„ჩვენგან ითხოვენ ჟურნალისტურ სტანდარტს და ამასობაში, ყველაზე მთავარს – ქვეყნის მართვის სტანდარტს თავად არ იცავენ“- ამბობს ჟურნალისტი ნინო ზაუტაშვილი.
ნინო ზაუტაშვილს „ბათუმელები“ ესაუბრა „ქართული ოცნების“ მხრიდან მედიის კონტროლის მცდელობაზე და იმ სიტყვებისა და ფრაზების აკრძალვაზე, რომლის მოსმენაც დისკომფორტს უქმნის ივანიშვილის ხელისუფლებას.
- ნინო, როგორ შეაფასებთ „ქართულის ოცნების“ მცდელობას, უკარნახოს მედიას, ჟურნალისტებს, რა უნდა თქვან ეთერში და რა არ უნდა თქვან. რას გაგონებთ ეს ყველაფერი?
ამას, რასაც ჩვენ ვაკვირდებით, ცენზურა ჰქვია მარტივად. ის, რომ მთავრობა იქნება ეს, პარლამენტის წევრი თუ სხვა რომელიმე შტოს წარმომადგენელი, ცდილობს მედიაზე, მის შეზღუდვაზე, გამოხატვის თავისუფლებაზე კონტროლს, არის ცენზურა.
ამას მეტი არაფერი არ ჰქვია. ეს ნიშნავს, რომ ვიღაცამ უნდა აკონტროლოს ტერმინები, რასაც დავწერთ.
მე მესმის, რომ შეიძლება ვიღაცისთვის სასიამოვნო არ იყოს რაღაცების მოსმენა და ეს სრულიად გასაგებია ჩემთვის, მაგრამ ჩემზეც მომისმენია ბევრი ისეთი რამ, რაც სრულიად მიუღებელი იყო, მაგრამ მე ვთვლიდი, რომ ეს იყო გამოხატვის თავისუფლება.
მით უმეტეს მედიის შემთხვევაში.
- აი, მაგალითად, „ოცნება“ ამბობს, რომ მაუწყებლის ჟურნალისტმა არ უნდა გამოიყენოს ფრაზები – „ოლიგარქიული რეჟიმი“, „რეჟიმის პატიმრები“, მაგრამ ეს ხომ ფაქტი, მოცემულობაა. „ოცნება“ რეალობის გამრუდებას ცდილობს მედიაში?
„ოცნება“ ცდილობს შეზღუდოს მედია და ამ კუთხით ყველამ ილაპარაკოს ერთ ენაზე და ეს ენა არ იყოს კრიტიკული, არცერთ შემთხვევაში.
ეს იმისთვის, რომ არ დაისვას კრიტიკული შეკითხვა, რომ არ გაჟღერდეს სიტყვა „რეჟიმი“, არადა ის, რასაც ჩვენ ახლა ვაკვირდებით, არა მხოლოდ ჟურნალისტები არამედ სრულიად საზოგადოება, არის ის, რომ სისხლის სამართლის მუხლით ასამართლებენ ადამიანებს, ვისაც ასეთი დანაშაული არ ჩაუდენია.
მაგალითად: მზია ამაღლობელი, რომელსაც 4-იდან 7 წლამდე ემუქრებიან სასჯელით; ჩვენ ვაკვირდებით ახალგაზრდებს, რომლებსაც არ ჩაუდენიათ დანაშაული, მაგრამ სხედან ციხეში და არც აქვს ბრალდების მხარეს მათ წინააღმდეგ სამხილები და რას ემსახურება ამ ახალგაზრდების ციხეში ჩასმა, ჩემთვის არის სრულიად გაუგებარი.
იგივე პოლიტიკოსები, თუნდაც, სხედან ციხეში და მე მიჩნდება კითხვა – თუკი ჩვენ დემოკრატიულ ქვეყანაში გვინდა ცხოვრება, გაწერილი გვაქვს და ჩვენი კონსტიტუცია იწყება საერთოდ ამით, რომ ჩვენ ზუსტადაც დემოკრატიული წყობის ქვეყანა გვინდა რომ ვიყოთ და ამ პრინციპით ვიცხოვროთ, მაშინ სად არის ამ ადამიანების უფლებების დაცვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტი?!
ხალხი ზის ციხეში, ახალგაზრდები. ამ ადამიანების მომავალი დღეს არის გაჩერებული ფაქტობრივად, იმიტომ, რომ ამ ასაკში ეს ადამიანები გამოხატვის თავისუფლების გამო ან საპროტესტო აქციებში მონაწილეობის გამო ისჯებიან.
