მასალა მომზადებულია პროექტ „Supporting women with disabilities in being, doing and becoming independent” ფარგლებში, რომელსაც ახორციელებს ორგანიზაცია „პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის – PHR”, RFSU-ს (Swedish Association for Sexuality Education) ფინანსური მხარდაჭერით.
თინათინ შალამბერიძე სხვადასხვა დროს 7 სხვადასხვა ფსიქიატრიულ დაწესებულებაში მკურნალობდა. 18 წლის ასაკში მას დეპრესია დაეწყო. აღმოჩნდა, რომ ეს ბიპოლარული აშლილობის გამოვლინება იყო. მას შემდეგ თინათინმა სხვადასხვა დაწესებულებაში ცხოვრების სხვადასხვაგვარი გამოცდილება მიიღო.
- „ინფორმაცია რომ მქონოდა, დროულად რომ შემეწყვიტა ლაქტაცია, ჩემი დაავადება არ გამწვავდებოდა“
მიუხედავად მიუხედავად იმისა, ვერც საკუთარი შესაძლებლობები შეაფასა ორსულობის შემდგომ ეტაპზე და მიაჩნდა, რომ ღამისთევები, გადაღლა, გამოფიტვა და უწყვეტი ლაქტაცია ის ჩვეულებრივი საფეხურები იყო, რასაც გართულებების გარეშე გადალახავდა. ბავშვის გაჩენის შემდეგ მისი დაავადება გამწვავდა გადაღლის ფონზე, რაც ჩვილის მოვლას ახლავს თან:
„ინფორმაცია არ მქონდა საკმარისი, მიუხედავად იმისა, რომ სამედიცინო ფაკულტეტზე ვსწავლობდი, მეგონა, რომ მედიკამენტების მიღების პარალელურად ვერ წარიმართებოდა ორსულობა. ექიმსაც კი არ ჰქონდა ეს ინფორმაცია. არადა, თურმე არსებობს სპეციალური მედიკამენტები, რომლებიც ორსულობისას ინიშნება – ორსულობა რომ გართულებების გარეშე წარიმართოს და ნაყოფი რომ არ დაზიანდეს“ – ამბობს თინათინი.
თინათინი შემთხვევაში ორსულობამ კარგად ჩაიარა, მაგრამ ლაქტაციის პერიოდში ღამისთევებისგან გამოიფიტა, ბევრ ენერგიას და მიკროელემენტს ხარჯავდა.
საკვებისგან საჭირო ელემენტებს ვერ იღებდა და ძილის დეფიციტი ჰქონდა:
„ამ ყველაფერმა ჩემი დაავადება 7 წლის შემდეგ დააბრუნა და გაამწვავა.დარწმუნებული ვარ, საჭირო საკვები რომ მიმეღო, დროულად რომ შემეწყვიტა ლაქტაცია და საკუთარი საჭიროებები სწორად შემეფასებინა, დაავადება არ გამწვავდებოდა.
ბიპოლარული აშლილობა, ფსიქოზი, ისეთი დაავადებებია, რომელთა გამოვლინებაც თუ ერთხელ გქონდა, მერე მუდმივად ფხიზლად უნდა იყო და არ უნდა ჩავთვალო, რომ მორჩი და დამთავრდა“- ამბობს თინათინი.
თინათინის მონათხრობის მიხედვით, დაავადების გამწვავებას თან სდევდა გარშემომყოფთა ხისტი დამოკიდებულება და შეგონებები:
„ასეთი რაღაც თუ გჭირდა, რას ქორწინდებოდი“, „ჯანმრთელობის ასეთი პრობლემა თუ გქონდა, შვილს რას აჩენდი“. თინათინი იხსენებს, რომ მის მიმართ ასეთი დამოკიდებულება მაშინ გაჩნდა, როცა დაავადება გამწვავდა და რაღაც ეტაპზე ბავშვის მოვლა ვერ შეძლო.
