყო წყალში.

სხვადასხვა მიზეზის გამო ეტყობა გადაიდო ეს პროცესი. ბოლო წლებში ინტენსიურად მიმდინარეობდა იქ სამშენებლო სამუშაოები: გზების მშენებლობა, ახალი ქალაქის მშენებლობა, გვირაბების, განსაკუთრებით კი კაშხლის მშენებლობა.

ახლახან, რამდენიმე კვირის წინ, დაიწყო კაშხალში წყლის დაგუბების პროცესი. ქალაქი ისედაც გადასვლის რეჟიმში იყო. იქ ააშენეს მაგიერი ქალაქი, რომელსაც არა „ახალი იუსუფელი“ დაარქვეს, არამედ იგივე სახელი აქვს – „იუსუფელი“. ეს ქალაქი საერთოდ უკაცრიელ ადგილას გააშენეს, მთების კალთებზე და ეტაპობრივად დაიწყო გადაბარგების პროცესი იუსუფელიდან და მიმდებარე ტერიტორიებიდან.

როდესაც ჩვენ ადგილზე ჩავედით, დაახლოებით 2 კვირის წინ ვიმყოფებოდით, თითქმის დატბორილი იყო ქალაქის უმეტესი ნაწილი და მხოლოდ მაღალსართულიანი შენობები და ფერდობებზე შეფენილი უბნებიღა იყო დარჩენილი, რომლებიც ასევე მალე ჩაიძირება.

(ახალი) იუსუფელი. უბანი, რომელიც გადაჰყურებს პარხლისწყლისა და ჭოროხის შესართავს. ფოტო/ბუბა კუდავა. 04.07.2023.

(ახალი) იუსუფელი. ფოტო/ბუბა კუდავა. 04.07.2023.

  • თუ შეხვდით ადგილობრივებს, რას ფიქრობენ ხეობის დატბორვაზე?

ტაო-კლარჯეთის ტერიტორიაზე, ეს ისტორიული ტაო გახლავთ, ჯერ კიდევ არის შერჩენილი ქართველი მოსახლეობა. იუსუფელის რაიონში სამი ქართული სოფელია: ხევეკი (იგივე ხევაი), ქობაკი (ქობაის უწოდებენ) და ბალხი. ამ სოფლების მკვიდრი მოსახლეობა ხშირადაა სამუშაოდ იუსუფელში ან ცხოვრეობენ იქ. წლების განმავლობაში ძალიან ბევრი ადამიანი გავიცანით. ქართველებიც, ადგილობრივი თურქებიც. სხვათა შორის, ამ თურქების დიდი ნაწილი აღიარებს, რომ მათი წინაპრები ქართველები იყვნენ, დროთა განმავლობაში მიიღეს ისლამი და შემდეგ დაკარგეს მშობლიური ენა.

ყოველ ჩასვლაზე ახალ ადამიანებს ვიცნობთ ხოლმე. მინდა გითხრათ, რომ მათთან საუბრისას დამოკიდებულება არაერთგვაროვანი აღმოჩნდა. ჩვენთვის ძალიან კოლორიტული ქალაქი იყო, ბევრ მოგონებასთან დაკავშირებული და ყოველთვის სევდით ვამბობდით, რომ ეს ქალაქი წყალქვეშ უნდა აღმოჩნდეს. საკმაოდ რთული იყო ამის საკუთარი თვალით ხილვა.

ზოგიერთს [ადგილობრივს] აქვს ნოსტალგია და სინანულით ამბობს, რომ აი, წყალქვეშ მოექცა იუსუფელი. თუმცა ცხოვრება გრძელდება და ახალი რეალობა, ახალი გამოწვევები… მაგალითად, ახალ იუსუფელს აქვს სხვა შესაძლებლობები ფართობის თვალსაზრისით. ძალიან დიდი ინვესტიცია განხორციელდა, ფაქტობრივად, ნულიდან აშენდა მთელი ქალაქი თავისი ინფრასტრუქტურით, სავარჯიშო ადგილებით, გაუმჯობესებული საცხოვრებელი სახლებით. როგორც ჩანს, ზოგიერთისთვის ეს ახალი შესაძლებლობებია და ამ კუთხითაც უყურებენ.

იყო წინააღმდეგობის მოძრაობები წლების წინ, რომ რაღაცნაირად გადაერჩინათ ქალაქი, მაგრამ როგორც ხდება ხოლმე, საბოლოო ჯამში, ასეთი სიტუაცია მივიღეთ.

სხვათა შორის, ქალაქი იუსუფელი ძალიან ბევრი ქართველისთვის იქცა მშობლიურ ქალაქად, იმიტომ, რომ ისტორიულ ტაო-კლარჯეთში მოგზაურობისას თითქმის ყველა ტურისტი ერთ ღამეს მაინც ათევდა აქ. იუსუფელიდან ადვილია მისვლა გამორჩეულ ქართულ ძეგლებთან, როგორიცაა ოთხთა ეკლესია, პარხალი. ცოტა მოშორებითაა, მაგრამ აქედან შეიძლება ასევე მისვლა ოშკთან, იშხანთან და ხახულთან. მოკლედ, ძალიან ბევრი ქართველია იქ ნამყოფი და ბევრს აკავშირებს გარკვეული მოგონებები.

  • რა ვიცით იუსუფელის ისტორიის შესახებ და განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი რითია ის?

იუსუფელი არ გახლავთ ისტორიული ქალაქი. ის დაარსებულია რამდენიმე იქ არსებული სოფლისა და უბნის გაერთიანების საფუძველზე. ეს სოფლები და უბნები გახლავთ ვეჟანგეთი, კოწახურა, ჭალა, მახალთა. ამათი გაერთიანების საფუძველზე 1950-იან წლებში დაარსდა ქალაქი.

ის ისტორიული პარხლის ხეობაშია გაშენებული. პარხლის წყალი უერთდება ჭოროხს და ოდესღაც მთელი პარხლისწყლის ხეობა ქართველებით იყო დასახლებული. როგორც გითხარით, ახლა აქ 3 ქართული სოფელიღაა დარჩენილი.

იუსუფელმა მე-20 საუკუნეში შეიძინა მხარის ადმინისტრაციული ცენტრის ფუნქცია და იქცა ადგილობრივი ტურიზმის ცენტრადაც. აქ არ არის საუბარი მხოლოდ იუსუფელზე, რომელიც წყალქვეშ აღმოჩნდა, არამედ პარხლისწყლის და ჭოროხის მიმდებარედ 20-მდე სოფელი ექცევა წყალქვეშ. მათ შორის, საბედნიეროდ, არ ხვდება არც ერთი გამორჩეული ქართული კულტურული ძეგლი, მაგრამ სამწუხაროდ, 2 დარბაზული ეკლესია – ჰამზეთის მცირე დარბაზული ეკლესია, რომელიც იუსუფელის გარეუბანში იყო, წყალქვეშ აღმოჩნდა და მეორე – ჭალა, ასევე იუსუფელის გარეუბანში, რომელსაც წყალი უკვე უახლოვდება.

ბუბა კუდავა

ჩვენ როცა ვიყავით ჩასულები, სპეციალურად ვესტუმრეთ ამ ტაძარს. იქ ჯერ კიდევ არის შემონახული ძველი მოხატულობის კვალი. სამწუხაროდ, ესეც წყალქვეშ ექცევა.

  • კიდევ რომელი ძეგლები იფარება წყლით იუსუფელში და რა შეგიძლიათ გვითხრათ მათ შესახებ?

პირველ რიგში, ეს დასახლება თავისთავად არის კულტურული მემკვიდრეობა. ტრადიციული, ძველი დასახლებაა. 20-მდე დასახლება იფარება წყლით და იქ თითქმის ყველგან საკმაოდ მრავლად იყო ძველი არქიტექტურული ქართული ძეგლები. დატბორვის შედეგად იკარგება ტერიტორიის არქეოლოგიური შესწავლის შესაძლებლობა.

იტბორება ისტორიული ძეგლების ადგილები (ზოგი ისტორიული ძეგლი აღარ შემოგვრჩა, მაგრამ შემოგვრჩა ხსოვნა, რომ აქ იდგა ეს ძეგლი). დანგრეული და განადგურებულია არაერთი ისტორიული ძეგლი. მათ შორის წყალში ექცევა ნაეკლესიები. ასევე, ამ დასახლებებში იყო და ცხადია, მოსახლეობას დღემდე ახსოვს გეოგრაფიული სახელწოდებები, ტოპონიმები, მათ შორის მიკროტოპონიმები.

