მთავარი,სიახლეები

რეალურია ღარიბაშვილის დაპირება ფასების დაწევაზე? – ინტერვიუ ეკონომისტთან

08.02.2023 •
რეალურია ღარიბაშვილის დაპირება ფასების დაწევაზე? – ინტერვიუ ეკონომისტთან

„ფასების დაწესებამ  შესაძლოა ხარისხი დააგდოს კონკრეტულ იმპორტირებულ პროდუქციაზე და უფრო მეტად მიგვაბას რუსულ ბაზარს…“ – ამ კუთხით ხედავს ყველაზე დიდ რისკს ეკონომისტი სოსო ბერიკაშვილი, თუ ხელისუფლება კონკრეტულ იმპორტირებულ პროდუქტზე ფასების ზღვარს დააწესებს.

ეკონომიკის ანალიტიკოსი პოპულიზმად აფასებს პრემიერ ღარიბაშვილს განაცხადს: „არ შეიძლება ხალხის ხარჯზე ასეთი გამდიდრება“. ირაკლი ღარიბაშვილმა მთავრობის სხდომაზე აღნიშნა, რომ ფასნამატი ზოგიერთ შემთხვევაში 100 პროცენტს აღწევს. პრემიერ-მინისტრმა გაზრდილ ფასებთან დაკავშირებით ეკონომიკის, სოფლისა და ფინანსთა მინისტრებს დაავალა, შექმნან სამუშაო ჯგუფი და დაიბარონ იმპორტიორები.

„ეს გვინახავს საბჭოთა კავშირის დროს, როცა ფასებს არეგულირებდნენ. გვინახავს, რომ დეფიციტი იყო კონკრეტული პროდუქტი, ან არ იყიდებოდა იმ ფასად, რაც იყო მითითებული. ფასის ჭერის დაწესება, როგორც წესი, არ ამართლებს. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს კონკურენტული გარემო, მეტი არაფერი,“ – მიიჩნევს ეკონომიკის ანალიტიკოსი სოსო ბერიკაშვილი.

რატომ გვაქვს რეალურად 100 პროცენტამდე ფასნამატი იმპორტირებულ პროდუქტებზე და ხელისუფლებისგან რა ფორმით ჩარევა იქნება მისაღები? – „ბათუმელებმა“ სოსო ბერიკაშვილთან ინტერვიუ ჩაწერა, ის კავკასიის უნივერსიტეტის ეკონომიკის სკოლის დეკანია.

  • ბატონო სოსო, ის, რაც თქვა ღარიბაშვილმა, „ხალხის ხარჯზე არ შეიძლება ასეთი გამდიდრებაო“, თქვენი აზრით, მხოლოდ პოლიტიკური განაცხადია, თუ ობიექტურად შეიძლება გაიაფდეს იმპორტირებული პროდუქტი? 

ირაკლი ღარიბაშვილის ეს განაცხადი ცალსახად პოლიტიკური გზავნილია, მე ვიტყოდი – პოპულისტურიც. ზოგადად არაფერი უცნაური არაა იმაში, რომ პრემიერ-მინისტრი, რომელიც არის პოლიტიკოსი, აჟღერებდეს პოლიტიკურ გზავნილებს, მაგრამ, გარდა იმისა, რომ ის პოლიტიკოსია, ის ქვეყნის მმართველია და უფრო მეტი პასუხისმგებლობით უნდა ეკიდებოდეს თავის განცხადებებს.

ყველასთვის ცნობილია ფაქტი, რომ საქართველოს მოსახლეობის მთავარი პრობლემა არის ინფლაცია, ანუ ფასების ზრდა. ეს დასტურდება ბოლო კვლევებითაც. მანამდეც ყველა კვლევა ამას ამბობდა, რომ ამ ქვეყნის მოსახლეობის მთავარი პრობლემა არის ეკონომიკური ხასიათის.

მიუხედავად იმისა, რომ ორნიშნა ეკონომიკური ზრდა გვაქვს, ინფლაცია ძალიან მაღალია და ეს ძალიან აწუხებს ხალხს – ვეღარ ყიდულობენ საკვებს. საკვებ პროდუქტებზე კიდევ უფრო მაღალია ფასების ზრდა, ვიდრე ინფლაციის საშუალო მაჩვენებელია. ამ მოცემულობას ეხმაურება პრემიერი განცხადებით.

მისი განცხადება, ერთი შეხედვით შეიძლება იყოს ტკბილად მოსასმენი, მაგრამ ეკონომიკა ასე არ მუშაობს. სახელმწიფო რასაც უნდა აკეთებდეს, ეს ერთადერთი რამეა: ბაზარი უნდა იყოს დივერსიფიცირებული და ალტერნატივა არსებობდეს. კონკურენციის სააგენტოს შესწავლილი აქვს ეს ბაზრები ცალ-ცალკე და ამბობს, რომ კონკურენტულია ბაზრები. თუ კონკურენცია არსებობს, მაშინ რანაირად ხდება ის, რასაც პრემიერი ამბობს?

