საქართველოში სეკულარობის კრიზისი იყო დისკუსიის თემა ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტში 29 მაისს. თემაზე მოხსენება წაიკითხა ფილოსოფოსმა, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორმა გიორგი მაისურაძემ.
გიორგი მაისურაძე, ფილოსოფოსი: ჩვენ ხშირად არასწორი მნიშვნელობით ვიყენებთ ტერმინს _ სეკულარული, რაც გაუგებრობას იწვევს. სეკულარიზაცია არ გულისხმობს მხოლოდ და მხოლოდ რელიგიურ ასპექტს, სახელმწიფოსა და რელიგიური ინსტიტუტების ურთიერთმიმართებას, ან პოლიტიკას, არამედ სოციალურ და ეკონიმიკურ მხარეებსაც. სეკულარიზაცია გულისხმობს საეროობას, გასაჯაროებას. პირდაპირ ვიტყოდი, რომ სეკულარიზაცია სხვანაირად მიმდინარეობს საქართველოში, განსხვავებით დასავლეთ ევროპისგან, რაც განპირობებულია პოლიტიკური და ისტორიული მდგომარეობით.
ილია ჭავჭავაძის ციტატას შეგახსენებთ: „არა ერთობა ენისა, არცა სარწმუნოებისა არის განმსაზღვრელი ერისა“ ანუ ენა და სარწმუნოება არ განსაზღვრავს ერს, განმსაზღვრელია მამული და ისტორია, ისტორიული მეხსიერება. რა მომენტშიც ვიტყვით, რომ ქართველი არის მართლმადიდებელი, ეს ნიშნავს, რომ უარს ვამბობთ მუსლიმ, კათოლიკე, სომხური სარწმუნოების ან ათეისტ ქართველზე. ილია ჭავჭავაძე არის სეკულარიზმის შემომტანი საქართველოში. ჩვენ ვამბობთ, რომ ილია არის სიმბოლო ქართული სახელმწიფოებრიობის და ეს მართლაც ასეა, მაგრამ სამწუხაროდ ჩვენ დავამახინჯეთ და არ ვიყენებთ [მის ნააზრევს] იმ შინაარსით, რომელიც მან ჩადო, ის ბევრად უფრო პროგრესული შინაარსის იყო. სიმახინჯეა როდესაც ვამბობთ, რომ ის იყო გენეტიკურად ქართველი. გენეტიკით შეიძლება გადავიდეს გარეგანი ნიშნები, ფიზიოლოგიური თვისებები, მაგრამ გონება, კულტურა და აზროვნება გენეტიკით არ გადაიცემა. „გენეტიკურად ქართველი~ _ ეს არის აბსურდი. ეს ნიშნავს იმას, რომ დავაპატარავოთ, შევკუმშოთ საქართველო, მოვაჭრათ მას ნაწილები, იმის საწინააღმდეგოდ, რასაც ილია ჭავჭავაძე აკეთებდა, რომელიც პირიქით _ აფართოებს. აი, ეს არის ყველაზე დიდი პარადოქსი და, შეიძლება ითქვას, საბედისწერო შეცდომაც, იმიტომ, რომ ის, რაც 80-იანი წლების ბოლოს და 90-იანი წლების დასაწყისში მოხდა საქართველოში, მნიშვნელოვნად იყო განპირობებული სამოქალაქო დაპირისპირებებით, ეთნიკური თუ რელიგიური კონფლიქტები მნიშვნელოვნად იყო განპირობებული იმით, რომ ჩვენ შევცვალეთ განმარტება ერისა, რომელიც შემოტანილი იყო ილია ჭავჭავაძის მიერ და მოვახერხეთ მისი ეთნონაციონალიზმის, რელიგიური ნაციონალიზმის დონეზე დაყვანა. აქედან იწყება სეკულარობის კრიზისი.
მხოლოდ სეკულარულ პირობებში, როდესაც რელიგიური ფაქტორი ამოღებულია ერის განსაზღვრებიდან, შესაძლებელია ქართველი ერი შედგეს ერად. რა მომენტშიც ვიტყვით, რომ ერი გაიგივებული უნდა იყოს სარწმუნოებასთან, თუნდაც უმრავლესობის სარწმუნოებასთან, ავტომატურად უარს ვამბობთ ყველა სხვა სარწმუნოების მიმდევარზე, როგორც ქართველზე, ეს იგივეა, რომ ხელი ან ფეხი მოვიჭრა და ვთქვა, რომ ეს ჩემი სხეულის ნაწილები არ არის.
ეს არის სეკულარიზმის კრიზისი და ეს განსაკუთრებით ისეთი მცირე ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა, რეალურად, დამღუპველია. სეკულარულობა არის რადიკალური გამიჯვნა რელიგიური და საერო ინსტიტუტებისა. სეკულარიზმის რადიკალური გამიჯვნა არავითარ შემთხვევაში არ გულისხმობს რომელიმე ადამიანის რელიგიურობის შეზღუდვას ან რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფას, ეკლესიის დევნას და ა.შ. ამას არაფერი აქვს საერთო სეკულარიზაციასთან.
ასლან ჭანიძე, „თავისუფალ ჟურნალისტთა“ სახლი: ბოლო დროს ხშირად ისმის პოლიტიკოსებისგან: „არ ჩავაყენებ პატრიარქს უხერხულ მდგომარეობაში“, „მაქვს ჩვენი მართლმადიდებელი ამომრჩევლის იმედი“ და ა.შ. რამდენად არის შესამჩნევი ის, რომ პოლიტიკოსები ხაზს უსვამენ ეკლესიასთან სიახლოვეს?
გიორგი მაისურაძე: ყველა ქართველი პოლიტიკოსი განიცდიდა და დღესაც განიცდის ლეგიტიმაციის ნაკლებობას. მე ვფიქრობ, რომ ეს მანკიერი პროცესი, დაიწყო სწორედ მაშინ, როდესაც ქართველმა პოლიტიკოსებმა გადაწყვიტეს საკუთარი პოლიტიკური ლეგიტიმაცია მოეპოვებინათ ეკლესიის ხარჯზე. ამით მათ ზიანი მოუტანეს არა მხოლოდ პოლიტიკას, არამედ ეკლესიასაც, იმიტომ, რომ ისინი ეკლესიას იყენებდნენ ისეთი მიზნებისთვის, რომელიც არ არის ეკლესიის სფერო. ეკლესიის კომპეტენციაში არ შედის ის, რომ მიიღოს პოლიტიკური გადაწყვეტილებები. რა მომენტშიც ეკლესია იძულებულია და ჩათრეულია ამ პროცესში, ეს ვნებს მას, იმიტომ, რომ ეკლესიის ფუნქცია არის სულიერებაზე ზრუნვა. ასეთი აღრევა როგორც ეკლესიისთვის, ისე საერო სფეროსთვის არის მავნებელი.
კახა გურგენიძე, სტუდენტი: თუ გადავხედავთ ისტორიას, ბევრი მაგალითია, როცა სასულიერო პირები მრევლს შეკრებენ და მიდიან ძალადობრივ ქმედებაზე, მაინტერესებს რატომ ხდება ასე და რატომ გადავარდა ფანატიზმში ქართველი ერი? მეორე კითხვა ეხება საჯარო სივრცეებში რელიგიური ნიშნებისა და კუთხეების არსებობას, როგორ ფიქრობთ, ისეთ დაწესებულებაში, როგორიცაა უნივერსიტეტი, უნდა იყოს თუ არა რელიგიური სიმბოლოები საჯარო სივრცეში?
გიორგი მაისურაძე
ეს არის აღრევა, ყირაზე დაყენება, პირველ რიგში, სარწმუნოების, ამიტომ არის აუცილებელი, რომ გავმიჯნოთ ერთი მეორისგან.
რაც შეეხება ავტორიტეტს. საქართველოში, ქვეყანაში, რომელიც მიჩვეული იყო ათეული წლების განმავლობაში პიროვნების კულტს, მათ შექმნეს ის. ჩემი აზრით, ამას არაფერი საერთო რწმენასთან და მართლმადიდებლობასთან არ აქვს. არ შეიძლება ცოცხალი ადამიანის კულტი არსებობდეს. ქრისტიანობაშიც, ისლამშიც არსებობს ერთადერთი კულტი და ეს არის ღმერთი. ცოცხალი ადამიანის კულტი ეს არის ის, რასაც ქრისტიანობამ წარმართობა დაარქვა, ისევე როგორც ისლამმა. პიროვნების კულტის შექმნა ანგრევს რელიგიას. ეს არის პირველი ნიშანი საქართველოში სეკულარობის კრიზისის. ეკლესია არ არის მხოლოდ საკულტო ნაგებობა, ეს არის ამა თუ იმ ერის ეროვნული საკუთრება. ის არის საკუთრება როგორც მართლმადიდებლის, ისე მუსლიმის, ათეისტისა და ნებისმიერი სარწმუნოების ადამიანის.
გიორგი ბაგრატიონი, სტუდენტი: ჩვენს ქვეყანაში, სადაც ბევრი სოციალური პრობლემა არსებობს, ამას ხშირად ფარავენ რელიგიით. მაგალითად, როდესაც ახალშობილს ნათლავენ, მას თავიდან ეუბნებიან, თუ რომელი რელიგია უნდა იყოს მისი, რელიგია გადის გააზრების სივრციდან და ის არის რაღაც კულტურული მემკვიდრეობა, რომელიც ჩვენ უნდა მივიღოთ. ამ მოცემულობის შედეგად რამდენად მძიმდება სიტუაცია სოციალური პრობლემატიკის მხრივ?
