თომა კაკაბაძე, „ცვლილებები თანაბარი უფლებებისთვის“
______________________________
23 წლის ვიყავი, როცა ჩემი ცხოვრება მთლიანად შეიცვალა. სიმაღლიდან გადმოვვარდი, კისრის მალების მოტეხილობამ ზურგის ტვინის დაზიანება გამოიწვია, რის შედეგად ეტლში აღმოვჩნდი. თუმცა ეტლამდე დიდი პერიოდი გავიარე. ეს ის დრო იყო, როცა ეტლში ჩაჯდომა ოცნებად მქონდა, ოღონდ ეტლამდე მივიდე-მეთქი – ვფიქრობდი მაშინ. ეს ადვილი არ იყო.
რვა თვის განმავლობაში ვიწექი, ამ პერიოდში სხეული მიეჩვია ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში ყოფნას. ასეთ დროს, როცა ცდილობ წამოჯდომას, გულს უჭირს, წნევა ვარდება და ეს ძალიან რთული პერიოდია. თავიდან ვისწავლე ჯდომა, ჭამა, მოძრაობა…
თითქოს მეორედ დავიწყე ცხოვრება 23 წლის ასაკში და ეს იყო რადიკალურად განსხვავებული ცხოვრება. სამყაროც სხვანაირი გახდა, ბევრი ადამიანი შეიცვალა ჩემს თვალწინ, გაიფილტრნენ, მაშინ დავინახე ყველას რეალური სახე, ვინ ვინ იყო და რა გულით აღმითქვამდა მხარდაჭერას. მხოლოდ ოჯახის წევრები დამრჩა უცვლელი, ისინი სიყვარულითა და მხარდაჭერით მავსებდნენ, მათ არ ვეცოდებოდი. ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო ჩემთვის. იყო პერიოდი, როცა ვიწექი და ადამიანები მეუბნებოდნენ – ოღონდ შენ დაჯექი და სადაც გინდა წავიდეთ და ა.შ. ასეთი ადამიანები მერე დაიკარგნენ. ზოგიერთმა სიბრალულით დამიწყო ყურება და ეს ძალიან დამთრგუნველი იყო. როცა ადამიანს ეცოდები იმიტომ, რომ ეტლში ზიხარ, ამით ვერ გეხმარება, პირიქით – შენს თვითშეფასებაზე ძალიან მოქმედებს, გთრგუნავს. რად მინდა შეცოდება? პირიქით, უნდა გაამხნევო და თუ შეგიძლია, მხარში დაუდგე ადამიანს ასეთ დროს.
ახლა 32 წლის ვარ და ახლანდელი გადმოსახედიდან ჩემი ცხოვრება 23 წლამდე არაფერი არ იყო. ვარსებობდი და არაფერს ვქმნიდი. ვმუშაობდი მაღაზიაში, მინდოდა საკუთარი გამეხსნა. დღეს მიმაჩნია, რომ ჩემი ცხოვრება ახლა უფრო ღირებულია, ვიდრე მაშინ. მე ვისწავლე ბედნიერების ფასი, ვისწავლე რას ნიშნავს სხვისი მხარდაჭერით მიღებული ბედნიერება, მაგრამ ეს უცებ არ მომხდარა. იყო რამდენიმე წელი, როცა ვერაფერს ვაკეთებდი, ძირითადად ვიყავი „ფეისბუქზე“ და ვფიქრობდი, რა უნდა მექნა.
ახალი ცხოვრება დაიწყო მაშინ, როცა „ფეისბუქზე“ მომივიდა შეტყობინება გიორგი ძნელაძისგან, რომელიც ხელმძღვანელობს ორგანიზაციას „კოალიცია დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის“. თავადაც ეტლით მოსარგებლეა. დამირეკეო – მომწერა. 2013 წლის იანვარი იყო. მახსოვს, როგორ ვნერვიულობდი, რა უნდა მეთქვა, როგორ მომეძებნა საჭირო სიტყვები. დავურეკე და ლიდერობასა და შშმ პირების ადვოკატირების შესახებ ტრენინგზე მიმიწვია ქობულეთში. ტრენინგი რა იყო, არ ვიცოდი მაშინ. ბევრი ვიყოყმანე, არ ვაპირებდი წასვლას, მაგრამ საბოლოოდ დავთანხმდი. ჩავედი ქობულეთში და გავიცანი სხვადასხვა შეზღუდვის მქონე ადამიანები. მაშინ გავიაზრე, რომ მარტო არ ვიყავი. ტრენინგის ერთ-ერთი მიზანი იყო, რომ აქტივისტებს ორგანიზაციები უნდა შეექმნათ რეგიონებში. მივხვდი, ეს იყო შანსი ჩაკეტილობისგან თავის დასაღწევად. ჩემს ცხოვრებაში გამოჩნდნენ ადამიანები, რომლებიც ჩემი მეგობრები გახდნენ. მათ ისეთი მიმიღეს, როგორიც ვიყავი. მათ შორის – რამინ მაჭარაშვილი, რომელთან ერთადაც დავიწყეთ პირველი პროექტის განხორციელება ბათუმში და დავაარსეთ ორგანიზაცია „ცვლილებები თანაბარი უფლებებისათვის“, რომლის გამგეობის თავმჯდომარედაც ამირჩიეს.
აქციების ორგანიზებითა და ტრენინგებით დავიწყეთ მუშაობა. დავდიოდით სკოლებში და ბავშვებს ვესაუბრებოდით, რა ტერმინები უნდა გამოეყენებინათ შეზღუდულ შესაძლებლობის პირებთან, როგორ უნდა მოქცეულიყვნენ. ეს ერთგვარი თამაში იყო, მაგალითად, თვალებს ავუხვევდით და ორი-სამი წუთით უსინათლო უნდა გამხდარიყო, დაფასთან მისულიყო, დაეწერა… ვეკითხებოდით, „თქვენი აზრით, რატომ გაგაკეთებინეთ ეს დავალება?“ ბავშვებთან ურთიერთობა ადვილია, მათთვისაც სახალისო იყო. უფროსებთან უფრო რთულია სტერეოტიპული წარმოდგენების დაძლევა. ხან პედაგოგებს ვთხოვდით არ დასწრებოდნენ. რა თქმა უნდა, გვინდოდა მათაც მოესმინათ, მაგრამ ძაბავდნენ ბავშვებს: „აბა, ნიკა უპასუხე“ – ეს არ გვინდოდა. ბავშვები ადვილად სწავლობენ, თუ რომელიმე ბავშვი იტყოდა „ინვალიდს“, მეორე ადგებოდა და უსწორებდა: „ასე არა, შეზღუდული შესაძლებლობის უნდა თქვა“.
სხვათა შორის, მასწავლებლებისგან უფრო ხშირად ისმოდა „ინვალიდი“. ეს ლათინური სიტყვაა და გაფუჭებულს, გამოუსადეგარს ნიშნავს. ყველა სიტყვას აქვს კონკრეტული მნიშვნელობა. პირველივე სიტყვიდან, როგორ მიმართავ, როგორ მოიხსენიებ ადამიანს, ჩანს დამოკიდებულება, რას ფიქრობ მასზე. თქვი ეტლით მოსარგებლე, რატომ ინვალიდი?! შეურაცხმყოფელი სიტყვაა. ბევრს არ მოსწონს ტერმინი – შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე. არც მე ვგიჟდები, მაგრამ ეს ტერმინი გარემოს პრობლემასაც უსვამს ხაზს. შეზღუდული შესაძლებლობის ქონა არაა ავადმყოფობა. ეს არ იკურნება, შესაბამისად ვერც ავადმყოფობა იქნება. ესაა მდგომარეობა, რომელშიც უნდა იცხოვრო.
არც სიტყვა „დახმარება“ არ მიყვარს, რადგან ხშირად ისეთ კონტექსტში გამოიყენება, თითქოს მატერიალურ დახმარებაზე იყოს საუბარი, სიბრალულზე ან მოწყალებაზე, თან ისე გამოდის, რომ დახმარების მიმღები აუცილებლად უნდა იყოს დაბეჩავებული ადამიანი. მხარდაჭერა – ეს უფრო ზუსტად გამოხატავს მნიშვნელობას.
თომა კაკაბაძე. ფოტო: Maria Che
საკუთარი თავი არასდროს შემცოდებია. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე შვილების მშობლებს აქვთ ეს ხშირად, რაც ძალიან ცუდია. მინახავს მშობლები, რომლებიც შვილის ნაცვლად ლაპარაკობენ, „არ იცი შენ, გაჩერდი, მე ვიტყვიო“ – ეუბნებიან. ამის შედეგია ის, რომ ადამიანის დამოუკიდებლობის ხარისხი არის ძალიან დაბალი. ვერ იღებენ დამოუკიდებლად გადაწყვეტილებას, არადა, ზრდასრული ადამიანები არიან. მაგრამ არიან ისეთი მშობლებიც, რომლებიც საკუთარი თავისუფლების ფასად ცდილობენ შვილებს დამოუკიდებლობა მოუტანონ.
მთავარი ესაა, იცხოვრო დამოუკიდებლად და გარემო იყოს თანაბარი ყველასთვის, ყველასთვის ერთნაირად ხელმისაწვდომი.
ამ მხრივ ყველაზე მძიმე მდგომარეობაა რეგიონებში, სოფლებში, სადაც ადამიანები ფაქტობრივად ვერ გადაადგილდებიან. არ არსებობს შესაბამისი ტრანსპორტი, გზა, გარემო. ისიც კი არ ვიცით, რეალურად რამდენი შეზღუდული შესაძლებლობის პირია საქართველოში. არსებობს ოფიციალური სტატისტიკა, რომ 3-4 პროცენტია დაახლოებით, მაგრამ არ მჯერა ამ სტატისტიკის. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით ნებისმიერ ქვეყანაში 10-15 პროცენტამდე მერყეობს ეს რიცხვი და საქართველო, რომელიც ამდენ ომგამოვლილი ქვეყანაა, ვერ იქნება გამონაკლისი.
ბოლო დროს არის მცდელობა რაღაც შეიცვალოს, მაგრამ, ძირითადად, ყველაფერი ზერელე და ფასადურია. მარტო ადაპტირებული ტრანსპორტის ჩამოყვანა არ შველის, ინფრასტრუქტურა უნდა იყოს შესაბამისი. მაგალითად, ჩამოიყვანეს ავტობუსი, ბევრ ადამიანს გაუხარდება, იქმნება წარმოდგენა, რომ რაღაც იცვლება, პრობლემა გვარდება, მაგრამ ამის იქეთ უამრავი პრობლემაა. ამ ფასადურობის მაგალითია გამოუყენებელი პანდუსები, რომლებიც, სინამდვილეში, საშიშია. აკეთებენ პანდუსებს ისე, რომ გააზრებული არ აქვთ, რატომ. პანდუსი საჭიროა იმისათვის, რომ ეტლით მოსარგებლემ, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირმა, მოხუცმა ან მშობელმა, რომელსაც ბავშვი ჰყავს ეტლში, შეძლოს დამოუკიდებლად გადაადგილება. ასე აქვთ წარმოდგენილი: ოღონდ იყოს დახრილი ზედაპირი და ვიღაც აიყვანს პანდუსზე. თუ უნდა დამეხმარონ, კიბეზეც დამეხმარებიან, მაშინ რა მნიშვნელობა აქვს პანდუსს?! იმ პანდუსზე ვინმეს რომ ფეხი დაუცდეს, თვითონაც დაიმტვრევა და შენც.
ეს ფასადურობა არსად არ მიგვიყვანს, ერთ ადგილზე ვიქნებით სულ, სანამ არ იქნება სწორი, კომპლექსური მიდგომა და ეს რომ გაჩნდეს, შეზღუდული შესაძლებლობის პირებს უნდა ჰქონდეთ გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მონაწილეობის შესაძლებლობა.
კიდევ ერთი მაგალითი: იტყვიან, მოდით, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის გავაკეთოთ რაღაც კულტურული აქტივობა და ცალკე აკეთებენ საგანგებოდ რაღაც კონცერტს ან ღონისძიებას და არა ისე, რომ დაგეგმილ ღონისძიებაზე მოიწვიონ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანები, ისევე როგორც საზოგადოების დანარჩენი ნაწილი. ამას რატომ აკეთებენ? რა საჭიროა ეს, რატომ უნდა იყოს დაგეგმილი ცალკე ღონისძიება? სჯობს გაკეთდეს ერთი ღონისძიება, მაგრამ შეიძლება მოხდეს ისე, რომ სივრცე არ იყოს ადაპტირებული. არადა, სწორედ ამიტომ უნდა გაკეთდეს ზუსტად ერთად, რომ სივრცეები გახდეს ხელმისაწვდომი ყველასათვის. ყველა საჯარო შეხვედრაზე ვისმენთ: „თქვენ ოღონდ დაგვიძახეთ და მხარში დაგიდგებით“. რით უნდა დამიდგნენ გვერდში? მე ყანაში სამუშაოდ არავის დავუძახებ. ჩვენ, ყველას, გვჭირდება ადაპტირებული, მისაწვდომი სივრცე და არა მხოლოდ ჩემთვის ან ვინმე კონკრეტული ადამიანისთვის, არამედ ყველასთვის, საზოგადოებისთვის.
ხშირად მთავაზობენ მანქანით გაყვანას. სასტიკი წინააღმდეგი ვარ ამის, რადგან დამოუკიდებლად ვერ გადავდივარ ეტლიდან და გამოუცდელი ადამიანის დახმარება დისკომფორტს უფრო მიქმნის ვიდრე კომფორტს. ხშირად ავტობუსითაც არ ვმგზავრობ, უკვე წლებია ეტლით დავდივარ ქუჩაში, მინდა საზოგადოება შეეჩვიოს, რომ ადამიანები გადაადგილდებიან ეტლით მარტო. როგორი შესამჩნევია იცით ადამიანების დამოკიდებულება, როცა პირველად გავივლი რომელიმე ქუჩას ეტლით?! ქუჩაზე, სადაც ხშირად მხედავენ, ჩვეულებრივად იღებენ ამას, სადაც პირველად გავივლი, იქ მანქანებიდან ვარდებიან ლამის, ისე უკვირთ.
2014 წელს მქონდა შემთხვევა, როცა პანდუსიანმა მუნიციპალურმა ავტობუსმა ბათუმში არ გააჩერა ჩემ დანახვაზე. იმავე მძღოლმა მიმიყვანა იმ დღეს და მეორედ რომ დამინახა, იმის ნაცვლად პანდუსი გაეხსნა, რომ ავტობუსში ავსულიყავი, ხელი ამიქნია და წავიდა. ადამიანმა ქუჩაში დამტოვა და ხელი ამიქნია იმიტომ, რომ პანდუსის გახსნა დაეზარა. რამდენიმე წუთი მქონდა შოკის, ბრაზის, განადგურების. ასეთ დროს ვცეცხლდები. დავრეკე ცხელ ხაზზე და გადავეცი ინფორმაცია. გავიდა რამდენიმე დღე და ავტოტრანსპორტს რეაგირება არ ჰქონია. არ შევეშვი, ბრიფინგი გავმართე და ჟურნალისტები მოვიწვიე. მერე სიუჟეტი ვნახე, როგორ ამბობდა კომპანიის წარმომადგენელი: ასეთი რამ არ მომხდარა, ჩვენი მძღოლები ყოველთვის ხსნიან პლინტუსებსო. სასაცილო იყო, რა თქმა უნდა, პანდუსი და პლინტუსი რომ აერია, მაგრამ ესეც კარგად აჩვენებს, რა განათლება არსებობს ამ თემასთან მიმართებაში.
2015 წელს მსვლელობა გვქონდა ბათუმში ეტლით. ეს ერთგვარი ექსპერიმენტი იყო. გვინდოდა, საკუთარ თავზე გამოეცადათ და ეგრძნოთ ადამიანებს, როგორია ბათუმის ქუჩაში გადაადგილება ეტლით. მახსოვს, მაშინ ბათუმის მერის მრჩეველი, ალექსანდრე თევზაძეც ჩაერთო ამ ექსპერიმენტში და ჩემთან ერთად იმოგზაურა ქალაქში, სანამდეც შეძლო, სანამ კოჟრები გაუჩნდა ხელზე. სხვათა შორის, მაშინ ადმინისტრაციის ბევრი თანამშრომელი გამოვიდა, ფოტოები გადაიღეს ეტლში, მაგრამ მალევე წავიდნენ. ვიყავით ბათუმის შოთა რუსთაველის უნივერსიტეტშიც და მაშინ ვიკითხე, წელს რომ ჩავაბარო, რას მახვედრებთ-მეთქი. მითხრეს, შენ ჩააბარე და გავაკეთებთო.
წელს უნივერსიტეტში ჩავაბარე. იმანაც მომცა მოტივაცია, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების განათლებას სახელმწიფო აფინანსებს. სხვაგვარად იქნებოდა ძალიან ძნელი. ვიცოდი, რომ ბათუმის უნივერსიტეტში მინდოდა სწავლა, სხვა ვარიანტზე არც მიფიქრია. ავირჩიე ბსუ, სწორედ იმიტომ, რომ მიუწვდომელია, იმიტომ, რომ არც ერთ ეტლით მოსარგებლე შეზღუდული შესაძლებლობის პირს არ უსწავლია აქამდე.
ერთიან ეროვნულ გამოცდებზევე შემხვდა პრობლემა, მიუხედავად იმისა, რომ იცოდნენ ეტლით მოსარგებლე ვიყავი და მულტიდისციპლინარულ გუნდსაც შევხვდი. რას ვიფიქრებდი, რომ იქ მივიდოდი და დამხვდებოდა კიბე, მაშინ როცა შესაძლებელი იყო გამოცდის პირველ სართულზე ჩატარება, რადგან შენობა არაადაპტირებული იყო. მე ხომ დავრეგისტრირდი, მულტიდისციპლინურმა ჯგუფმა შემაფასა, აქ რატომ უნდა ავიდე-მეთქი – ვიკითხე. რატომ ყვირი, შენ არ ინერვიულო, ჩვენ აგიყვანთ ხელითო, მითხრეს. კი არ ვყვირი, ჩემს უფლებებს ვიცავ. ეს ხელით აყვანაა სწორედ დამთრგუნველი და შეურაცხმყოფელი, როცა 200 ადამიანის თვალწინ ხელით უნდა მატარონ. დროებით ხომ შეიძლებოდა რაღაცის გაკეთება მინიმუმ. ბოდიში მოიხადეს შემდეგ და მეორე გამოცდაზე უკვე სხვა გარემო დამხვდა, შევედი დამოუკიდებლად.
ფსიქოლოგიის სწავლას ვაპირებ. ვიცი, რომ წინ ბევრი დაბრკოლებაა. ახლა ბსუ ცდილობს გარემო უფრო ადაპტირებული გახდეს, ვიცი, რომ უნდა დამონტაჟდეს ადაპტირებული ლიფტი, მაგრამ ასევე მთავარია ლექტორ-მასწავლებლების, სტუდენტების დამოკიდებულება. ვიცი, ცვლილებები უცებ არ ხდება. სტუდენტების გვერდში დგომისა და მხარდაჭერის დიდი იმედი მაქვს. გაერთიანებული ძალებით ყველაფრის შეცვლას შევძლებთ.
ყველაფერს მაინც ცნობიერებამდე მივყავართ. ჩვენ იმიტომ უნდა მოვახერხოთ ცნობიერების გაჯანსაღება, რომ როცა ქვეყანაში რამეს ვგეგმავთ, აუცილებლად უნდა გვახსოვდეს საზოგადოების ყველა ჯგუფი, მათი ინტერესები, შესაძლებლობები და საჭიროებები. ნებისმიერ შშმ პირს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ჩაერთოს პროგრამების შემუშავების პროცესში, რადგან ჩვენ უკეთ ვიცით რა არის საჭირო იმისათვის, რომ საზოგადოების ნაწილად ვიგრძნოთ თავი – „არაფერი ჩვენ შესახებ, ჩვენ გარეშე“ პრინციპიდან გამომდინარე.
ფოტო: MARIA CHE, Imagine Studio
გამოქვეყნდა ჟურნალ „ბათუმელებში“