  • კონკურენციის სააგენტომ განმარტა, რომ შესაძლოა კონკრეტულ კომპანიებს დომინანტური მდგომარეობა ჰქონდეთ. 

მაგალითად, ნავთობიმპორტიორთა ბაზარზე არიან მსხვილი მოთამაშეები. ლოგიკურია, არსებობდეს ეჭვი ოლიგოპოლიაზე, როცა რამდენიმე მოთამაშე ადგენს ფასებს. კონკურენციის სააგენტოს აქვს მსგავსი მინიშნებები, მაგრამ საერთო ჯამში ამბობს, რომ კონკურენტულია ბაზარი. პრემიერის განაცხადში თავად ფორმაა ძალიან ცუდი, აი, დავიბაროთ იმპორტიორები, დავუცაცხანოთ და ვუთხრათ, რომ ფასები დაწიონ. ეს არის არასწორი კომუნიკაცია ბიზნესთან, არასწორ მოლოდინებს აჩენს მომავალში.

შეიძლება მართლაც აიძულონ ესენი და ზოგიერთ პროდუქციაზე ფასები დააწევინონ, მაგრამ რის ხარჯზე მოხდება ეგ?

სოსო ბერიკაშვილი, ეკონომისტი

  • ანუ შეიძლება გაიაფდეს კონკრეტული პროდუქტი, მაგრამ ისევ ხალხის ხარჯზე? 

დიახ, რადგან შემოსავლების შემცირებას დაბალანსება სჭირდება. გასაგებია, რომ პრემიერი რეაგირებს ამომრჩევლების საჭიროებაზე, მაგრამ რის ფასად მოხდება, მთავარი ესაა.

ასე ფარმაციის ბაზარზეც ჩვენ ვხედავთ დეფიციტს გარკვეულ წამლებზე. ფარმაცევტული ბაზრის შემთხვევაში გაუგებარია: ღარიბაშვილის პირველი პრემიერობის დროს რატომ არ შეიძლებოდა წამლები, რომლებსაც ევროპის წამლების სააგენტოს, ან თუნდაც თურქეთის ვალიდაცია აქვთ, ავტომატურად შემოსულიყო? მოკლედ იმის თქმა მინდა, რომ ხელოვნურად ფასების კორექტირება არ გამოდის.

  • სახელმწიფოს და ამ შემთხვევაში კონკურენციის სააგენტოს რა როლის შესრულება შეუძლია, როცა ფასნამატი იმპორტის თვითღირებულებიდან დახლამდე ზოგჯერ 100 პროცენტს აღწევს?  

შეიძლება, არსებობდეს ობიექტური მიზეზები, შეიძლება – არ არსებობდეს, ოღონდ ეგ იმ შემთხვევაში, თუ ბაზარი არის ოლიგოპოლიური, ან მონოპოლიური, რადგან, მაგალითად, ბრინჯის ფასს ხელოვნურად ვერ აწევ, თუ არსებობს სხვა იმპორტიორიც.

  • დისტრიბუტორთა ასოციაციის ხელმძღვანელს, ივა ჭყონიას ჰქონდა არგუმენტი, რომ, მაგალითად, ბოლო პერიოდში ზეთი გაიაფდა. 

გარკვეული პროდუქცია გაიაფდა მართლაც და ამის მიზეზი არის საერთაშორისო ბაზარი. უფრო სწორად, ფასები გაძვირებული იყო იმაზე უფრო მეტად, ვიდრე ეს უნდა ყოფილიყო რეალურად. ეს უკავშირდებოდა ომისგან გამოწვეულ რისკებს, მიწოდებს ჯაჭვს და ასე შემდეგ. შემდეგ ეს დარეგულირდა და ფასმაც გარკვეულ პროდუქტებზე იკლო.

  • მაგრამ ობიექტურად ხომ 100-პროცენტიანი ფასნამატი ძალიან მაღალია? ფაქტია, რომ ჩვენ იმპორტირებულ, პირველადი მოხმარების საკვებ პროდუქტებში ბევრად მეტს ვიხდით, ვიდრე, მაგალითად, გერმანიაში, ან საფრანგეთში იხდიან.

ეს ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებულია, შესაძლოა, მაგალითად, ბრინჯის იმპორტიორისთვის ჩვენ უფრო შორს ვართ და არსებობს ტრანსპორტირების მეტი ხარჯი, ვიდრე ევროპის რომელიმე ქვეყანა…

შემოტანას აქვს თავისი ხარჯი და იმაზე იაფად ვერ გაყიდის კომპანია, ვიდრე უჯდება. მაგალითად, ხორბალი, რომელიც რუსეთიდან შემოდის, ხომ ღირს ჩვენთან უფრო იაფი, ვიდრე საფრანგეთში?

თუმცა მე არ გამოვრიცხავ, გარკვეულ პერიოდში ფასების ხელოვნურად აწევას. თუ კონკურენცია არსებობს, ის ამას აუცილებლად დააბალანსებს.

  • არის კონკურენცია ჩვენს ბაზარზე? 

ვფიქრობ, რომ ძირითადად არის. არის ცალკეული სფეროები, სადაც მსხვილი მოთამაშეებია და ეჭვები ჩნდება, მაგალითად ფარმაციის სფერო, ან ნავთობპროდუქტები. კონკურენციის სააგენტოს კი ამ დროს ჯარიმების დაწესება შეუძლია, მაგრამ ძირითადად რეკომენდაციებს გასცემს.

შეიძლება, ცოტა მეტი უფლებებიც მივცეთ კონკურენციის სააგენტოს, რომ კონკურენტული გარემოს შექმნას შეუწყოს ხელი.

მაგალითად, არაკონკურენტული გარემოა ხორბლის იმპორტის სფეროშიც, რადგან რუსეთზე ვართ დამოკიდებული ამ კუთხით. არსებობს ობიექტური გარემოება, რომ ეს ყველაზე იაფია, როდესაც ფქვილი რუსეთიდან შემოგაქვს, თუმცა აქაც საჭიროა დივერსიფიკაცია, რამაც შეიძლება ფასი გააძვიროს, მაგრამ სამაგიეროდ რუსეთზე აღარ ვიქნებით დამოკიდებული.

ფასების დაწესებამ  შესაძლოა ხარისხი დააგდოს კონკრეტულ იმპორტირებულ პროდუქციაზე და შესაძლოა, უფრო მეტად მიგვაბას რუსულ ბაზარზე. ეს, ცხადია, პრობლემაა. ასევე არსებობს სერიოზული რისკი კონკრეტულ დეფიციტის გაჩენისა კონკრეტულ პროდუქტებზე.

  • არსებობს ობიექტური საფუძველი, რომ მაგალითად, 2-ლარიან ბრინჯს ყიდულობ 4 ლარად? იმპორტირებული პროდუქციის დახლზე მოხვედრამდე გვაქვს კონკურენცია? 

ბაზარი შეიძლება იყოს ობიექტური მიზეზი, რადგან თუ მყიდველი გამოუჩნდა 4-ლარიან ბრინჯს, ის გაიყიდება 4 ლარად. გამოსავალი არის ის, რომ ის არ იყოს ერთადერთი იმპორტიორი. შეიძლება არსებობდეს კონკრეტული პრობლემები, რასაც სჭირდება მოკვლევა. თუ ექსკლუზივი ექნება მხოლოდ ერთ მიმწოდებელს, ის დაადებს იმ ფასს, რაც მას უნდა.

  • რატომ გამორიცხავთ, რომ შესაძლოა ხელისუფლებას ჰქონდეს რეალური სურვილი, მართლაც დაადგინოს მიზეზი, რამდენად ობიექტურია იმპორტირებულ საკვებ პროდუქტებს 100-პროცენტიანი ფასნამატი ჰქონდეს და შემდეგ შესაბამისი გადაწყვეტილებები მიიღოს, რის საჭიროებას თქვენც არ გამორიცხავთ? 

არ შეიძლება ფასების ზღვრის დაწესება, ან ვიღაცისთვის იმის მითითება, კონკრეტული პროდუქტი რაზე მაღალ ფასად არ უნდა გაყიდონ. ეგ არის მთავარი პრობლემა და არა ის, რომ კონკრეტული გადაცდომები, თუ დანაშაული აღკვეთონ.

საბოლოო ჯამში, ამ მიდგომით გარკვეულ პერიოდში შეიძლება გაიაფდეს კონკრეტული პროდუქცია, მათ შორის, ასეთი ძალდატანებითაც, მაგრამ საინტერესოა, რის ხარჯზე მოხდება ეგ. სახელმწიფოს შეუძლია დაასუბსიდიროს კონკრეტული პროდუქცია და მსგავსი რამ გაუკეთებია კიდეც, თუმცა შემდეგ ეს თანხა საიდანღაც ხომ უნდა ამოიღონ? – ისევ ხალხიდან.

მთავარი რისკი ამ პროცესში არის დეფიციტი. იმპორტიორებმა და რეალიზატორებმა მოგება თუ ვერ მიიღეს, დეფიციტი გაჩნდება. ეს გვინახავს საბჭოთა კავშირის დროს, როცა ხდებოდა ფასების რეგულირება. გვინახავს, რომ დეფიციტი იყო კონკრეტული პროდუქტი, ან არ იყიდებოდა იმ ფასად, რაც იყო მითითებული.

ფასის ჭერის დაწესება, როგორც წესი, არ ამართლებს. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს კონკურენტული გარემო, მეტი არაფერი.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: