ავტორი, ფოტო: მანანა ქველიაშვილი
როცა კალენდარზე ივნისი დგება, მზე მაღლა-მაღლა ადის და მწველი ხდება, აჭარის მაღალმთიანეთში მცხოვრებნი ბარგს კრავენ და საზაფხულო იალაღებზე მიდიან. იალაღები სოფლებიდან მოშორებით, თურქეთ-საქართველოს საზღვრისპირა მთებშია გაბნეული. იმ დროს, როცა მთისკენ საქონელს ათეულობით კილომეტრზე მამაკაცები ფეხით მირეკავენ, ქალები და ბავშვები ზამთარში ჩაკეტილი ქოხების დალაგება-დასუფთავებას იწყებენ, თვეობით დაუნთებელ ღუმელებს წმენდენ და შეშას აგროვებენ. როცა სოფლებიდან ამორეკილი საქონელი სადგომში დაბინავდება, ქოხებში სინათლე აინთება, ღუმელში ცეცხლი დაინთება და მასზე ფინჯნებით პირველი ყავა დაიდგმება, ნიშნავს, რომ იალაღებზე ზაფხული დაიწყო.
„ბათუმელებმა“ ერთ-ერთ იალაღზე – ჩირუხში იმოგზაურა. ზღვის დონიდან 2300 მეტრზე მდებარე საზაფხულო საძოვარზე მემთეურები შუახევის მუნიციპალიტეტიდან ადიან. მთაში ზაფხულს ძირითადად ქალები და ბავშვები ატარებენ, უვლიან ძროხებს და ამზადებენ რძის პროდუქტებს.
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
ჩირუხი. მანანა ქველიაშვილის ფოტო
აიშე ბერიძე მემთეურია. იაილებზე ყოველი წლის ივნისის დასაწყისში ამოდის და ზაფხულის ბოლომდე რჩება. „ყოველდღე, დილის ექვს საათზე ვდგები ძროხების მოსავლელად. მოწველილ რძეს სპეციალურ მანქანაში ვასხამ და ვხდი. კაიმაღი ცალკე გადმოდის, რძე – ცალკე. კაიმაღისგან კარაქს ვამზადებ, რძისგან კი – დაწნულ ყველს“.
დილა მთაში საქონლის მოვლით იწყება. ქალები დილის 6 საათზე დგებიან, ძროხებს წველიან, რძეს აბინავებენ და დილის რვა საათზე ყველა გომურის კარი იღება, იალაღის შუკა კი საქონლით ივსება. ისმის გადაძახილი, მწყემსები საქონელს აგროვებენ და მთის გადაღმა მიერეკებიან. ყველა იალაღზეა რამდენიმე ადამიანია, ვისაც საქონელი აბარია. ერთი სული საქონლის მომწყემსვა თვეში 10 ლარი ღირს.
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
აჭარის მთაში დაწნულ ყველს თავისი მომზადების წესი აქვს. სპეციალურ მანქანაში გატარებულ რძეს რამდენიმე საათი აჩერებენ, მერე მოყენებულ ქაფს ხდიან და ღუმელზე დგამენ გასაცხელებლად. მას შემდეგ, რაც რძე შეთბება, მასში ბუნებრივ „კვეთს“ ასხამენ, რომელსაც მემთეური ქალები სახლში ამზადებენ. ჩასხმიდან რამდენიმე წამში რძე ჩაიკვეთება და მორევის შემდეგ ყველის ამოყვანის პროცესი იწყება. თავმოყრილ მასას ცალკე ჯამზე გადაიტანენ და მოჭყლეტენ ან როგორც მთაში ამბობენ „მოჭიჭყავენ“. კარგად გაწურვის შემდეგ მასას გუნდებად დაყოფენ და უკან ღუმელზე მდგარ ქვაბში ჩააბრუნებენ. აქ იწყება ყველის დაწვნის პროცესი.
რაც უფრო ცხელია სითხე, რომელშიც ყველი ამოჰყავთ, მით უკეთესი გამოდის ყველი. მას შემდეგ, რაც ყველი დარბილდება და „ქალის თმასავით გაიწეწება“, ხელის ორი მსუბუქი მოძრაობა და დაწნული ყველი მზადაა.
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მთაში ქალები მთელი დღე საქმით არიან დაკავებულები. შუადღით ერთი საათით აძლევენ თავს უფლებას მოისვენონ და ყავა დალიონ. შემდეგ ძროხები ბრუნდებიან საძოვრიდან და დილის პროცედურა მეორდება.
ჩირუხი ტურისტებისთვის მიმზიდველია. აქ ნახავ ცივ, სართულოვან ჩანჩქერს და ულამაზეს ჩირუხის ტბას, რომელსაც თავზე უცნაური ფორმის მთა აქვს წამომდგარი. მემთეურები მას თავკალვას ეძახიან. მემთეური ქალები იშვიათად, რომ ქოხებიდან გამოვიდნენ და ტურისტული ადგილები დალაშქრონ. ნათელა მაისურაძე, ფატმან გურგენიძე და ნათელა ჯიბლაძე წელს პირველად მიდიან სალაშქროდ. ერთ-ერთს ჩირუხის ტბა, რომელიც მისი ქოხიდან ერთი საათის სავალზეა, არასდროს უნახავს.
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
როცა მთაში „მარშუტკა“ ადის, მემთეურები ქოხებიდან გამოეფინებიან და ახლობლების მიერ ბარიდან გამოტანებულ პროდუქტებსა და ნივთებს ინაწილებენ.
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
დრო მთაში ყველაზე შეუმჩნევლად ბავშვებისთვის გადის. უფროსების დახმარების პარალელურად გართობას ყველა ახერხებს. კარტი, ველოსიპედით სეირნობა და ფეხბურთი დღის გასართობი თამაშებია. ხოლო საღამოობით კოცონს ანთებენ და „ბრისილი მიაუს“ თამაშობენ. პატარა ნიკას დიდი ბიჭები ფეხბურთს არ ათამაშებენ, თუმცა მაინც მნიშვნელოვანი მისია აკისრია – თუ ბურთი მოედნის ფარგლებს გასცდება, ნიკამ უნდა დააბრუნოს სტადიონზე.
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
მანანა ქველიაშვილის ფოტო
[highlight color=”eg. red”]გამოქვეყნდა ჟურნალ „ბათუმელებში“[/highlight]
