შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების მშობლებისთვის საწყის ეტაპზე მთავარი პრობლემა ხშირად პრობლემის არაღიარება და რეალობის მიუღებლობაა. მშობლების მძიმე ემოციური მდგომარეობა გავლენას ახდენს ბავშვებზე და მეტიც, მათი სტრესი მშობლების სტრესის პირდაპირპროპორციულია, მშობლების იმედიანი, მსუბუქი დამოკიდებულება კი ბავშვებსაც უადვილებს ყოფას.
11 წლის ლუკას (სახელი შეცვლილია) თანდაყოლილი გლაუკომა აქვს. მიუხედავად წლების განმავლობაში ჩატარებული შვიდი ოპერაციისა, ცალ თვალში მხედველობა სრულად დაკარგა, მეორეში კი პროცესი შეჩერდა, მაგრამ ექიმები ვერ იძლევიან ზუსტ პასუხს, როგორ განვითარდება მოვლენები მომავალში. ლუკა ახლა მხოლოდ ცალი თვალით, ნაწილობრივ ხედავს.
როგორც ბავშვის დედა, ნინო კ. ამბობს, სანამ ლუკა ორივე თვალით კარგად ხედავდა, სკოლაში კარგად სწავლობდა, ახლა მეცადინეობასა და სკოლაში სიარულზე ხშირად უარს ამბობს, აგრესიული გახდა უმცროსი ძმის, მამის მიმართ. ხატავს ცალთვალა ბავშვებს, სიკვდილის შემდეგ ანგელოზადქცეულ ადამიანებს და ჩონჩხებს.
,,სტრესი აქვს, როცა სტუმრები მოდიან, მეუბნება ჩემი თვალის სანახავად მოდის ალბათ ყველაო. აპროტესტებს, როცა სკოლაში დავყვები და მისი მძიმე ჩანთა დამაქვს – ლუკასთვის მძიმეს აწევა აღარ შეიძლება, როდემდე უნდა იყოს ასეო, მეუბნება. მეხუთე კლასშია. ახალი მასწავლებლები ჰყავს, სხვადასხვა საგანს სხვადასხვა მასწავლებელი ასწავლის. პირველ დღეებში სკოლაში დავყვებოდი, რომ მასწავლებლებისთვის, მოსწავლეებისთვის მისი მდგომარეობა ამეხსნა. მიუხედავად ამისა, ერთხელ სკოლიდან ატირებული მოვიდა, მიზეზი ვერ ვათქმევინე, მერე მის კლასელებს ვკითხე, რა მოხდა-მეთქი და მიპასუხეს, ქუდს არ იხდიდა გაკვეთილზე და მასწავლებელმა რამდენჯერმე სთხოვა მოეხადა, ბოლოს კი ბრმა ხარ, მაგრამ ყრუც ხომ არ ხარო – უთქვამს. არ ვიცი, რამდენად მართალია, მაგრამ ასე მითხრეს კლასელებმა“, – ამბობს ლუკას დედა. მისი თქმით, ბავშვი ქუდს თვალის დასაფარად ატარებს, რომ გარშემომყოფების ყურადღება არ მიიქციოს.
„არავის შემოუთავაზებია სპეცმასწავლებელი და არ უთქვამთ, თუ ასეთი მასწავლებლის სკოლაში მოყვანაა შესაძლებელი”
ნინო ამბობს, რომ ლუკას მასწავლებლები და მოსწავლეები საჭიროების შემთხვევაში ეხმარებიან, რაშიც დაფასთან ახლოს მისვლა, წინა მერხზე ჯდომა იგულისხმება. ამავდროულად ბავშვის დედა ამბობს, რომ ცალ თვალში მხედველობის სრულად დაკარგვის შემდეგ ლუკა შინ მეცადინეობაზე უარს ამბობს. მშობელს სკოლის მულტიდისციპლინური საბჭოსთვის არ მიუმართავს მდგომარეობის შესაფასებლად და სპეცმასწავლებლის საჭიროების დასადგენად.
პენსიის დანიშვნაც, რაც ლუკას გორის რაიონის გამგეობამ გამოუყო წელიწადში 250 ლარის ოდენობით, მშობლისთვის მიუღებელი იყო. როგორც ნინო გვეუბნება, სოციალურმა სააგენტომ ამაზე ის დიდი ძალისხმევის შემდეგ დაითანხმა.
,,რთულია დათანხმდე, შვილს მიანიჭონ შშმ სტატუსი, ამის ატანა დედისთვის რთულია. სპეცმასწავლებლის მოთხოვნა თუ იყო შესაძლებელი სკოლაში, არ ვიცოდი. როცა ჩემი შვილის პრობლემებზე ვამბობ მასწავლებლებთან სკოლაში, მეტი რა ვქნათო, მეუბნებიან, არავის შემოუთავაზებია სპეცმასწავლებელი და არ უთქვამთ, თუ ასეთი მასწავლებლის სკოლაში მოყვანაა შესაძლებელი. რომც მოვითხოვო, მეშინია ბავშვმა თავი გარიყულად არ იგრძნოს. სპეცმასწავლებელი რომ დასჭირდეს, ისეც მძიმეა მისი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა, ექიმი პირველივე ოპერაციებზე გვეუბნებოდა, რომ ფსიქიატრი იქნებოდა საჭირო და აუცილებელი, მაგრამ ამის საშუალება არ მაქვს. სკოლის მანდატურმა დაგვაკავშირა ფსიქოლოგს, რომელსაც ლუკა კვირაში ერთხელ შეხვდება, ფსიქიატრთან ვერ დამყავს. არამხოლოდ ლუკას, მეც მჭირდება ფსიქოლოგი, ვგრძნობ, მაგრამ სად არის ამის საშუალება? ქირით ვცხოვრობთ და ბევრი პრობლემა გვაქვს. არ მიყვარს, როცა საკუთარ პრობლემებს ვახვევ თავს სხვებს, მხიარული მეგობარი ვარ, ვერავინ ვერაფერს შემატყობს. ჩემთვის ვტირი ღამით,“ – ამბობს ლუკას დედა.
ნინოს და მის ოჯახს 2008 წლის ომის შემდეგ დევნილის სტატუსი აქვს ცხინვალის სოფელ ვანათიდან. როცა დაქორწინდა, 18 წლის იყო, მეუღლე – 20-ის. ოროთახიანი ბინა გორში, სადაც ისინი ომის შემდეგ ცხოვრობდნენ, დაალომბარდეს ოპერაციისთვის, ბინა გაყიდა ლომბარდმა და ოჯახი ღია ცის ქვეშ დარჩა. ახლა ნაქირავებ ბინაში ცხოვრობენ. ოჯახში მხოლოდ ნინოს მეუღლე მუშაობს, გვიან ღამემდე. შესაბამისად მცირედმხედველ ლუკას მხოლოდ დედასთან და ძმასთან აქვს აქტიური კომუნიკაცია.
„როცა შშმ ბავშვების მშობლები სხვებს უზიარებენ საკუთარ პრობლემებს, პასუხად იღებენ – „უი, რა საცოდავი ხარ”
ლუკას დედის მდგომარეობას ართულებს ისიც, რომ ის სხვა მცირედმხედველ ან უსინათლო ბავშვებს, მათ მშობლებს არ იცნობს, ვერავის უზიარებს საკუთარ მდგომარეობას და არც სხვების გამოცდილება იცის როგორია.
ნინო ვერ უმკლავდება საკუთარ სტრესს, რასაც მარტო ვერაფერს უხერხებს. გრძნობს, რომ მისი ემოციური მდგომარეობა შვილზეც აისახება. მეტიც, არ გამორიცხავს, რომ ბავშვის მძიმე ფსიქოლოგიური მდგომარეობა მისივე განწყობის ანარეკლია.
,,რაღაც პერიოდი დავდიოდი ფსიქიატრთან. ფსიქოტროპულმა წამლებმა კიდევ უფრო მომშალა და თავი დავანებე, აღარც საშუალება მქონდა. ემოციებს ვერ ვაკონტროლებ, კარგი ფსიქიატრი მჭირდება, ვგრძნობ ეს აუცილებელია, მაგრამ რით? ქირით ვცხოვრობთ”, – ამბობს ნინო.
მისი სახელიც პირობითია, არ სურს საკუთარი სახელით საუბარი და გვთხოვს, მისი ვინაობა დავფაროთ.
ესმა გუმბერიძისთვის, რომელიც გაეროში საქართველოს ახალგაზრდობის წარმომადგენელი და შშმ ქალთა ორგანიზაცია „პლატფორმა ახალი შესაძლებლობებისთვის” თავმჯდომარეა, ეს უჩვეულო არ არის. როგორც ესმა ამბობს, საწყის ეტაპზე, პრობლემის გაჩენისას, შშმ პირების მშობლების შიში, უიმედობა და გაურკვევლობა ჩვეულებრივი ამბავია, რასაც სხვა, აქტიური ეტაპი უნდა მოჰყვეს ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დასაცავად.
შშმ ბავშვების მშობლების ფსიქოლოგიურ დახმარებას სახელმწიფო არ უზრუნველყოფს
„როცა შშმ ბავშვების მშობლები სხვებს უზიარებენ საკუთარ პრობლემებს, პასუხად იღებენ – „უი, რა საცოდავი ხარ”, რაც არავის სიამოვნებს და ბუნებრივია იკეტებიან. არც არავინ იცის მათ რა უნდა უთხრან, ძალიან მნიშვნელოვანია ამ დროს თანადგომა, ოჯახის სიმტკიცე და ურთიერთდახმარება, მარტო გამკლავება პრობლემებთან ერთი მშობლისთვის რთულია. ძალიან მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, როგორი დამოკიდებულება გვქონდეს სპეციალურ საჭიროებებთან, ეს მოთმინებას, დაკვირვებას და ბევრ შრომას მოითხოვს.
თუ ბავშვს შშმ სტატუსი აქვს, საყოველთაო ჯანდაცვაც ითვალისწინებს გარკვეულ შეღავათებს. ზოგ მუნიციპალიტეტში საკურორტო მომსახურების პროგრამაცაა, რომლის ფარგლებშიც თბილისიდან, მაგალითად, 10 დღით მიჰყავთ ზღვაზე ან მთაში მშობელთან ერთად. შშმ ბავშვების მშობლების ფსიქოლოგიურ დახმარებას სახელმწიფო არ უზრუნველყოფს,”- ამბობს ესმა გუმბერიძე.
ჯანდაცვის სამინისტროს არ აქვს შშმ პირთა ზუსტი სტატისტიკა, რამდენია მათ შორის უსინათლო, რამდენი ეტლით მოსარგებლე ან სმენის არმქონე და სხვა.
უსინათლოთა ერთადერთი, 202-ე სკოლა თბილისშია, სადაც სპეციალური გამადიდებლები, დაფები და მორგებული ინვენტარი აქვთ.
უსინათლოთა კავშირის წევრი დაახლოებით 4000 ადამიანია, თუმცა ეს არასამთავრობო ორგანიზაციის მონაცემებია და, შესაბამისად, არსებობს ვარაუდი, რომ უსინათლოები გაცილებით მეტნი არიან.
