100 წლის წინ, 7 ივლისს, ბათუმი საქართველოს შემადგენლობაში დაბრუნდა [ფოტოისტორია]

ავტორი: შოთა გუჯაბიძე

___________________

1918 წლის 22 დეკემბრიდან 1920 წლის 7 ივლისამდე ბათუმი დიდი ბრიტანეთის ქვეშევმრდომი იყო. ინგლისს დიდი ხნიდან ჰქონდა პრეტენზიები ბათუმზე და როგორც იქნა საოცნებო კონტროლი დაამყარა. ბათუმი კიდევ ერთხელ მოსწყდა საქართველოს. ბრიტანეთის ინტერესები ბაქოს ნავთს და ბათუმის გეოპოლიტიკურ მდებარეობას უკავშირდებოდა.

აზერბაიჯანის გასაბჭოების მერე საქართველოს ბედიც უკვე გადაწყვეტილი იყო. აშკარად ეტყობოდა ევროპას – ჩვენს დაცვას რომ არ აპირებდა და ზურგს გვაქცევდა. გაერთიანებული ერების წინაპრის – ერთა ლიგის სხდომაზე, სადაც საქართველოს გაწევრიანების საკითხი იხილებოდა, ღიად დააფიქსირა თავისი პოზიცია გერმანიის დელეგაციამ, დღე-დღეზე რუსეთი დაიპყრობს საქართველოსო, თუკი ჩვენს რიგებში მივიღებთ, მისი დაცვაც მოგვიწევს რუსეთისგანო და მაგის თავი ვისა აქვსო. ევროპის სხვა დელეგაციებიც მდუმარედ შეშფოდნენ და ჯგუფურად თავი გადააქნიეს მარჯვნიდან მარცხნივ და პირიქით.

ინგლისი უკვე მიზეზს ეძებდა, რომ ღირსეულად დაეტოვებინა ბათუმი და ჟორდანიას ნოტამაც არ დააყოვნა, სადაც სუვერენული საქართველოს ტერიტორიაზე უცხო ქვეყნის ჯარის დელიკატურობაზე იყო საუბარი. ფოტოზე სწორედ ბრიტანული არმიის მიერ ბათუმის გადაცემაა აღბეჭდილი საქართველოს ხელისუფლებისთვის. ტრანსპარანტზე წარწერაა – გაუმარჯოს გაერთიანებულ საქრისტიანო და მუსლიმანურ საქართველოს!

უკან დგას სობორო, რომელიც 1932 წელს დაანგრევს მომდევნო ხელისუფლება.

“მე მოწმე ვიყავი იმ პროცედურისა, რაც ბათუმში ჩატარდა ინგლისელების მიერ აქედან წასვლასთან დაკავშირებით. ეს პროცედურა გაიმართა 1920 წლის ივნისის მეორე ნახევარში, ახლანდელი სამხედრო კომისარიატის შენობის წინ, რუსთაველისა და კომკავშირის ქუჩების შესაყართან. ეს შენობა ეკავა ინგლისელების სამხედრო კომენდანტურას და მის წინ აღმართულ ბოძზე ინგლისის დროშა ფრიალებდა. დღის მეორე ნახევარში ამ შენობის წინ ქუჩის ორივე მხარეზე ჩამწკრივებული ჯარისკაცების ორი ოცეული იდგა – ერთი იყო ინგლისელები, მეორე კი მენშევიკური საქართველოს ჯარისკაცები. დაახლოებით 5 საათზე იქუხა ზარბაზანმა, (ჩვენ შეჩვეული ვიყავით ზარბაზნების ასეთ გასროლებს, ჯერ ერთი, ყოველდღე შუადღით, გასროლილი ზარბაზნის ხმა ეფინებოდა მთელს ქალაქს – იგი იუწყებოდა, რომ შესრულდა 12 საათი), ამის შემდეგ სასულე ორკესტრის მუსიკის ხმაზე ბოძიდან ნელ-ნელა ჩამოეშვა ინგლისელების დროშა და მის ადგილას აღიმართა მენშევიკური საქართველოს დროშა. ამ დროს ახლანდელი კომკავშირის ქუჩიდან მოისმა ხალხის ხმაური, რაც ხშირად ლოზუნგების წარმოთქმის ფორმას ღებულობდა. გამოირკვა, რომ ადგილობრივ ბოლშევიკურ ორგანიზაციას საპროტესტო დემონსტრაცია მოუწყვია.”

ეს ამბავი ლადო შარაშიძემ გაიხსენა 1977 წელს. ლადოს დიდი დამსახურება ჰქონდა კულტურული ბათუმის წინაშე. სხვას რომ თავი დავანებოთ, დღევანდელი ხელოვნების მუზეუმის დამაარსებელი და დირექტორი გახლდათ დიდი ხანი.

ქართული დროშა ტროსებში აიხლართა და ცუდად გვენიშნა ეს ამბავიო, დაწერს მერე მოგონებებში ისიდორე რამიშვილი, დემოკრატიული საქართველოს დამფუძნებელი კრების წევრი, წარსულში ბათუმის რევოლუციური მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი. იქამდე კი რუსეთის იმპერიაში პირველი ტერაქტი – სემინარიის რექტორის პავლე ჩუდეცკის მკვლელობა დააფინასა ისიდორემ 1886 წელს, რაც იმაში მდგომარეობდა, რომ ხანჯალი უყიდა იოსებ ლაღიაშვილს მანეთად და ორ აბაზად.

ამ დროს უკვე ხელის პორტატიული კამერა უცხო არაა ქართველი ფოტოგრაფებისთვის, რომლითაც ძნელი არ იყო ჰორიზონტის გასწორება შტატივისგან განსხვავებით, მაგრამ ან ფოტოგრაფი ჩქარობდა, ან ამ ნაკლის გამოსწორებას კადრირებით აპირებდა ფოტოს დაბეჭდვისას.

შენარჩუნებულია სახლი და აივანი, საიდანაც ფოტოა გადაღებული.

1920 წლის 7 ივლისი,  სმეკალოვის, დღევანდელი რუსთაველის ქუჩა ბათუმში. ფოტოზე ასახულია ბრიტანული არმიის მიერ საქართველოს ხელისუფლებისთვის ბათუმის გადაცემა. ვახტანგ ღამბაშიძის ფოტო, ეროვნული არქივი. 

______________________