2020 წელს საქართველოში არჩევნები პროპორციული წესით ჩატარდება – გადაწყვეტილება „ქართულ ოცნებაში“ მას შემდეგ მიიღეს, რაც პარლამენტის წინ საპროტესტო აქციის ორგანიზატორებმა ამ სისტემაზე გადასვლა ერთ-ერთ მოთხოვნად დაასახელეს.
[checklist]
- არჩევნებში მონაწილეობენ მხოლოდ პარტიები, ამომრჩეველი ხმას აძლევს ერთი ბიულეტენით
[/checklist]
პროპორციულ სისტემაზე გადასვლა საპარლამენტო არჩევნებში მხოლოდ პოლიტიკური პარტიების მონაწილეობას გულისხმობს. პროპორციული წესით არჩევნებისას ამომრჩეველი მხოლოდ ერთ ბიულეტენს იღებს, ირჩევს პარტიას და აღარ ირჩევს კონკრეტულ პირებს [ მაჟორიტარებს] მაჟორიტარული უბნების მიხედვით.
ამ სისტემის გამოყენებისას საარჩევნო ოლქი მრავალმანდატიანია და პარტიებს შორის მანდატები ნაწილდება ოლქში მათ მიერ მიღებული ხმების პროპორციულად.
პროპორციული საარჩევნო სისტემები განსხვავდება იმის მიხედვით, თუ როგორი წესით აძლევს ხმას ამომრჩეველი ან როგორი წესით ნაწილდება მანდატები პარტიებს შორის, ერთ მრავალმანდატიან საარჩევნო ოლქს წარმოადგენს ქვეყანა, თუ დაყოფილია რამდენიმე მრავალმანდატიან ოლქად.
[checklist]
- რას ნიშნავს საარჩევნო ბარიერის განულება
[/checklist]
საარჩევნო ბარიერი არის პარტიული სიის მიერ მიღებულ ხმათა მინიმალური პროცენტული რაოდენობა, [არჩევნების ან კენჭისყრის მონაწილეთა რაოდენობიდან] რომელიც პარტიას აძლევს მანდატების გადანაწილების შესაძლებლობას.
ბარიერის შემთხვევაში საკანონმდებლო ორგანოში უმეტესწილად ვერ ხვდებიან დაბალრეიტინგული, სუსტი პარტიები. რიგ შემთხვევებში ბარიერს იმითაც ამართლებენ, რომ ასეთი პარტიები საკანონმდებლო ორგანოში „ამინდს“ ვერ შექმნიან და შეიძლება მათ პრობლემები შეუქმნან არა მხოლოდ უმრავლესობის ჩამოყალიბებას, მთავრობის შექმნას და სხვა საჭირო გადაწყვეტილებების მიღებას, არამედ ძლიერი ოპოზიციის ჩამოყალიბებასაც.
მაღალი ბარიერის შემთხვევაში კი, შესაძლოა ბარიერგადალახული პარტიების მიერ მიღებული ხმების ჯამური რაოდენობა მათ მოწინააღმდეგეთა რაოდენობაზე ნაკლები აღმოჩნდეს და არჩეულ ორგანოში მხოლოდ უმცირესობის წარმომადგენლები აღმოჩნდნენ. მით უმეტეს, რომ ბარიერს მიღმა დარჩენილი პარტიების მიერ მიღებული ხმები გამარჯვებულ პარტიებზე ნაწილდება.
იმ ქვეყნებში, სადაც პარტიული სისტემა ჩამოყალიბებულია და არჩევნებში ძირითადად ორი ან სამი ძლიერი პარტია მონაწილეობს, ბარიერი მნიშვნელოვან გავლენას არ ახდენს ამომრჩეველთა წარმომადგენლობაზე. გარდამავალი ქვეყნებისათვის კი სასურველად მიიჩნევენ, რომ საარჩევნო ბარიერის სიდიდე 3-5%-ს არ აღემატებოდეს.
ამ შემთხვევაში „ოცნებამ“ განაცხადა, რომ ბარიერს დაწევს ნულამდე, რითაც ხელს შეუწყობს პარლამენტის 2020 წელს მრავალპალპარტიული საკანონმებლო ორგანოს არჩევას.
გამოცხადებული ნულოვანი ბარიერი არ ნიშნავს, რომ პარლამენტში მოხვდება ყველა, ვინც ხმას მიიღებს. საქართველოს პარლამენტში სულ 150 ადგილია, შესაბამისად, დაითვლება რამდენი ამომრჩევლის ხმა სჭირდება ერთი ადგილის მოპოვებას.
