ბათუმში ბევრ ადგილას ისმის რუსული მუსიკა – ეს შეიძლება იყოს კაფე, ბარი, რესტორანი, ტაქსი, სამარშრუტო მიკროავტობუსი და ა.შ. ასეა საქართველოს სხვა ქალაქებშიც. ბევრი მოქალაქე ამბობს, რომ ოკუპირებულ ქვეყანაში ოკუპანტი ქვეყნის მუსიკა არ უნდა ისმოდეს, მით უფრო იმ პოლიტიკურ ფონზე, რაც დღეს ქვეყანაშია.
რატომაა მნიშვნელოვანი უარი ვთქვათ რუსულ მუსიკაზე და სწორია თუ არა მოსაზრება, რომ „კულტურა და პოლიტიკა სხვადასხვაა“? – ამ თემებზე „ბათუმელები“ კინომცოდნე თეო ხატიაშვილს ესაუბრა.
- თქვენი აზრით, რატომ არის მნიშვნელოვანი რუსულ მუსიკაზე უარის თქმა?
არა მხოლოდ რუსულ მუსიკასთან დაკავშირებით, არამედ ზოგადად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კულტურა და მასობრივი კულტურა არის იდეოლოგიების ყველაზე უფრო ადვილი და ყველაზე მასშტაბური გამავრცელებელი.
ცხადია, შეიძლება ამ რუსულ სიმღერებში შინაარსობრივად არაფერი იმპერიალისტური, მტაცებლური პოლიტიკისა არ იდოს, მაგრამ თანდათან ხდება შემოპარება და გაშინაურება კულტურასთან, რომელიც, მე ვფიქრობ, რომ უკვე ძალიან დაგვშორდა.
პირადად მეც, რომელიც ვარ, ასე ვთქვათ, „საბჭოთა პროდუქტი“, იმიტომ, რომ დავიბადე, გავიზარდე და უნივერსიტეტიც დავამთავრე ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის პერიოდში, ეს ენა ვიცოდი და რა ხდებოდა კულტურის სფეროში რუსეთში, ძალიან კარგად ვიყავი გათვითცნობიერებული, საერთოდ აღარ მაქვს არანაირი ბმა. აღარაფერს ვამბობ ახალ თაობებზე, რომლებმაც უბრალოდ რუსულიც კი არ იციან. უცხო ენის შესწავლის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო გავრცელებული მეთოდი არის ენის სიმღერებით სწავლა, ასე არამხოლოდ ენას ეჩვევი, არამედ, როგორც გითხარით, ის კულტურაც შენთვის ახლობელი და შინაური ხდება.
ფაქტობრივად ეს არის ნელი მოქმედების ნაღმი და სხვა რომ აღარაფერი ვთქვათ, მართლაც, რამდენად შეურაცხმყოფელია, რომ ოკუპანტი ქვეყნის ესტრადას ვუსმენთ, თან ხომ გააჩნია პოპ-მუსიკაც?! ესთეტიკურ საკითხზე რომ ვილაპარაკოთ, უბრალოდ გემოვნებას აფუჭებს.
მე მგონია, რომ ეს არის სერიოზული პრობლემა, რომელიც შეიძლება ერთი შეხედვით სრულიად უმნიშვნელო მოეჩვენოს ვიღაცას, [ჩათვალოს] რომ აკვიატებაა და რუსოფობიაში გაიყვანოს იმ ადამიანების დამოკიდებულება, ვინც კატეგორიულად მოითხოვს რუსული სიმღერების გათიშვას, მით უმეტეს, საჯარო სივრცეებში.
მაგალითად, უკვე საერთოდ დავიწყებული იყო პრაქტიკა, რომ მანქანის ღია ფანჯრებიდან ისმოდა რუსული სიმღერა. დღეს ამას უკვე ხშირად შეხვდებით თბილისის ქუჩებში.
ცხადია, კონკრეტულ ადამიანს ვერ აუკრძალავ [რუსული მუსიკის მოსმენას], მაგრამ, კაფეებში, ბარებში, რესტორნებში, სადაც უამრავი ადამიანია შეკრებილი, მათ შორის რუსი ტურისტები, რომლებიც ძალიან შინაურულ გარემოში გრძნობენ ამის შედეგად თავს და აქვთ განცდა, რომ ისინი მიღებული არიან და თავიანთ იმპერიალისტურ ცნობიერებას და ეგოს კიდევ უფრო იმყარებენ, მე მგონია, რომ ეს ძალიან სახიფათო პრაქტიკაა.
- ჩვენთან უყვართ გამეორება, რომ „კულტურა და პოლიტიკა სხვადასხვა რამეა“ და ერთად არ უნდა განვიხილოთ. თქვენი აზრით, მუსიკა და პოლიტიკა როგორ უკავშირდება ერთმანეთს და რატომ ვერ შეიძლება გაიმიჯნოს ის?
ვთქვით, რომ მუსიკის საშუალებით, მით უმეტეს თუ ეს არის პოპ-მუსიკა, იდეოლოგიების გავრცელება ყველაზე მარტივადაა შესაძლებელი და იდეოლოგია რა არის? – პოლიტიკის საფუძველი.
საერთოდ, ხელოვნებას, კულტურას, ადამიანისგან მოწყვეტით ვერ განვიხილავთ. ეს ხომ არ არის რაღაც აბსტრაქტული ან მხოლოდ ესთეტიკურზე ფიქსირებული?! ხელოვნებაც სხვადასხვანაირია, ხომ?! არის, ვთქვათ, სოციალური, რეალისტური, რომელიც არსებულ მწვავე საკითხებზე რეფლექსირებს და კრიტიკული დამოკიდებულება აქვს. ეს არის ადამიანის პოლიტიკური ცნობიერების გამოხატვის საშუალება და რაც არ უნდა აბსტრაქტული იყოს და წმინდა ფორმისეული ინოვაციებით დაკავებული, უკავშირდება ადამიანის, ხელოვანის გამოხატვის თავისუფალ და შეუზღუდავ სივრცეს.
ეს საკითხი, რომ პოლიტიკა და ხელოვნება, პოლიტიკა და კულტურა უნდა გავმიჯნოთ ერთმანეთისგან, დგება ხოლმე ისეთ ქვეყნებში და ისეთ რეჟიმებში, სადაც პოლიტიკა და პოლიტიკოსები აკონტროლებენ გამოხატვის თავისუფალ ნებას.
ყველა შემთხვევაში, ნებისმიერი ადამიანს, არ აქვს მნიშვნელობა კულტურის სფეროშია დასაქმებული თუ ყანაში მუშაობს, ეხება პოლიტიკა.
არის ასეთი ავტორი, ვალტერ ბენიამინი და მისი ძალიან ფუნდამენტური ტექსტი – „ხელოვნების ნაწარმოები ტექნიკური რეპროდუცირების ეპოქაში“, რომელიც დღემდე ძალიან აქტიურად არის ხოლმე ციტირებული. ამ წერილში რამდენიმე, ძალიან არსებითი საკითხია გამოყოფილი და მათ შორის ის, თუ ხელოვნება და პოლიტიკა როგორ გადაეჯაჭვება ერთმანეთს მოდერნისტულ, სეკულარულ სამყაროში, რომელსაც უკვე ფუნდამენტად აღარა აქვს რელიგიური ცნობიერება, რაც მანამდე იყო ხელოვნების საფუძველი. ბენიამინი სვამს კითხვას: „რა ხდება მაშინ, როდესაც რელიგია უკანა პლანზე გადადის?“ და ძალიან მკაფიო პასუხს იძლევა თვითონვე – „მას ჩაენაცვლება პოლიტიკა“. თანამედროვე ხელოვნებაში და კულტურულ ცხოვრებაში შეუძლებელია ეს ერთმანეთისგან გამიჯნო.
ერთ მაგალითს მოვიყვან. იგივეა, ვთქვათ, სპორტთან დაკავშირებით. ბოდიში ამ სიტყვისთვის და გვტენიან ხოლმე, რომ სპორტი და პოლიტიკაც უნდა გავმიჯნოთ ერთმანეთისაგან. აღარაფერს აღარ ვიტყვი ჩვენ ფეხბურთის ნაკრებთან დაკავშირებით გამართულ დიდ დებატებსა და დისკუსიებზე. საფრანგეთის მაგალითს მოვიყვან, სადაც არჩევნებზე წკიპზე იყო ფაქტობრივად ფაშისტური და კონსერვატიული ძალები გაიმარჯვებდნენ თუ არა. ფეხბურთელ მბაპეს მიმართვა თანამოქალაქეებისადმი, როგორც მიიჩნევენ პოლიტიკური ექსპერტები, იყო ძალიან მნიშვნელოვანი, რამაც ცხადია, საბოლოოდ არ გადაწყვიტა არჩევნების ბედი, მაგრამ ამომრჩევლის დიდი ნაწილი ამ მიმართვის შემდეგ უფრო მეტად დააფიქრა.
ეს კავშირები არის ძალიან ლოგიკური.
ადამიანის არსებობა, ის, რომ მას, ვთქვათ, არ აქვს საკმარისი საკვები, ვერ იღებს კარგ სამედიცინო მომსახურებას, არ აქვს კარგი განათლების სისტემა ან თავისი კვალიფიკაციის შესაბამის სამსახურს ვერ პოულობს და კიდევ უფრო წვრილმანი, ყოფითი საკითხები, ყველაფერი საბოლოო ჯამში არის დაკავშირებული პოლიტიკასთან და კულტურა რა არის სხვა, თუ არა ინსტრუმენტი, რომელიც ამ საკითხების, რეალობაში არსებული პრობლემების სხვადასხვანაირად გადამუშავების და მასზე რეფლექსირების საშუალებას გვაძლევს?!
ძალიან მარტივად რომ ვთქვათ, „კულტურა და პოლიტიკა უნდა გავმიჯნოთ“ – ეს არის დემაგოგია, რაც ახასიათებს ავტორიტარულ რეჟიმებს, რომელსაც სურს ადამიანები ნახევრად მიძინებულ მდგომარეობაში დატოვოს, რომელთაც არ ექნებათ საკუთარი აზრი ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებით და მითუმეტეს, ამ აზრს არ გამოხატავენ ხმამაღლა.
- კონკრეტული კაფეს, კლუბის თუ სხვა ობიექტის მეპატრონემ შეიძლება თქვას, რომ რუსული მუსიკით მას უნდა მოიზიდოს რუსი ან რუსულენოვანი ტურისტი. იგივე ხდება სამარშრუტო მიკროავტობუსებში. ასევე, ადამიანი, რომელიც უსმენს მუსიკას, ალბათ გეტყვით, რომ მოსწონს ეს მუსიკა და მისი უფლებაა, რას მოუსმინოს. როგორ უნდა გადავარწმუნოთ ისინი?
ვერ გეტყვით, ეს არ ვიცი, თითოეული ადამიანის შეგნებიდან და პოლიტიკური ცნობიერებიდან უნდა გამომდინარეობდეს.
ძალიან უცნაური და პარადოქსულია, რომ ძირითადად ის ადამიანები უსმენენ რუსულ მუსიკას, პრობლემას ვერ ხედავენ ამაში ან მიაჩნიათ, რომ რუსეთი მოძმე ქვეყანაა, ვისაც ძალიან უყვარს ტრადიციული, შტამპად ქცეული სადღეგრძელოებით თავის მოწონება; ფსევდოპატრიოტული ლირიკა; ჩვენი ისტორიის მითოლოგიზება; ჩვენ წინაპრებზე, საგმირო ისტორიებზე მუდმივი აპელირება. ვერ ვხვდები, როგორ ილინკება ეს ორი რამ ამ ადამიანების ტვინში. რუსეთი, მას მერე, რაც ჩვენ მასთან პოლიტიკური კავშირი დავამყარეთ, ყოველთვის ჩვენს საწინააღმდეგოდ მოქმედებდა და რანაირად შეიძლება მოთავსდეს ჩვენ გმირულ ისტორიაში, არ ვიცი.
ამიტომ, ალბათ ისევ ცნობიერების დონის ამაღლებაა მნიშვნელოვანი. სულ ვფიქრობ ხოლმე, რომ გარკვეულწილად ჩვენმა ლიბერალურმა საზოგადოებამ, იგივე არასამთავრობო სექტორმა, არასწორად ვისაუბრეთ ამ თემებზე. ვერ ვიპოვეთ ის ენა, რომელიც გამონახეს ულტრამემარჯვენე, ნაციონალისტურმა, პოპულისტურმა პოლიტიკურმა ძალებმა…
როცა რუსული კანონის ხელახალი ინიციირება მოხდა, აქციების დროს აღმოვაჩინე და ცოტა მეცინებოდა კიდეც, რომ რუსული კანონის წინააღმდეგ მოძრაობის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ჯგუფს სწორედ ლიბერალურად განწყობილი ადამიანები შეადგენენ, რომლებიც მონათლული არიან როგორც „უსამშობლოები“, რომელთაც „არ აქვთ ეროვნულობის განცდა“… აღმოჩნდა სულ პირიქით, სწორედ ჩვენ გავხდით ეროვნული იდენტობის დამცველები, მაშინ, როდესაც პოპულისტური ნაციონალიზმი მიგვაქანებს რუსეთისკენ.
ერთი რამ ცხადია, რომ საჯარო სივრცეებში, სადაც უფრო მეტი ადამიანი იყრის თავს, რაღაცნაირად უნდა დარეგულირდეს ეს საკითხი, მაგრამ ამისთვის საჭიროა პოლიტიკური ნება. მე არ ვიტყვი, რომ ეს უნდა იყოს აკრძალვები, რაც სააკაშვილის დროს მოხდა, როცა რესტორნებში, ქუჩაში, ტრანსპორტში აიკრძალა [რუსული მუსიკა], მაგრამ ამან შედეგად რა მოგვცა?! არა აკრძალვით, არამედ ისევ და ისევ, უფრო მეტი მუშაობით, პოლიტიკური და არამხოლოდ პოლიტიკური ცნობიერების ამაღლება უნდა მოხდეს უპირველეს ყოვლისა, რაც განათლების სისტემასთან არის დაკავშირებული და განათლების სისტემა, ისევე, როგორც ნებისმიერი სხვა სფერო, კატასტროფულად იხევს უკან და უკან.
- თქვენი აზრით, რა შეიძლება გააკეთონ აქტივისტებმა, მოქალაქეებმა, რაც იქნება ეფექტური და „გამორთავს“ რუსულ მუსიკას ბათუმსა და სხვა ქალაქებში?
როგორც ვთქვი, პოლიტიკური ნება უნდა იყოს, მაგრამ სამოქალაქო აქტივიზმს სხვა ძალა და ფუნქცია აქვს – მათ შორის რადიკალური მოთხოვნა, რომ გამორთონ [რუსული მუსიკა] და რაღაც ყურადღების მიმპყრობი, ძალიან აქტიური ფორმით წარმოჩინება ამ პროტესტის. აქტივიზმის ასეთი ფორმები საშუალებას იძლევა კომუნიკაციისა და საუბრის დაწყების.
ერთ-ერთი ფორმა აქტივიზმის ისიცაა, რომ სადაც დავინახავთ და მოგვესმება, მაგალითად რესტორანში, რომ „ძენ პაბედის“ უკრავენ და ცეკვავენ რუსებთან ერთად ხელჩაკიდებული ქართველები, გავაპროტესტოთ.
- წლებია ამაზე ვსაუბრობთ და მაინც უსმენენ ადამიანები ჩვენს ქვეყანაში რუსულ მუსიკას. რით შეიძლება ეს აიხსნას?
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი ალბათ არის საბჭოთა კავშირის რეჟიმში ჩამოყალიბებული ტოტალიტარული ცნობიერება.
საბჭოთა მემკვიდრეობის შესახებ ხშირად იმართებოდა კონფერენციები, დისკუსიები და ასე შემდეგ, მაგრამ ეს ყველაფერი მაინც ე.წ. „ბაბლის“ ფარგლებში რჩებოდა როგორც ჩანს, როცა ერთმანეთს ველაპარაკებოდით, საწინააღმდეგო არავის არ ჰქონდა და ყველა რაღაცაზე ვთანხმდებოდით. ვერ გავიდა ჩარჩოს გარეთ ამაზე საუბარი.
ტოტალიტარული ცნობიერება არ არის რაღაც კონკრეტული, ეს არის ცნობიერების ფორმა. იგივე შეგვიძლია გავიხსენოთ გერმანიაზე, სადაც ნაციზმი და ფაშიზმი არ დამარცხებულა მეორე მსოფლიო ომთან ერთად, ხომ?! გაიზარდა ახალი თაობები და შეიძლება იგივე ცნობიერება საზოგადოების რაღაც ნაწილში ჯერ კიდევ პრობლემატური იყოს.
ასევე, რასაკვირველია, ეს დაკავშირებული რუსულ პროპაგანდასთან, რომელიც მარტო საქართველოში კი არა, როგორც ვხედავთ ხოლმე, ამერიკის არჩევნების დროსაც წამოყოფს ხოლმე თავს. პროპაგანდა ძალიან მნიშვნელოვან გავლენას და სამწუხარო შედეგებს იძლევა, მით უმეტეს, როცა ნიადაგი ამისთვის არსებობს – ცნობიერება და განათლების დაბალი დონე, როდესაც პროპაგანდით მოწოდებული ინფორმაციის თუ მასალის გადამუშავება და მისი კრიტიკული გააზრება ძალიან გვიჭირს. ეს ყველაფერი ერთმანეთთან კავშირშია.
- რუსული მედია ვრცელდება საქართველოში. თქვენი აზრით ეს უშლის ხელს ოკუპაციის გააზრებას?
სიმართლე გითხრათ, ამაში დიდად კომპეტენტური არ ვარ, მაგრამ ვიცი, რომ არის ქვეყნები, სადაც აკრძალულია რუსული მედიის საშუალებები.
ამ შემთხვევაში, განსხვავებით მუსიკისგან, რუსული მედიის აკრძალვა იქნებოდა ძალიან მკაფიო პოლიტიკური პოზიციისა და კურსის გამომხატველი, იმიტომ, რომ ეს ქვეყანა დღეს ერთმნიშვნელოვნად არის ჩვენი მტერი, დამპყრობელი. 21-ე საუკუნეა, როცა შეიძლება ბომბები აღარ იყოს საჭირო და მედიის საშუალებით მოახდინო ქვეყნის ოკუპაცია, ამიტომ ეს იქნება ბრძოლის იარაღი და მე მგონია, რომ ეს არის ძალიან სერიოზული პრობლემა.
________________
ფოტოზე: თეო ხატიაშვილი. ფოტო: ნინა ბაიაური/ნეტგაზეთი
ამავე თემაზე:
შოუები რუსულ ენაზე საქართველოში – „თავმოყვარე სახელმწიფო უნდა ზრუნავდეს ამის კონტროლზე“