ეს მოსახლეობა დატბორვის შემდეგ თურქეთის სხავადასხვა ქალაქში გაიფანტება. ყველანი არ გადადიან (ახალ) იუსუფელში, ზოგიერთს მისცეს კომპენსაცია და სხვა ქალაქებში გადავლენ. შესაბამისად, საკმაოდ იზღუდება შესაძლებლობა კვლევების, რისი შესწავლაც არ მოესწრო. ბევრი საინტერესო ადგილი დაიტბორა.

როგორც ვთქვი, იუსუფელის სიახლოვეს ერთი დარბაზული ეკლესია უკვე ჩაიძირა და მეორე ეკლესიაც მალე მოექცევა წყალქვეშ. კიდევ შესაძლოა რამდენიმე ისტორიულ ძეგლს დაემუქროს ჩაძირვის საფრთხე, მაგრამ ეს ზუსტად  არ ვიცით, რადგან ოფიციალურდ არ არის ცნობილი და გვიჭირს განსაზღვრა, საბოლოოდ რა ნიშნულამდე მიაღწევს წყლის დონე, როცა დასრულდება დაგუბების პროცესი.

წყალქვეშ მოქცეული იუსუფელი. ფოტო/ბუბა კუდავა. 04.07.2023.

  • იუსეფელი გიგანტური კაშხლის გამო იტბორება. ალბათ, ეს თურქეთის სახემწიფოსთვის, ეკონომიკის თვალსაზრსით, ძალიან მომგებიანი იქნება, თუმცა ჩვენ არაფერი გვსმენია რა გალენა ექნება მას  ეკოლოგიაზე. რა შეგიძლიათ გვითხრათ ამის შესახებ? 

როგორც ვიცი, არა მარტო თურქეთში, არამედ მსოფლიოს მასშტაბით ერთ-ერთი დიდი კაშხალი გახლავთ მისი სიმაღლით და ზოგადად, მასშტაბებით.

რა ეკოლოგიურ გავლენას იქონიებს, ამის თქმა მიჭირს, მე არ ვარ სპეციალისტი, მაგრამ როგორც ადამიანს, მოქალაქეს და გარკვეული ეკოლოგიური ცოდნის მქონეს, ზოგადად არ მომწონს ასეთი გიგანტური მშენებლობები. მიმაჩნია, რომ გარემოზე, რა თქმა უნდა, უარყოფითი გავლენა ექნება.

დაახლოებით ვხვდები, რომ [კაშხალს] არ ექნება კარგი გავლენა ახლოს მდებარე ოთხთა ეკლესიასა და პარხლის ტაძრისთვის. ოთხთა ეკლესიას წყალი რამდენიმე კილომეტრში მიუახლოვდება. ცოტა უფრო მოშორებითაა პარხლის ტაძარი, მაგრამ მგონია, რომ მომატებული ტენი როგორც არქიტექტურას, ისე შემორჩენილ მხატვრობას საფრთხეს შეუქმნის.

ვფიქრობ, ქართულ და თურქულ მხარეებს შორის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვისა და გადარჩენის კუთხით უფრო მჭიდრო თანამშრომლობა უნდა იყოს. ეს წაადგებოდა ამ ტერიტორიების კვლევას და ტაძრების გადარჩენასაც.

მსოფლიოში არის პრაქტიკა არქიტექტურული ნაგებობების დემონტაჟის და გადატანის. განსაკუთრებით ადვილია მოხატულობების გადატანა, ვთქვათ, მუზეუმებში. ჭალის ეკლესიის შემთხვევაში, მჭიდრო მოლაპარაკების პირობებში შესაძლებელი იქნებოდა მხატვრობის გადატანა. ასევე, არქიტექტურის. ამ მასშტაბის სამუშაოები ჩატარდა და განა რა ისეთი სირთულე უნდა ყოფილიყო ორი დარბაზული ეკლესიის დაშლა და სადმე მიმდებარე ტერიტორიაზე გადატანა.

მეჩეთი ქალაქის ცენტრალურ უბანში. ფოტო/ბუბა კუდავა. 04.07.2023.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: