უთანასწორობის შემცირება და სოციალური ფონის გაჯანსაღება პირადაპირ უკავშირდება სახელმწიფოს სოციალ–ეკონომიკურ პოლიტიკას. შევეცდები ზოგადი მონაცემების და სხვადასხვა მოდელების საშუალებით წარმოვაჩინო, თუ რამდენად აღწევენ ქვეყანები ამ პრობლემის მოგვარებას.
უთანასწორობის ზრდის მარტივი მაგალითია, ამერიკული ჰიპერმარკეტის ქსელის „უოლმარტის“ გენერალურის დირექტორისა და ამავე კომპანიის რიგითი თანამშრომლის ხელფას შორის სხვაობა, რომელიც დაახლობით 900–ჯერ განსხვავდება, მაშინ როცა ანლოგიური შეფარდება მეოცე საუკუნის 50–60 იან წლებში დახლოებით სხვაობა 18 ჯერ დაბალი იყო. საინტერესოა ამავე კომპანიის დამფუძნებლების წლიური შემოსავალი, რომელიც დაახლოებით 90 მილიარდი დოლარია, თითქმის იმდენივე, რაც ამერიკელი მოსახლეობის 120 მილიონი მოქალაქის, რაც შეადგენს ამერიკის მოსახლეობის 40%-ს. გარდა ამ საკმაოდ მნიშვნელოვანი რიცხვებისა, აქვე გვხდება შემდეგი აქტუალური საკითხი, დღეს ამერიკელთა დაახლოებით 15 %-ს არ გააჩნია დაზღვევა, რაც ავტომატურად ნიშნავს, რომ ისინი სრულად მოკლებული არიან ნორმალურ სამედიცინო მოსახურებას, სწორედ ამ პრობლემის აღმოფხვრას ემსახურება ობამას სოციალური პოლიტიკა, რომელიც გადასახადების ზრდას და სახელმწიფოს მხრიდან რიგი სოციალური ვალდებულებების საკუთარ თავზე აღებას ითვალისწინებს.
ფაქტობრივად 20–30 იანი წლების ეკონომიკური კრიზისებიდან მოყოლებული, მსოფლიო ეკონომიკაში დომინირებდა “კეინზიანისტური” მიდგომა, რაც სახელმწიფოს მხრიდან ეკონომიკის გარკვეული დონით რეგურილებას ითვალისწინებდა. ამ მიდგომამ შედეგად გამოიღო ის, რასაც 50-იან წლებში ეკონომიკურ სასწაულსა და „საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს“ უწოდებდნენ.
60–იანი წლების კრიზისმა, ბევრ ქვეყანას უარი ათქმევინა ამ პოლიტიკაზე და მკვეთრად მემარჯვენე ეკონომიკური პოლიტიკის „მონეტარიზმის“ გატარება დაიწყეს. შედეგად კრიზისი დაძლეული იქნა თუმცა, უკვე 80–იანი წლებიდან მოყოლებული თვალნათლივ ჩანს, რომ ეკონომიკურ ზრდას თან ახლავს მძიმე სოციალური უთანასწორობის რეალობა.
„უფსკრული“ რომელიც თვალნათელივ ჩანს მდიდრებსა და ღარიბებს შორის, კიდევ უფრო იზრდება. სოციალურად დაუცველთა ხვედრითი წილის ზრდაც სახეზეა, თუმცა აქვე აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ ეს უთანასწორობა განვითარებულ ქვეყნებს შორისაც საკმოდ განსხვავებულია. სოციალური უთანასწორობის გამოხატვის საუკეთესო საშუალებას წარმოადგენს „Gini Coefficient”-ს რომელზე დაყრდნობითაც, თვალში საცემია და აუცილებლად გამოსაყოფია შემდეგი ასპექტები:
1) სკანდინავიისა და ცენტრალური ევროპის აშკარად პოზიტიური სალდო;
2) აშშ–თან შედარებით ევროკავშირის ქვეყნების უკეთესი რეალობა; სადაც ჯინის კოეფიციენტი საკმაოდ მაღალია, რაც უთანასწორობის მაღალ დონეზე მიუთითებს.
ევროპული სისტემა, რომელიც ორიენტირებულია სოციალური დანახარჯების ზრდაზე და სახელმწიფოს მხრიდან რიგი ვალდებულებების საკუთარ თავზე აღებისაკენ, შედეგად იძლევა საკმაოდ სტაბილურ საზოგადოებას, სადაც სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის ხვედრითი წილი ამერიკასთან შედარებით გაცილებით დაბალია.
რაც შეხეება ამ პარამეტრების კორელაციას ეკონომიკასთან. რითი აღწევს ევროპის სახელმწიფოები განსაკუთრებით კი სკანდინავიის ქვეყნები ამ შედეგს? უმთავრესი ფაქტორი ეს არის სახელმწიფოს მხრიდან დაწესებული საკმაოდ მაღალი გადასახადები, რომელთა აკუმულირებითაც ხდება სოციალური დაცვის საკმაოდ კარგი პაკეტის შექმნა მოსახლეობის ფართო ფენებისათვის. ამასთან მიმართებაში ეკონომიკაში სახელმწიფოს როლის პარამეტრების შედარების ერთ–ერთ მთავარ კრიტერიუმად გამოდგება მთლიანი შიდა პროდუქტის შეფარდება სახელმწიფო ბიუჯეტთან.
ევროპის რიგ სახლმწიფობში ეს მაჩვენებელი 45%–ს აღემატება. მხოლოდ აღმოსავლეთ ევროპის რამოდენიმე ქვეყანაშია 40%–ზე დაბალი. შესაბამისად იღებს საკმაოდ დიდ წვლის სახელმწიფო დოტაციის პრონციპით ანაწილებს მოქალაქეების ფართო ფენებზე.
დღეს საფრანგეთის სოციალისტური მთავრობის კურსი სახელმწიფოს ისედაც დიდი როლის კიდევ უფრო გაზრდას ცდილობს, რამდენად შედეგიანი იქნება ეს ძნელი სათქმელია. ამ ხედვას ბევრი მოწინაღმდეგე და მომხრე ჰყავს. მაგალითად ცნობილ ეკონომისტს თომას მიშელს მიაჩნია, რომ ეს ნაბიჯი მძიმე დაღს დაასვამს ქვეყნის ეკონომიკას და ღრმა კრიზისში ჩააგდებს, თუმცა პროგრამას მიესალმება ევროპის ცენტრალური ბანკის პრეზიდენტი მარიო დრაგი. ამ პროგრამამ საკმაოდ დააფრთხო მსხვილი ბიზნესი და აქტიურად დაიწყო წარმოების ქვეყნის გარეთ გატანაზე, ჯერ–ჯერობით არცერთ მსხვილ საწარმოს ამ ნაბიჯისათვის არ მიუმართავს. ამისგან განსხვავებით ანგლო–საქსურ სისტემაში მყარად გამჯდარია მსიტისეული ეკონომიკური დოქტრინა, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ როლთან მიმართებაში საკმაოდ პესიმისტურია, შესაბამისად, აქვთ მუდმივი შიში სახელმწიფოს ჩარევისაგან. ამერიკაში ანალოგიური მაჩვენებელი, ანუ ბიუჯეტი მშპ–ს მხოლოდ 28%-ს შეადგენს, თუმცა ობამას სოციალური პოლიტიკიდან გამომდინარე საკმაოდ მინიშვნელოვანი ზრდა იგეგმება, ძირითადად მსხვილ ბიზნესზე გადასახადების ზრდის შედეგად.
აქვე შეიძლება შემდეგი საინტერესო მონაცემების მოყვანაც, კერძოდ მშპ–ის რა ნაწილი იხარჯება სოციალურ პროექტებზე (ამ შემთხვევაშ იგულისხმება არა მხოლოდ სახელმწიფოს, არამედ კერძო სექტორის მხრიდან სოციალურ პროექტებში დახარჯული თანხები) მაგალითად საფრანგეთის შემთხვევაში 2012 წელს მშპ–ის დაახლოებით 32% იხარჯება სოციალურ პროექტებზე. მაშინ როდესაც ანალოგიური მაჩვენებელი პოლონეთში და ბულგარეთში 16% და 14 %. გაერთიანებულ სამეფოში 23%, ხოლო ყველაზე დაბალი ევროკავშირის მასშტაბით ლატვიაშია 12 %. აშშ–ს ანალოგიური მაჩვენებელი 19%–ს არ აღემატება.
ევროკავშირის მაშტაბით სოციალურ პროექტების წილი ქვეყნის მშპ–ში და თანხის გაანგარიშება ერთ ადამიანზე (ევრო) :
ზოგადად, ბევრი ეკონომისტი საუბრობს მზარდი გადასახადების პროპორციულად ეკონომიკური მოტივაციის ვარდნაზე, აპელირებენ გადასახადების ზრდის შედეგად ეკონომიკურ ვარდნაზე, თუმცა ფაქტია, დღეს ვერც ერთი ქვეყნის მათავრობა უარს ვერ ამბობს სოციალური დანახარჯების გაზრდაზე, რადგანაც ეს ყველაფერი პირდაპირ დაკავშირებულია საზოგადოების სტაბილურობასთან. შეიძლება ასეც ითქვას ეს ხარჯები არის „ხარკი“ სტაბილური განვითარებისა.
აქვე უნდა აღინიშნოს სოციალ–დემოკრატიული ქვეყნებში ჩამოყალიბებული სოციალ–ეკონომიკური სისტემა, სადაც მიუხედავად მაღალი გადასახადებისა ეკონომიკური ზრდა სტაბილურად მაღალია, მაგალითად ამერიკელი პოლიტოლოგის ჩარლზ ლინდლომის ამასთან დაკავშირებით აღნიშნავდა: „ სკანდინავიის ქვეყნებში ეკონომიკურ მოტივაციას მაღალი კლასის მენეჯერებში განსაზღვრავს არა ის, თუ რამდენი რჩება ხელფასი დაქვეთვის შემდეგ, არამედ ის თუ რამდენი აქვს ხელფასი დაქვითვამდე“. აქ ნათლად ჩანს ზოგადად საზოგადოების მისწრაფება და დამოკიდებულება სოციალური უთანასწორობისა და სოციალურ დაცულობასთან მიმართებაში.
მოწოდებულ წერილებში ინფორმაციის სიზუსტეზე გაზეთი „ბათუმელები” პასუხისმგებელი არ არის.