[checklist]
- ამომრჩეველთა ხმების დათვლის მეთოდები
[/checklist]
პროპორციული სისტემის გამოყენებისას ძირითადი სირთულეა ამომრჩეველთა ხმების დათვლა. განსაკუთრებულ სირთულეს ქმნის პროპორციული განაწილების შედეგად საარჩევნო სუბიექტების „გამოუყენებელი ხმებისა“ და გაუნაწილებელი მანდატების დათვლა, ამიტომაც ზუსტ პროპორციებთან მისაახლოებლად სხვადასხვა მეთოდი შეიმუშავეს. საერთაშორისო პრაქტიკაში დეპუტატთა მანდატების განაწილების ორი ძირითადი, კვოტირების და გამყოფთა მეთოდი გამოიყენება.
კვოტირების მეთოდით დათვლისას თითოეული პარტია ადგილებს იღებს საარჩევნო კვოტის მიხედვით. ეს ორსაფეხურიანი პროცესია. მანდატების განაწილება ორ ეტაპად ხორციელდება. ჯერ განისაზღვრება საარჩევნო კვოტა – ერთი კანდიდატის ასარჩევად საჭირო ხმათა ყველაზე მცირე რაოდენობა, შემდეგ თითოეული პარტიის მიერ მიღებულ ხმათა რაოდენობა იყოფა კვოტაზე და განისაზღვრება მიღებულ მანდატთა ოდენობა. შედეგად მანდატების უმეტესობა განაწილდება, მაგრამ ყოველთვის რჩება ნაშთი – გაუნაწილებელი [„მორჩენილი“] ადგილები და „გამოუყენებელი“ ხმები. ეს ადგილები დამატებითი წესის მიხედვით ნაწილდება.
საარჩევნო ოლქის ფორმირების ორი მეთოდი არსებობს: უფრო გავრცელებულია, როდესაც საარჩევნო ოლქის საზღვრები ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეულის საზღვრებს ემთხვევა და მეორე – უფრო იშვიათი [ძირითადად იყენებენ პრეზიდენტის არჩევისას], როცა მთელი ქვეყნის ტერიტორია ერთ საარჩევნო ოლქს წარმოადგენს.
პროპორციული არჩევნებისას ე.წ. ხისტი სიები გამოიყენება. ასეთი სიების გამოყენებისას ამომრჩეველი ხმას აძლევს სასურველ პარტიულ სიას მთლიანობაში. ბიულეტენში უთითებენ მხოლოდ პარტიების დასახელებებს, ემბლემებს, ზოგჯერ კი – მთავარი კანდიდატების გარკვეულ რაოდენობას.
ხისტი სიების პრინციპით კანდიდატები სიაში განლაგებულნი არიან არა ანბანური თანამიმდევრობით, არამედ პარტიაში მათი მდგომარეობის [„წონის“] მიხედვით. ამომრჩევლები ხმას აძლევენ სიას და არ გამოხატავენ დამოკიდებულებას ცალკეული კანდიდატის მიმართ. შესაბამისად, მანდატები გაიცემა სიაში კანდიდატის ადგილის მიხედვით. ხისტი სიების პროპორციული სისტემა გამოიყენება ესპანეთში, პორტუგალიაში, ისრაელში, რუსეთში, უკრაინაში.
[checklist]
- სად იყენებენ პროპორციულ სისტემას
[/checklist]
პროპორციული სისტემა პირველად ბელგიაში გამოიყენეს 1889 წელს. ამჟამად 50‐ზე მეტ ქვეყანაში, მათ შორის ისრაელში, გერმანიაში, ესპანეთში, იტალიაში, პორტუგალიაში მოქმედებს. ამ სისტემის გამოყენებისას საარჩევნო ოლქი ყოველთვის მრავალმანდატიანია და პარტიებს შორის მანდატები ნაწილდება ოლქში მათ მიერ მიღებული ხმების პრორპორციულად.
ამ დრომდე საქართველოში მოქმედი სისტემით პარტიები წარადგენდნენ, ერთი მხრივ, 150 კაციან პარტიულ სიას და ასევე, მაჟორიტარი დეპუტატობის კანდიდატს თითოეულ ოლქში. საპარლამენტო არჩევნები როგორც პროპციული, ასევე მაჟორიტარული წესით ტარდებოდა, [ ე.წ. შერეული წესი] რაც იმას ნიშნავს, რომ 150 დეპუტატიდან, 77 პარტიული სიით იყო არჩეული, ხოლო 73 მაჟორიტარული წესით.
შედეგად, 77 მანდატი ნაწილდებოდა პარტიებზე მათ მიერ პარტიული სიით მიღებული ხმების პროპორციულად, 73 ოლქი კი თითო მაჟორიტარს ირჩევდა. მაჟორიტარობის კანდიდატს გამარჯვებისთვის უნდა მიეღო ხმების 50%-ზე მეტი პირველ ტურში.
—–
ნულოვანი ბარიერით ჩატარებული პროპორციული არჩევნების შემთხვევაში, არჩევნებში მონაწილე პოლიტიკურ პარტიას ერთი მანდატის [ერთი ადგილის] მისაღებად, ნამდვილი [დათვლილი] ბიულეტენების საერთო რაოდენობის 0,7% მაინც დასჭირდება.