გიორგი მაისურაძე: გეთახმებით. პოლიტიკოსები, რომლებსაც საქმე არ აქვთ, მაშინ სპეკულირებენ რელიგიით, ამის ნათელი მაგალითია 2013 წელს საპროტესტო აქცია, სტუდენტები გამოხატავდნენ პროტესტს იმის თაობაზე, რომ უნივერსიტეტში არ ტარდებოდა ლექციები, არ იყო წიგნები და ქსეროქსები და ისინი თანხას იხდიდნენ მხოლოდ დიპლომში და არა სწავლაში. განათლების მინისტრმა კი განაცხადა: პატრიარქმა დაგლოცათ და ამაზე მეტი რა უნდა გაგვეკეთებინაო. ეს არის ცინიზმი, აღიარება იმისა, რომ მე არაფრის უნარი მაქვს, არც ჩემი სფეროს მართვის, არც სურვილი, რომ რაიმე შევცვალო.
არ შეიძლება ქონება, შენობები, ტყე, სასტუმროები გადაეცეს ეკლესიას. სახელმწიფო ქრთამავს ეკლესიას, რომ შემდეგ, რომელიმე პოლიტიკური პარტია მოიყვანოს სათავეში, წესით, არ უნდა მიიღოს ეკლესიამ ეს, მაგრამ შედეგი სახეზეა.
მალხაზ ნაკაშიძე, ბსუ-ს ლექტორი: ჩემი აზრით, ჩვენ გააზრებული არ გვაქვს რა არის სახელმწიფო და მისი განმარტებაც სხვაგვარად გვესმის. სეკულარიზაციის პრინციპი ნიშნავს, რომ ეკლესია სახელმწიფოსაგან უნდა იყოს გამიჯნული. ჩვენთან გარკვეულწილად ეკლესია და სახელმწიფო არის კონკურენციაში. პოლიტიკოსები, რომლებიც მოდიან ხელისუფლებაში, ფიქრობენ, რომ მათ ანგარიში უნდა გაუწიონ ეკლესიას, წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი ვერ მიიღებენ შესაბამის მხარდაჭერას. ჩემი აზრით, აქ დამნაშავე არის სახელმწიფო, რადგანაც ვერ აჩვენებს საკუთარ სახეს. უნივერსიტეტის თვითმმართველობის ოთახში არის რელიგიური სიმბოლოები. მესმის, რომ ეს ვიღაცისათვის არის ეროვნული ღირებულება, მაგრამ ამ უნივერსიტეტში არიან ადამიანები, რომლებიც არიან სხვა რელიგიის მატარებელნი… გარდა ამისა, ავიღოთ ორი პროფესორი, რომელთაგან ერთ-ერთი არის ძალიან რელიგიური, ხოლო მეორე – ნაკლებად. ამ შემთხვევაში, როგორ შეიძლება ასწავლონ სტუდენტებს სეკულარულის პრინციპი და როგორ შეიძლება ეს დაბალანსდეს?
გიორგი მაისურაძე: მე იმ ადამიანებში, ვისაც სამუშაო ადგილას მიაქვს ხატები, სიცრუეს ვხედავ. რაც შეეხება მეორე კითხვას, აქ გადამწყვეტი მაინც პროფესიონალიზმი მგონია. ადამიანს თუ რელიგიური რწმენა აქვს, ის არ მოგახვევს თავის სარწმუნოებას. იაკობ ბურკჰარდი ამბობდა, რომ ეკლესია აცდუნა ძალაუფლებამ და სანამ არ მოხდა სეკულარიზაცია, მანამ არ მიეცა ეკლესიას საშუალება, დაბრუნებოდა საწყის ეტაპს. ეს არის ეკლესიის ბოროტად გამოყენება ხელის მოთბობისათვის, რაც აუცილებლად მოითხოვს პოლიტიკურ გავლენას. კაბინეტში ხატების ჩამოკიდება არის თვალთმაქცური საქციელი, რადგანაც ლოცვის ადგილი არის ეკლესიაში და არა კაბინეტში, სადაც გასცემ განკარგულებებს. ზურაბ კიკნაძემ პირველმა თარგმნა ძველი და ახალი აღთქმა და ის არის ძალიან მორწმუნე ადამიანი, თუმცა მის კაბინეტში ვერ ნახავდით ხატებს.
დისკუსია უნივერსიტეტში
დისკუსია იბეჭდება შემოკლებით. სრული ვერსია ნახეთ ბმულზე:
