სააგენტოს ინფორმაციით:
„გელათის მონასტერი, ქართული კულტურული მემკვიდრეობის გამორჩეული საგანძური, ბაგრატის საკათედრო ტაძართან ერთად მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში ჯერ კიდევ 1994 წელს შევიდა. თუმცა, სახელმწიფოს მიერ, 2008 წელს მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტთან და მის მრჩეველ ორგანოებთან შეთანხმების გარეშე ბაგრატის სრული სარეაბილიტაციო სამუშაოების დაწყების შედეგად, 2010 წელს მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტის გადაწყვეტილებით (34 COM 7B.88) მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი ბაგრატის საკათედრო ტაძარი და გელათის მონასტერი მსოფლიო მემკვიდრეობის საფრთხის ქვეშ მყოფ ძეგლთა ნუსხაში გადაიტანა, საბოლოოდ კი 2017 წელს კომიტეტის 41-ე სესიაზე მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება (41 COM 8B.31) მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლის საზღვრების მნიშვნელოვანი ცვლილების შესახებ, რის შედეგადაც გელათის მონასტერი iv კრიტერიუმის საფუძველზე მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში დამოუკიდებლად იქნა დაბრუნებული.
კომიტეტის ამავე სესიაზე სახელმწიფოს განესაზღვრა რეკომენდაციები (41 COM 7A.20), მათ შორის მონასტრის შესაბამისი საკონსერვაციო მდგომარეობის უზრუნველსაყოფად საჭირო გრძელვადიანი სარესტავრაციო პროგრამის შედგენის შესახებ.
iv კრიტერიუმი: „გელათის მონასტერი არის საქართველოს “ოქროს ხანის” არქიტექტურის შედევრი და მისი არქიტექტურული სტილის საუკეთესო ნიმუში, რომელიც ხასიათდება კარგად დამუშავებული დიდი ზომის კვადრებით, დაბალანსებული პროპორციებით და თაღოვანი საფასადე დეკორით. მონასტრის მთავარი ტაძარი არის მნიშვნელოვანი ნიმუში ჩაწერილი ჯვრის ტიპის ნაგებობისა, რომელსაც მნიშვნელოვანი როლი ეკავა აღმოსავლეთ ქრისტიანული საეკლესიო არქიტექტურაში მე-7 საუკუნიდან მოყოლებული. გელათი ერთ-ერთი უმსხვილესი შუასაუკუნეების მართლმადიდებლური მონასტერია, რომელიც გამოირჩევა თავისი ჰარმონიული ურთიერთობით მის ბუნებრივ გარემოსთან და კარგად გააზრებული გეგმარებითი კონცეფციით. გელათის მონასტრის მთავარი ეკლესია ერთადერთია, მცირე აზიისა და კავკასიის ისტორიული რეგიონის მასშტაბით, სადაც ჯერ კიდევ არის კარგად შემონახული ბიზანტიური მოზაიკების მსგავსი მოზაიკა და კედლის მხატვრობა, რომელიც აერთიანებს შუა ბიზანტიურ, გვიან და პოსტ ბიზანტიურ პერიოდებს საქართველოში. აღბეჭდილია მეფეების, დედოფლებისა და დიდგვაროვნების 40-ზე მეტი პორტრეტი და შვიდი საეკლესიო კრების უძველესი გამოსახულება“.
ამასთან, საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს დაკვეთით, ჯერ კიდევ 2008 წელს მულტიდისციპლინარული კვლევების საფუძველზე შემუშავდა გელათის მონასტრის რეაბილიტაციის პროექტი, რომლის განხირციელებაც ეტაპობრივად, სახელმწიფო რესურსებისა და სხვადასხვა დონორის დახმარებით 2010 წლიდან დაიწყო. აღნიშნული პროგრამის ფარგლებში, სხვა კომპლექსურ სამუშაოებთან ერთად განხორციელდა ღვთისმშობლის სახელობის ტაძრის არქიტექტურული სტრუქტურის რეაბილიტაცია და წმ. გიორგის სახელობის ტაძრის გადახურვების რეაბილიტაცია.
წმინდა გიორგისა და ღვთისმშობლის სახელობის ტაძრებზე განხორციელებული სარეაბილიტაციო სამუშოების დასრულების შემდეგ, 2020 წლის დასაწყისში, ღვთისმშობლის სახელობის ტაძრის გადახურვებზე გამოვლინდა სხვადასხვა სახის დაზიანება, რამაც მთავარი ტაძრის დასავლეთ მკლავში გამოიწვია წყლის ინფილტრაცია, რის შედეგადაც კედლის მხატვრობა ფრაგმენტულად დაზიანდა.
გამოსასწორებელი და პრევენციული ღონისძიებების ფარგლებში, 2020 წელს ეროვნული სააგენტოს მიერ დაგეგმილი და განხორციელებული დროებითი ღონისძიებების შედეგად, წყლის ინფილტრაცია ამ ეტაპისთვის შეჩერებულია და დაწყებულია გაშრობის პროცესი, რაც დადასტურებულია ერვნული სააგენტოს მიერ და მისი ძალებით, 2020 წლის მარტიდან მიმდინარე კედლის მხატვრობის გეგმიური მონიტორინგის ანგარიშებით. რამაც, შესაბამისი კვლევებისა და დროული ჩარევების განუხორციელებლობის შემთხვევაში, თავის მხრივ, სხვა ტიპის და მძიმე დაზიანებები შეიძლება გამოიწვიოს ახლო მომავალში. შესაბამისად, გადახურვებთან დაკავშირებული კვლევებისა და საკონსერვაციო ჩარევების პარალელურად, გადაუდებელ საჭიროებას წარმოადგენს კედლის მხატვრობის მდგომარეობის მონიტორინგის მასშტაბების გაფართოება და დაზიანებების გამომწვევი მიზეზების მეცნიერულად კვლევის დაწყება უცხოელი სპეციალისტების მეთოდოლოგიური მითითებებით.
მსოფლიო ბუნებრივი და კულტურული ღირებულებების დაცვის კონვენციის აღსრულების სახელმძღვანელო პრონციპების შესაბამისად, საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულმა სააგენტომ მსოფლიო მემკვიდრეობის ცენტრს და მის მრჩეველ ორგანოებს (ICOMOS, ICRROM) მიაწოდა დეტალური ინფორმაცია ძეგლზე მარტიდან გამოვლენილ ხარვეზებთან, ძეგლის საკონსერვაციო მდგომარეობასთან, განხორციელებულ და დაგეგმილ გამოსასწორებელ ღონისძიებებთან დაკავშირებით და მიმართა რეკომენდაციებისა და შეფასებების თხოვნით. პასუხად, სახელმწიფომ მსოფლიო მემკვიდროების ცენტრისაგან მიიღო იკომოსის ტექნიკური მიმოხილვა საკითხთან დაკავშირებით, რომელშიც წარმოდგენილია სახელმწიფოს მიერ გასათვალისიწნებელი შენიშვნები, რეკომენდაციები და შეთავაზებები, როგორც გადახურვებთან ასევე, კედლის მხატვრობასთან მიმართებით, მათ შორის საკონსერვაციო მდგომარეობის სტაბილიზაციისა და გამოსასწორებელი ღონისძიებების მიზნით საჭირო კვლევებისა და ქმედებების განხორციელებისა და კონსერვაციის მართვის ყოვლისმომცველი პროგრამისა და გეგმის შედგენის საჭიროების შესახებ.
ამასთან, 2021 წლის 15 იანვარს, საქართველოს პარლამენტის განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის ქუთაისში გამართული გასვლითი სესიის შედეგად, რომელიც მიეძღვნა გელათის კომპლექსზე შექმნილი ვითარების განხილვას, 18 იანვარს გამოსცა რეკომენდაციები, რომლის აღსრულებაც/კოორდინაცია დაევალა ეროვნულ სააგენტოს, მათ შორის ერთ-ერთი რეკომენდაციით მოთხოვნილია, რომ “2021 წლის 31 დეკემბრამდე, სააგენტომ, UNESCO-სთან თანამშრომლობით უზრუნველყოს გელათის სამონასტრო კომპლექსის შეფასებითი სრულფასოვანი კვლევა ყველა მიმართულებით. კვლევის შედეგებმა განსაზღვროს რესტავრაცია-კონსერვაციის პროექტი და მისი გონივრულ ვადებში ეტაპობრივი განხორციელება.”
იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ საქართველოში არ არის საკმარისი ცოდნა და გამოცდილება არქიტექტურულ სტრუქტურებში წყლის მიგრაციისა და ინფილტრაციის მიზეზების კვლევა-შეფასებისა, ისევე როგორც არ არსებობენ შუასაუკუნეების პერიოდის მოზაიკის კონსერვაციის სპეციალისტები, აუციელებელია, კვლევითი თუ გამოსასწორებელი ინტერვენციების პროცესში, უკვე კვლევითი ქმედებების დაგეგმვის ეტაპიდანვე ჩაერთოს საერთაშორისო ექსპერტების მულტიდისციპლინარული ჯგუფი, რომელთა მეთოდოლოგიური მითითებებით განისაზღვრება საკვლევი მიმართულებები, განხორციელებდა საკვლევი ნიმუშების აღება, შეფასდება და გაანალიზდება წყლის ინფილტრაციის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები, განისაზღვრება ინტერვენციის მეთოდოლოგია და ტექნიკა ჩარევების მეთოდოლოგიისა და ტექნიკის განსასაზღვრად, რათა გელათის კომპლექსის საკონსერვაციო მდგომარეობა გაუმჯობესდეს და დასტაბილურდეს. აღნიშნული აუცილებლობა განსაზღვრულია როგორც პარლამენტის განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის რეკომენაციებით, ასევე მოთხოვნილია ფართო პროფესიული საზოგადოების მიერ როგორც მასმედიით, ასევე სოციალური ქსელების მეშვეობით.
ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლის დაცულობის უზრუნველსაყოფად და მისი მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში ღირსეული ადგილის შენარჩუნების მიზნით, უკიდურესად მნიშვნელოვანია მაღალკვალიფიციური საერთაშორისო ექსპერტებისა და ინსტიტუციების ჩართულობით განხორციელდეს შესაბამისი კვლევები და დაიგეგმოს გამოსასწორებელი მოკლევადიანი ქმედებები, რის საფუძველზეც შემუშავდება კონსერვაციის მართვის ყოვლისმომცველი პროგრამა. აღნიშნული აქტივობა, თანხვედრაშია მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტის გადაწყვეტილებებსა და მისი მრჩეველი ორგანოების რეკომენდაციებთან, და მისი შესრულება უზრუნველყოფს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლის მდგრად და გრძელვადიან დაცულობას.“