ადამიანებს საპროტესტო აქციებში მონაწილეობის უფლება არ აქვთ? აბსოლუტურად ყველა კონვენცია ამას ეთანხმება და არსად არ იკრძალება, რომ ადამიანმა გამოხატოს თავისი მოსაზრება.
ამიტომ, როცა ეს ადამიანები ასე უმიზეზოდ სხედან ციხეში, სრული უფლება მაქვს ვიფიქრო, რომ ეს არის ავტოკრატიული რეჟიმის ნიშანი.
- „ოცნების“ კრიტიკის გაუქმებას აკანონებენ?
აბსოლუტურად.
ეს არის ნიშანი იმისა, რომ კრიტიკის მოსმენა აბსოლუტურად მიუღებელია მათთვის.
ან შენი საქმით დაამტკიცე, რომ არ იმსახურებ ამ კრიტიკას, ან გამოასწორე ის შეცდომები, რაც დაუშვი. საზოგადოება ამას უყურებს.
არ აქვს მნიშვნელობა ასი კაცი ივლის აქციებზე, 2 ათასი თუ 98 ათასი, საზოგადოებაში ეს უკმაყოფილება არსებობს. ვაკვირდებით რა იწერება სოციალურ ქსელებში, რას განიცდიან ადამიანები, როგორ არ მოსწონთ ეს ყველაფერი და ეს უკვე არის იმის ნიშანი, რომ ჩვენ დავსვათ შეკითხვები. მით უმეტეს, რომ ჩვენ საზოგადოებისგან გაქვს ეს მანდატი, ჩვენ ვართ ჟურნალისტები და აბსოლუტურად გვაქვს ეს უფლება, რომ დავსვათ შეკითხვები.
კი, შეიძლება ჩვენი სტანდარტი გულისხმობდეს, რომ არ მივანიჭოთ რაღაც ტრაფარეტები და არ ვთქვათ, რომ ეს არის რეჟიმი, მაგრამ კითხვის დასმის დროს რომ შენ გარბიხარ, როცა შენ მე არ მპასუხობ, როცა ასეთ დრაკონულ კანონებს იღებ, ესე იგი შენ რეჟიმი ხარ.
დემოკრატიულ ქვეყნებში ასეთი რამ არ ხდება.
ჩვენგან ითხოვენ ჟურნალისტურ სტანდარტს და ამასობაში, ყველაზე მთავარს – ქვეყნის მართვის სტანდარტს თავად არ იცავენ.
ამ შემთხვევაში და ამ მოცემულობაში, კანონები, რომელიც მიიღეს და რომელიც გვავალდებულებს, რომ რაღაც სიტყვები არ გამოვიყენოთ, მაშინ შენც დამანახე, რომ მუშაობ ისე, როგორც ეს სახელმწიფოს შეეფერება.
დემოკრატიულ სახელმწიფოში ხელისუფლება საზოგადოებასთან ანგარიშვალდებულებას გრძნობს, საზოგადოებასთან ერთად მსჯელობს კანონების მიღებამდე, განხილვები გაქვს, ითვალისწინებს მის აზრს და ეს ყველაფერი ხდება საზოგადოებასთან ერთად.
მითუმეტეს, თუ ამბობ, რომ ჩვენი არჩეული ხარ, გვკითხე ჩვენც.
ასე ერთპიროვნულად ამ გადაწყვეტილებების მიღება და ასე – ხელი მოვკიდე და ჩავაგდე ადამიანი ციხეში, ისე რომ არც დამიმტკიცებია რა დააშავა და დღემდე ვერ მტკიცდება, უკვე მაფიქრებინებს, რომ შენ ხარ რეჟიმი.
- მაღალი თანამდებობის პირებს, საჯარო მოხელეებს კანონი აკისრებს თმენის ვალდებულებას, მაგრამ რეალურად, „ქართული ოცნება“ ითხოვს, არავინ გააკრიტიკოს ისინი, არ შეუქმნან დისკომფორტი, ადამიანებს კი უჩივიან გამოხატვის თავისუფლების გამო. ეს ნიშნავს იმას, რომ თმენის ვალდებულება ხალხს დააკისრეს და არა საკუთარ თავებს?
ზუსტად ეს სურათია. თმენის ვალდებულების გარდა მათ აქვთ ვალდებულება, რომ საზოგადოების კითხვებს გასცენ პასუხი და ეს კითხვები ყოველთვის მაამებლური ვერ იქნება.
კრიტიკული კითხვა ნიშნავს, რომ ეს კითხვები არსებობს საზოგადოებაში. მედია ბოლო-ბოლო რა არის? ის არის მედიატორი, შუამავალი საზოგადოებასა და მთავრობას შორის და როცა ჩვენ ვსვამთ კითხვებს, ეს კითხვები არის საზოგადოებიდან წამოსული.
და ჩვენ, აი, ამ ინფორმაციის მიწოდებას და დაბრუნებას ვემსახურებით, რომ გავაგებინოთ ხელისუფლებას, რომ საზოგადოებას აქვს ეს შეკითხვები და თუ შეიძლება, ამ შეკითხვებზე გაგვეცით პასუხი.
- თუმცა ჟურნალისტიკის არსი შეფასება და ანალიზიც ხომ არის?
თავისთავად ცხადია. ის უკვე არის შეფასება, როცა შენ აჩვენებ, რომ საზოგადოების რაღაც ნაწილი ძალიან დიდი პრობლემის წინაშე დგას, მაგრამ ხელისუფლება ამ პრობლემას არ პასუხობს. თუ შენ არ თვლი თავს ვალდებულად ხალხის წინაშე და ვერ გრძნობ პასუხისმგებლობას, ესეც მაჩვენებელია ამ ყველაფრის.
როცა ლაპარაკობენ გადაცემების ცალმხრივობაზე, მობრძანდეს მთავრობის წევრი და აღარ იქნება ცალმხრივი. არ არსებობს მარტო ჟურნალისტების პასუხისმგებლობები.
- გამოდის, „ქართული ოცნება“ ართმევს მედიას იმას, რაც ქმნის ჟურნალისტიკას – შეფასების და ანალიზის უფლებას. ამის გარეშე დარჩენილი მედია რა შეიძლება იყოს?
არაფერი. ამის გარეშე დარჩენილი მედია არის გასართობი მედია. სამზარეულო, მუსიკალური და სხვა გადაცემებით. არცერთი კითხვა არ უნდა დაისვას.
- თუმცა არც გასართობი გადაცემებია ცენზურისგან დაზღვეული.
ესეც ცხადია, რადგან დაიწყეს შოუებში სტუმრების გაკონტროლება, ვინ შეიძლება მოიწვიო, ვინ არ შეიძლება და ეს ხდება ყველა არხზე თითქმის. მათ შორის საზოგადოებრივ მაუწყებელზე და ისიც ჩადგა ასეთი ტელევიზიების რიგში. ეს ნამდვილად ასეა, რაც არ უნდა უარყოს მენეჯმენტმა.
- ორ ტელევიზიას უჩივლა ტერმინების გამო კობახიძის წარმომადგენელმა, დღეს კიდევ, „ოცნების“ პარლამენტარმა კირცხალიამ უჩივლა მოქალაქეებს სოციალურ ქსელებში პოსტების გამო – ვეღარავინ შეძლოს საჯაროს სივრცეში მსგავსი რამის თქმაო. ხალხის ტოტალურ კონტროლს ცდილობენ ამით?
ეს არის წინაპირობა იმის, რომ აიკრძალოს ფეისბუქიც. „ოცნების“ წარმომადგენლებს უნდათ, რომ იცხოვრონ სამოთხეში, თავისთვის მოწყობილ სამოთხეში და საზოგადოება საერთოდ არაფერში მონაწილეობდეს. მით უმეტეს მედია, რომელსაც ვალდებულება აქვს ილაპარაკოს, პირველ რიგში პრობლემებზე.
ეს არის ავტოკრატიული რეჟიმი, სხვა კი არაფერი. რომ იქ, სადღაც 5%-ში, ყველაფერი არის როგორც სამოთხეში, დანარჩენი სად და როგორ იცხოვრებს, არ აინტერესებთ. და რატომ უკვირთ, როცა ამ ყველაფერს დაერქმევა თავისი სახელი.
ეს ადამიანები არ ჩადიან რეგიონებში, არ უყურებენ ადამიანების ყოველდღიურ ყოფას, ჩადიან მხოლოდ არჩევნების წინა პერიოდში, რომ მოიპოვონ ხალხის ხმები.
- როგორ ფიქრობთ, მოახერხებენ ამ ცენზურით, ტერორით იმას, რომ ხალხმა არ დაარქვას თავისი სახელი „ოცნების“ პოლიტიკას და მათ ქცევებს?
ავტოკრატიულ რეჟიმებში და ავტოკრატიულ ქვეყნებში ხდება ასე, რომ შეიძლება ფეხბურთის გუნდმა წააგოს, მაგრამ ხელისუფლებამ გამოუცხადოს ხალხს, რომ მოიგო იმ გუნდმა და ხალხი ამით იქნება ბედნიერი. აქამდე მისვლას ბევრი დრო არ დასჭირდება.
ძალიან გული მწყდება ამას რომ ვამბობ, მაგრამ სურათი, რასაც ვაკვირდები, დაახლოებით ასეთია, რომ დღეს, როცა ადამიანებისგან მესმის – „რატომ ნერვიულობთ ასე, რა ხდება“ და ვერაფერს ხედავენ, შიში ახსოვთ მარტო წინა მთავრობის პერიოდის და ამ მთავრობის მმართველობაში ვერაფერს საშიშს და სახიფათოს ვეღარ ხედავენ, ეს არის იმის ნიშანი, რომ შეიძლება ადამიანებმა ეს პირობაც მიიღონ.
ქუჩის გამოკითხვაში ერთმა ქალმა თქვა, – „რაც მაქვს, იმას შევჭამ“. მორჩა, არ მინდა არაფერი. არც კინო მინდა წესიერად ვნახო, არც თეატრი მინდა, რომ პრობლემებზე ლაპარაკობდეს, მთავარია ცოცხალი ვარ და დავდივარ ქუჩაში. „სუპი მექნება? – შევჭამ სუპს. არ მექნება და არ შევჭამ“. ოღონდ ცხოვრება რას ჰქვია, ამაზე აღარ ლაპარაკობენ.
სწორედ ასეთების დედები არიან ამ ყველაზე საცოდავები, გავარდნილები სხვადასხვა ქვეყანაში და ამ პირღია ღლავებს აჭმევენ აქ და უგზავნიან ფულს.
და ახლა ამ ფულის გამოგზავნაზეც რომ შეიძლება დაჯარიმდნენ ან ციხეში მოხვდნენ, მერე ილაპარაკონ ბევრი.
- ესეც ხომ პროპაგანდის გავლენითაა, როცა ღარიბ ადამიანებს იქეთ აყვედრიან სახელმწიფო შემწეობის მიღებას, შემდეგ კი აშანტაჟებენ ამ შემწეობის წართმევით, თუ ხმა არ მისცეს…
არაფერი გამორიცხული არ არის.
ისევე როგორც ბელარუსში ხმამაღლა ვერ ლაპარაკობენ ვერაფერზე ქუჩაში და სახლებშიც კი, ეშინიათ რამე კრიტიკული არ წამოსცდეთ ხელისუფლებაზე, ზუსტად იგივე ამბავი შეიძლება მოხდეს.
როდესაც მედიას ახშობენ, როდესაც ჭრიან ფილმებიდან კონკრეტულ კადრებს, ეს ნიშნავს უკვე, რომ მე რასაც გიბრძანებ და მე რასაც ჩავთვლი, იმას ნახავ.
ეს არის დიდი ნაბიჯი უკან.
- მაგრამ ხომ არსებობს კრიტიკულად განწყობილი ნაწილი, ტერორს შეუგუებელი საზოგადოება, რომელიც ამბობს, რომ არ დათმობს თავისუფლებას. მათზე რა შეგიძლია თქვა?
ეს ხალხი მაძლევს იმედს, რომ „ქართული ოცნება“ ამ ომს ხალხთან ვერ მოიგებს და რატომ. მედიის განვითარების ისტორიას რომ ჩავყევი, ჩემდა გასახარად, მედიასთან ომი ჯერ არ მოუგია არცერთ მთავრობას.
პერიოდულად შეიძლება იყოს ასეთი სახის ზეწოლები, რაც არა მგონია მათი საბოლოო გამარჯვება იყოს. ყოველ შემთხვევაში, გრძელვადიან პერსპექტივაში მედიას ვერ მოუგებს სახელმწიფო, რადგან საზოგადოებას პირველ რიგში სჭირდება გამართული მედია.
იმიტომ რომ ის, მეოთხე ხელისუფლების სახელით მოქმედი მედია, მართლაც არის მეოთხე ხელისუფლება და მას გაცილებით ბევრი ადამიანი ენდობა, ვიდრე პირიქით.
მე ვგრძნობ, რომ საზოგადოებას ეს გააზრებული აქვს დღესაც. ამ რეპრესიების მიუხედავად, ასეთი ძლიერი მედია ნამდვილად არ მახსენდება ჩემი მედიაში მუშაობის 40 წლის განმავლობაში. არც ასეთი შეტევა ყოფილა მედიაზე აქამდე, მაგრამ არც ასეთი სიძლიერე უჩვენებია მედიას აქამდე.
