უსახურ, 90-იან წლებში ერთხელ ჩვენი სახლის კარი გაიღო და შლაპიანი, წითელპომადიანი, ქერა ქალი მოვიდა სტუმრად.
ქალი ბევრს და ხალისიანად ლაპარაკობდა, იცინოდა, შიგადაშიგ დედაჩემს მხარზე უტყაპუნებდა ხელს და ჩემთან და ჩემს ძმასთანაც ასწრებდა ლაპარაკს: აინტერესებდა რომელ კლასში ვიყავით, რა გვიყვარდა, რა არ გვიყვარდა, სკოლაში როგორ გვქონდა საქმეები, ყველაფერი აინტერესებდა.
ქალი იყო ფერადი და ხალისიანი. და ეს ისეთი მოულოდნელი რამ იყო, მე და ჩემი ძმა გაოცებულები შევცქეროდით, როგორც მერე გავიგეთ, თამრიკოს.
„დალიკო, გამოუშვი ეს ბავშვები ჩემთან, ფრანგულში ვამეცადინებ“ – უთხრა თამრიკომ დედაჩემს და მე და ჩემს ძმას თვალი ჩაგვიკრა.
რამდენიმე დღის მერე ვტაცეთ ხელი ფრანგულის სახელმძღვანელოებს და თამრიკოსთან წავედით. ფრანგული სულ არ გვეპიტნავებოდა. შლაპიანი, ქერათმიანი, მბრწყინავკაბიანი და წითელპომადიანი თამრიკოს გარემო უფრო გვაინტერესებდა, ვიდრე ენის სწავლა. მე მეშვიდე კლასში ვიყავი, ჩემი ძმა – მეხუთეში.
ზამთარი იდგა, თოვლსა და ბუქში მივადექით მწვანე, პატარა ჭიშკარს. ეზოს დიდი ხეები ახალი თოვლით იყო შებუმბლული, კარს მიღმა ხის იატაკი ლაპლაპებდა, წიგნების კარადაში კი ჩვენთვის ჯერ უცნობ ენაზე დაწერილი უამრავი წიგნი იყო გამწკრივებული, ფერად-ფერადი, პრიალა წიგნები. ისეთი კი არა, ბაბუას წიგნების კარადაში რომ ეწყო: მარტო მუქი მწვანე, ყავისფერი, მუქი ლურჯი ყდებით, არამედ ფერადი წიგნები! იმ ნაცრისფერ წლებში მაშინვე იფიქრებდი, ნეტა შიგ რა წერიაო.
თამრიკო ხოჭოლავა
იქვეც ფირსაკრავი იდო და ქოთნებში ზამთარში მოყვავილე ოთახის მცენარეები ღაღანებდა, ალბათ ბალბა თუ იყო, კალანჰოე ან ბალზამინები, ზამთარში სხვას რას უნდა ეყვავილა. საბავშვო ეტლში თამრიკოს შვილს, რამდენიმე თვის დემნას ეძინა ტკბილად და ლოყები წითლად უღუოდა.
„აბა! შევხვრიპოთ რძიანი ყავა და მერე ჩემს ფრანგ რობერს გაგაცნობთ, გამოვიყვან ოთახიდან,“ – გვითხრა თამრიკომ.
გავშეშდით. ვინმე რობერი ჰყავს ოთახში ჩაკეტილი და გამოიყვანს? მის ქმარს ჰქვია ასე? მართლა ფრანგია და ფრანგულად დაგველაპარაკება? ვინაა რობერი? – ქაფქაფა, რძიანი ყავა ამ ფიქრებით ვწრუპეთ. საერთოდაც, პირველად გავსინჯეთ მაშინ რძიანი ყავა. რძე იყო ფუფუნება და სახლში იშვიათად გვქონდა, ყავას კიდე მარტო უფროსები სვამდნენ და დედა ამბობდა, რომ ბავშვებისთვის არ შეიძლებოდა. მასწავლებელთან კი ვსვამდით ყავას, თანაც რძით!
მალევე გაირკვა, რომ რობერი არც თამრიკოს ქმარი იყო და არც ოთახში დატუსაᲦებული ფრანგი. უზარმაზარი ფრანგული ენის განმარტებით ლექსიკონს ერქვა ასე. თამრიკომ დიდი მოწიწებით გამოაბრძანა მეორე ოთახიდან და გვითხრა, რომ ეს წიგნი გვეტყოდა ყველა იმ სიტყვას ფრანგულად, რაც არ ვიცოდით. ასევე გვითხრა, რომ ბევრი რამ მეც არ ვიცი და ერთად ვისწავლითო. მასწავლებელი ამბობდა, რომ რაღაცები არ იცოდა! მასწავლებელი!
რძიანი ყავის ნაცვლად კვირაში სამჯერ ფრანგულის გაკვეთილებზე მარწყვის, ხანაც ვაშლის ჩირის კომპოტი გვხვდებოდა, ჩაიც, ლიმონით. თამრიკოს ხან შავი ხავერდის კაბა ეცვა და წითელი ჩალმა ეკეთა, ხან საკუთარი ხელით ნაქსოვი, ფუმფულა სვიტერები ეცვა ღია ფერის ჯინსზე, ფრჩხილებიც სულ სხვადასხვაფერად უპრიალებდა ყოველ მისვლაზე. აშკარა იყო, ყოველი მისვლისას გველოდებოდა და ჩვენთვის ემზადებოდა.
„დაიმახსოვრეთ და ჩაიწერეთ რვეულის პირველ გვერდზე: j’aime l’ordre, parce qu’il facilite la vie [მიყვარს წესრიგი, რადგან ის აადვილებს ცხოვრებას]“ – გვითხრა პირველივე გაკვეთილზე თამრიკომ და მას შემდეგ ნელ-ნელა, წვეთ-წვეთად გვასწავლიდა, რას ნიშნავს წესრიგი გაკვეთილზე, ურთიერთობებში, ბოსტნის დამუშავებისას და ბაღის მოწყობისას.
რამდენიმე კვირაში უკვე ჩვენი წესები გვქონდა. ცხოვრების გასამარტივებელიც და სახალისოც:
ვინც ყველაზე მეტ უწესო ზმნას აუღლებდა უშეცდომოდ, შოკოლადის ტორტის ნაჭერს მიიღებდა, ხან ალუბლის კისელს ან შოკოლადის კარაქიან ბუტერბროდს;
ზედიზედ ხუთი ენის გასატეხის უშეცდომოდ თქმაზე ბრჭყვიალა ქაღალდში გახვეული კანფეტები გერგებოდა და თავგამოდებით ვიმეორებდით – „ენ შასეღ საშან შასე დუა სავუაღ შასე სან სონ შიენ დე შას“ (Un chasseur sachant chasser doit savoir chasser sans son chien de chasse) რომ: „ტღუა ტოღწუ ტღოტე სუღ ენ ტღოტუაღ ტღეზ ეტღუა“ (Trois tortues trottaient sur un trottoir très étroit) და ასე დაუსრულებლად.
თამრიკოს ფირსაკრავიდან კი ხან ედიტ პიაფის ხმა ჟღერდა, ხან ჟაკ ბრელის, ხანაც პატრიკ ბრიუელის.
ვუსმენდით და ვუსმენდით. მერე ჩამოვთვლიდით, რა გავიგეთ და რა – ვერ, ძირითადად, რა თქმა უნდა, ვერაფერს ვიგებდით, მაგრამ რაღაც ფრაზებს ვიჭერდით: „avec mes souvenirs“, ან „tu ne viendras pas ce soir“.
თამრიკო გვეუბნებოდა, რომ დადგებოდა დრო, როცა ყველაფერს გავიგებდით, რასაც ედიტ პიაფი მღეროდა, რომ მუსიკას ჰქონდა სხვა ენა, რასაც ფრანგულის გარეშეც ვიგრძნობდით და გვეკითხებოდა, თქვენი აზრით რაზე იმღერებდა ეს ქალი ასე თავგანწირვითო. ვფიქრობდით, სხვადასხვა ვერსიაზე ვმსჯელობდით და მერე სიტყვასიტყვით გვითარგმნიდა რა იყო პიაფის ნამდვილი სათქმელი.
თამრიკო ხოჭოლავა
გვეუბნებოდა, რომ ამქვეყნად ორი რამეა ყველაზე მნიშვნელოვანი: მუსიკა და ლიტერატურა, რადგან, როცა ადამიანს ყველაზე ძალიან უჭირს ან ულხინს, ლიტერატურას და მუსიკას ადამიანის საკუთარი თავისგან შორს წაყვანა შეუძლიაო.
უცნაური იყო, გვაბნევდა და ყველა ჩვენს ცოდნას თავდაყირა აყენებდა. აკი სხვები ამბობდნენ, რომ მთავარი „წარმატებაა“, მათემატიკის და ქართული ენის ოლიმპიადებში გამარჯვება და ნათელი მომავალი? ჰო, კიდევ, თუ წარმატებულები არ ვიქნებოდით, „დავიჭერდით ხელში თოხს და ვიქნებოდით ბოსტნის და ყანის ამარა“ – ასე ამბობდნენ სხვა მასწავლებლები.
ეს თოხი საერთოდაც იყო ყველაზე საზარელი რამ, რაც გველოდა ცხოვრებაში, თუ წარმატებას არ მოვიპოვებდით.
რა იყო ეს წარმატება? რით გახარებას და რით კარგად ყოფნას მოიაზრებდა? – ეს ზუსტად არ ვიცოდით, მაგრამ იგრძნობოდა, რომ წარმატებაში იგულისხმებოდა საკუთარი კაბინეტი, გახამებული პერანგი და კარგი ხელფასი. მოკლედ ყოვლად მოსაწყენი რამეები.
თამრიკოსთან აღმოვაჩინეთ, რომ თოხი მშვენიერი რამეა. ბებიაჩვენიც თოხნიდა ბოსტანს, მაგრამ საქმეს არ გვაკარებდა, დილით როცა ვიღვიძებდით, ყველაფერი დამთავრებული ჰქონდა. თამრიკოს თოხი კი სულ სხვანაირი იყო: გაზაფხული რომ დგებოდა, გაკვეთილზე მისულებს ამწვანებულ ეზოში გაგვლალავდა, შრიალა ხეებს შორის გაბმულ ჰამაკში მივესვენებოდით, მაგნიტოფონს ეზოში გამოიტანდა და მთელი ხმით რთავდა ჟორჟ მოჟეს ფრანგული ენის და ცივილიზაციის სახელმძღვანელოს ტექსტების ხმოვან ვერსიებს.
უშუქობაში ელემენტებზე მომუშავე მაგნიტოფონიდან ხმა გვიყვებოდა პარიზელი დუპონების ოჯახის მოგზაურობაზე კანადაში, დუპონების მამის უთავბოლობის გამო აეროპორტში ბარგის დაკარგვასა და მერე მიწერ-მოწერებზე პარიზს და კანადას შორის ბარგის დასაბრუნებლად.
„oh, a la fin, nous sommes au Canada!“- გაიძახოდნენ დუპონები მაგნიტოფონიდან.
„გეეთრიეთ იქით თქვე გასაწყვეტლებო“ – ინდაურებს უყვიროდა ღობის იქით თამრიკოს მეზობელი.
„თქვენ უსმენთ, მე ამასობაში ვთოხნი. თან მიყურეთ, რა სრულყოფილად ვავლებ ბოსტნის კვლებს!“ – გვეტყოდა ჩვენი ფრანგულის მასწავლებელი და წითლად გალაქული ფრჩხილებით ხელთათმანებში წაყოფდა ხელებს, პაწაწინა თოხს იქნევდა და იქნევდა, ჯინსის შარვალსა და ჭრელ პერანგში გამოწყობილი.
„ნახავთ აქ რა მშვენიერი ოხრახუში, პიტნა და ღვთაებრივი მწვანე ხახვი მომივა!“ – გაიძახოდა თამრიკო. იქეთ დუპონების ხმა არ ჩერდებოდა, აქეთ უსწორესი კვლები ევლებოდა და ევლებოდა პატარა თოხით. ჰამაკის თავზე კი ყვავილებიდან ახალთავგამოყოფილი ტყემლებით დახუნძლული ტოტები ირხეოდა და სამოთხეს ჰგავდა ფრანგულის მასწავლებლის ეზო.
თამრიკოს ეზო
„ლუქსემბურგის ბაღშიც არ იქნება ასეთი წესრიგი, ჩემს ბაღში რომ არის! ამ ნარგიზებს შეხედეთ, კამელიებს უყურეთ რა დღეში არიან! აზალიები?! გახსოვდეთ, ისე უნდა იმუშაოთ, რომ ბოსტანში ხახვის თესვის მერე 1 საათშიც რომ გეძახდნენ მეჯლისზე, სულ მოწესრიგებულები უნდა იყოთ, ამიტომ ვარ მე გასაოცარი ქალი, ასე შემიძლია! ჰოპ!“ – და წაიძრობდა სამუშაო ხელთათმანებს, დაასრულებდა მუშაობას ბოსტანში, დუპონების კასეტაც დამთავრდებოდა, შევიდოდა სახლში და ორ წუთში სუნამონაპკურები გამოვიდოდა, რომ გამოეკითხა, რა გავიგეთ მოსმენილი ამბებიდან.
მოგვწონდა თამრიკოს პატარა და ყოვლისშემძლე თოხი: კიტრი-პომიდვრის, წიწმატის და ოხრახუშის ბუჩქების მომყვანი. რატომ იყო ასე საშიში თოხი? – ვერაფრით ვიგებდით.
თამრიკოს ბოსტანი
თანატოლებს რომ ვუყვებოდით იმაზე, რომ მოსმენითაც ვსწავლობდით ფრანგულს, ალმაცერად გვიყურებდნენ.
მერე თამრიკო ამბობდა, რომ დიდი ბრძოლა გადაიტანა, სკოლის დირექტორი რომ დაერწმუნებინა მოსმენით სწავლის მნიშვნელობაში. მთის პატარა სოფლის დირექტორი თავგამოდებით ამტკიცებდა, რომ სწავლების ასეთ მეთოდზე არ სმენია. ფრანგულის მასწავლებელი კი უკან არ იხევდა და არწმუნებდა, რომ ასე ასწავლიან საფრანგეთშიც! ფილმებში და ტელევიზორში ჰქონდა ნანახი!
დირექტორი არ ნებდებოდა და ჯიუტად იქნევდა თავს იმის ნიშნად, რომ თამრიკოს არ ჰქონდა უფლება მაგნიტოფონით და დინამიკებით ევლო სკოლაში გაკვეთილზე, რაღაც კასეტების ჩასართავად.
ბევრი წელი რომ გავიდა, უცხო ენის მოსმენით სწავლა თანამედროვე მეთოდის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან და სავალდებულო კომპონენტად იქცა. ამ ამბავს თამრიკო ამაყად ჰყვება.
„გახსოვს, ჯერ კიდევ როდის ვიყავი პროგრესული?“ – ამბობს და ყურმილის მიღმა ალბათ შლაპის ბუმბულს ისწორებს.
„თამრიკოსთან დადიხართ ფრანგულზე?“ „უი, უცნაური ქალი რომ არის მაგასთან?“ „რას და როგორ გასწავლით, აბა მოყევით“, „უი, ეგ ის ქალია, ბაზარში ყველის საყიდლადაც რომ შლაპით და პირბადით დადის?“ – ათას რამეს გვეკითხებოდნენ თამრიკოზე, როცა იგებდნენ, რომ ფრანგულში გვამეცადინებდა.
უცნაურობად წითლად და ყვითლად შეღებილი თმა, ბუმბულიანი შლაპები, შლეიფიანი კაბები და მაღალქუსლიანი, მწვანე ფეხსაცმელები მიიჩნეოდა. ბაღდათში, პატარა, პროვინციულ ქალაქში, სადაც ყველას შავი და ნაცრისფერი ეცვა, თეთრ ყვავობად ითვლებოდა ყველაფერი ფერადი. მით უმეტეს – 90-იანებში.
ჩვენ კი ყველაზე კარგად თამრიკოს გაკვეთილებზე ვგრძნობდით თავს. როცა მის უცნაურ ჩაცმულობაზე ქირქილებდნენ, მაშინ პირველად მივხვდით, რომ ვინც გიყვარს და მოგწონს, შეიძლება სხვებს საერთოდ არ მოსწონდეთ, შეიძლება ძალიანაც არ მოსწონდეთ, მაგრამ ასეთ დროს უნდა დაიცვა, რაც შენთვის ძვირფასია.
ბევრს იბრძოდა, რომ სკოლაში ესწავლებინა ბავშვებისთვის ფრანგული. ქალაქის დიდ სკოლებში არ უშვებდნენ, არ შეიძლებოდა მასწავლებელს სკოლაში ცმოდა ფერადი სამოსი და ევლო ბუმბულებიანი შლაპით. არადა, ჩვენი მასწავლებელი ამას არ თმობდა. „მე სხვანაირი ქალი ვარ, სახლიდან გასვლამდე უნდა მოვირთო, ჩემი დანახვა დღესასწაული უნდა იყოს!” – ამბობდა თამრიკო.
საკუთარი სახლიდან ხუთ სოფელს გაივლიდა და მეექვსე, მთიანი სოფლის პატარა სკოლაში მუშაობდა. დაატარებდა მაგნიტოფონს – ახლა იქ უნდა მოესმინათ ბავშვებს ნამდვილი ფრანგების ხმით მოყოლილი პარიზის ამბები.
„იცი, როგორი ამძივებული მაქვს საქმე ჩემს სკოლაში? ყველგან ჩემი წესრიგია! შემოქმედებითი წესრიგი. ხან ვმღერით, ხან ვთამაშობთ ფრანგულად. აბა, მარტო ტექსტი და კითხვა-მოყოლა? ბავშვები სულგანაბულები მელოდებიან, ეს მიხარია, თორემ რისთვის მოვიკლავდი თავს იმ კლდე-ღრეში“, – ამბობდა თამრიკო, როცა სოფლის სკოლაში მუშაობდა.
თამრიკო ახლაც ბაღდათში ცხოვრობს. მისი პატარა დემნა გაიზარდა და შვედეთში წავიდა სასწავლებლად. ჩვენმა ფრანგულის მასწავლებელმა ქვეყნიერება მოიარა შვილთან ერთად, პარიზშიც იმოგზაურა. გამოსცა 4 პოეტური კრებული, თარგმნის გიიომ აპოლინერის, ჟაკ პრევერის, სილი პრუდომის, პოლ ელუარის, პოლ ვერლენის, ჟერმენ ნუვოსა და სხვა ფრანგი ავტორების ნაწარმოებებს, თანამედროვე ფრანგული სიმღერების ტექსტებს. 2016 წლიდან საქართველოს მწერალთა კავშირის წევრია.
ახლა, როცა ბევრი წელი გავიდა და მხოლოდ სოცქსელებით ვეკონტაქტებით შორს მყოფ ახლობლებს, ჩემს ტელეფონს ხშირად ანთებს მისი ნომერი:
„როდის უნდა ჩამოხვიდე ბაღდათში? დავრგე მეიერის ლიმონი, ფორთოხლები და ციპრო, ყველაფერი აყვავდა, უნდა ნახო! ჩემი ეზო მძივივითაა ასხმული როგორც ყოველთვის. არ ჩამოდიხარ? ეს წყავის ყვავილი და კამელია მერე ჩაკვდება, ახლაა სანახავი!
დაიცა, კამერით დაგირეკავ, გოგრები უნდა განახო, რა მოისხა და რა შევინახე!
ბარემ გიკითხავ აპოლინერის თარგმანს, დიდი ხნის წინ ვთარგმნე:
„მირაბოს ხიდქვეშ მდინარებს სენა
და სიყვარულთან ერთად გვშორდება
მან თავი შენი რად გამახსენა
ან სიხარული გარჯის შემდეგ რად მიდის ნელა…“
რომ ჩავალ, ვიცი ყველაფერი ისევ ისე იქნება. კრიალა ოთახი, ახალი ფრანგული წიგნები, სამზარეულოში მარწყვის კომპოტის ან პიტნის ჩაის წრუპვა, ათას რამეზე ლაპარაკი და ზედმიწევნით მოწესრიგებული ყვავილნარი ეზოში.
კვირაობით კი, როცა პატარა, პროვინციულ ქალაქში დიდი ბაზრობა იმართება, შავთავსაფრიანებს და მუქთმიანებს შორის ხასხასა ყვითელი თმაც ამოცურდება შიგადაშიგ, ბუმბულიანი შლაპით – როგორც უსიტყვო პროტესტი ნაცრისფერ ყოფაზე და ჯიუტი ბრძოლა იმაში დასარწმუნებლად, რომ მზისფერი სჯობს ნაცრისფერს.