- „დაწესებულებებში არც კი განიხილება, რომ შესაძლოა პაციენტს სქესობრივი კავშირი ჰქონდეს“
შვილის გაჩენამდე იყო მკურნალობის ხანგრძლივი ეტაპები სხვადასხვა დაწესებულებაში. თინათინი გვიამბობს, რომ კონტრაცეპტივების მნიშვნელობის, უსაფრთხო სქესობრივი კავშირის და პირადი ცხოვრების უფლების თემა ფსიქიატრიულ დაწესებულებებში ტაბუირებული და იგნორირებულია.
ყოფილი პაციენტის ნაამბობის მიხედვით, დაწესებულებებში არც კი განიხილება, რომ შესაძლოა პაციენტს სქესობრივი კავშირი ჰქონდეს, თინათინის მონათხრობის მიხედვით ეს წესი მოქმედებს ყველა დაწესებულებაში.
„შერეული განყოფილებებია დაწესებულებებში: ქალებისა და კაცების. ქალებს ეკრძალებათ კაცების განყოფილებებში და კაცებს ქალების განყოფილებაში შესვლა. ზოგან პირდაპირ აფრთხილებენ პაციენტებს, რომ ამგვარი კავშირები დაწესებულებებში არ უნდა იყოს, ზოგან ეს თემა საერთოდ ტაბუირებულია და არსებობს უბრალოდ უსიტყვო შეთანხმება, რომ სექსუალობის თემა არც კი განიხილება.
ზოგადად, დამოკიდებულებაა ასეთი პაციენტების მიმართ არამხოლოდ დაწესებულებებში, არამედ გაწერის შემდეგაც, სახლში: კონტროლდები ოჯახის წევრების, ნაცნობების, გარშემომყოფებისგან, რადგან მიიჩნევა, რომ მოგატყუებენ, „შეცდები“, ხშირად ოჯახის წევრებისთვის წარმოუდგენელია, რომ შესაძლოა პარტნიორი გყავდეს. თუმცა უსაფრთხო სექსსა და კონტრაცეპტივების თემაზე დაწესებულებებში არავინ საუბრობს” – ამბობს თინათინი.
- „ქალებს არ ჰქონდათ ბევრ დაწესებულებაში ჰიგიენური საფენები და ციკლის დროს დახეულ, ძველ სამოსს იყენებდნენ“
„პირადად მე თემქის ფსიქიატრიულ კლინიკაში ასეთი რამ შემემთხვა: გვიან ღამით დამეწყო ციკლი, მივედი ექთანთან და ვთხოვე საფენები, ცოტა იბუზღუნა, რა არის კი მაგრამ ამ დროსო, თითქოს ჩემი დაგეგმილი იყო დრო. შევიდა პალატაში და გამობრუნდა დიდი პამპერსით, რომელსაც იყენებენ ხოლმე პაციენტებთან, ვისაც შარდის შეუკავებლობა აქვს.
გაჭრა ეს პამპერსი და ნახევარი მომცა. კი არ დაენანა, არა, არ ჰქონდათ უბრალოდ. მერე მეუბნებოდნენ, მოატანინე ხოლმე ოჯახის წევრებსო.
ესეც არ არის მარტივი. მე მაშინ ძმა მაკითხავდა კლინიკაში და მერიდებოდა მისთვის ჰიგიენური საფენების მოტანა მეთხოვა. ეს ცალკე პრობლემაა.
მსმენია, რომ ქალებს საერთოდ არ ჰქონდათ ბევრ დაწესებულებაში ჰიგიენური საფენები, არც ვინმე ჰყავდათ, ვინც მოუტანდა ამ საშუალებებს და ციკლის დროს დახეულ, ძველ სამოსს იყენებდნენ, “ – ჰყვება თინათინი.
გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების კომიტეტი ინსტიტუციებში მყოფ შშმ ქალებზე ძალადობის გავრცელებულ ფორმად განიხილავს ისეთი ყოველდღიური ზრუნვის სერვისების უგულებელყოფას, როგორიცაა მენსტრუალური მენეჯმენტი.
- „ორსულობის დროს არ არის დაშვებული ყველა ფსიქოტროპული მედიკამენტის მიღება“
ანტიფსიქოზური მედიკამენტები სხვადასხვა გვერდითი მოვლენებით ხასიათდება. პაციენტებს უფლებსა აქვთ ამის შესახებ ინფორმირებული იყვნენ მკურნალობის დაწყებამდე.
თინათინი იხსენებს, რომ მისმა ახლობელმა, თინათინის მსგავსად ანტიფსიქოზური მედიკამენტებით მოსარგებლემ, არ იცოდა ამგვარი მედიკამენტების უმრავლესობა ციკლის შეწყვეტას რომ იწვევს სისხლში პროლაქტინის დონის მომატებასთან ერთად:
„ჩემს ერთ ახლობელს დაემართა ასე: არ იცოდა მედიკამენტის უკუჩვენების შესახებ. ციკლი რომ შეუწყდა, ჩათვალა, რომ გინეკოლოგიური პრობლემები ჰქონდა, დახარჯა ბევრი ფული და დრო კვლევებში.
შეიძლება გინეკოლოგმაც არ იცოდეს, რომ ფსიქოტროპული მედიკამენტები იწვევს ამენორეას (ციკლის შეწყვეტას) და შეიძლება არც დასვას კითხვა, იღებ თუ არა ფსიქოტროპულ მედიკამენტებს“, – ამბობს თინათინი.
მისივე მონათხრობით, იყო შემთხვევები, როცა პაციენტმა იცოდა, რომ ციკლის შეწყვეტას იწვევდა მედიკამენტი, ამენორეა მიიჩნია მედიკამენტის მიღების შედეგად, სინამდვილეში კი ექვსი თვის ორსულობამდე მივიდა ისე, რომ ვერ იგრძნო საკუტარი მდგომარეობა. პაციენტმა ვერ დაუშვა, რომ მედიკამენტის მიღების პარალელურად დადგა ორსულობა.
- „მედიკამენტები ინდივიდუალურად მოქმედებს. მე ხელებიც კი მიკანკალებდა“
ფსიქოტროპული მედიკამენტების ნაწილი სახალხო დამცველის 2020 წლის ანგარიშის მიხედვით, გამოკითხული პაციენტების მონათხრობის მიხედვით მოქმედებს ლიბიდოზე.
ანტიფსიქოზური მედიკამენტების უმრავლესობა ცენტრალურ ნერვულ სისტემას თრგუნავს და ამით ფსიქიკური დაავადებების თანმხლები სიმპტომები მცირდება.
„მოთენთილობა მეც მქონია, უხასიათობაც, ლიბიდოც თავისთავად დაქვეითებულია ამ დროს, მე არ მყავდა მაშინ პარტნიორი, მაგრამ წყვილის შემთხვევაში ამან შეიძლება დიდი პრობლემა წარმოშვას. ნამდვილად ყურადღებამისაქცევი საკითხია და თუ ასე იმოქმედებს წამალი პაციენტზე, მან აუცილებლად უნდა მიმართოს ფსიქიატრს და სთხოვოს მედიკამენტის შეცვლა, დოზა შეამცირო, ან სხვა გზა უნდა იპოვო“, – ამბობს პაციენტი.
ფსიქიატრიულ და სახელმწიფო ზრუნვის დაწესებულებებში ხშირად პაციენტებს არ აქვთ ინფორმაცია, თუ რა გავლენას ახდენს მათ სქესობრივ და რეპროდუქციულ ჯანმრთელობაზე მედიკამენტები, რა გვერდითი მოვლენებით ხასიათდება ისინი.
ამის შესახებ საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის 2020 წლის კვლევაშია ნათქვამი. კვლევაში ქალთა სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის, უფლებების დაცვის მდგომარეობაა შეფასებული.
_______________________________________
