5 ოქტომბერს, ოდესის საერთაშორისო ლიტერატურული ფესტივალი, რომელიც წელს ბათუმში იმართება უკრაინაში მიმდინარე ომის გამო, ამერიკელმა მწერალმა ენ ეპლბაუმმა გახსნა.
ისტორიკოსი, მწერალი, პულიცერის პრემიის მფლობელი ენ ეპლბაუმი ფესტივალს ონლაინ ესწრებოდა. მან ვრცელი სიტყვით მიმართა ბათუმში, ფესტივალზე მისულ სტუმრებს.
მოგვიანებით კი დისკუსია გაიმართა, რომლის მოდერატორი მთარგმნელი მაია ფანჯიკიძე იყო.
„ბათუმელები“ სრულად გთავაზობთ ენ ეპლბაუმის სიტყვას, რომელიც მან ბათუმში გამართულ ოდესის მერვე საერთაშორისო ლიტერატურულ ფესტივალზე წარმოთქვა.
ოდესის საერთაშორისო ლიტერატურული ფესტივალი, რომელიც წელს ბათუმში იმართება უკრაინაში მიმდინარე ომის გამო, ამერიკელმა მწერალმა ენ ეპლბაუმმა გახსნა
„1932-33 წლების შემზარავ ზამთარში, მოსკოვიდან, კიევიდან, ხარკოვსა და მიმდებარე სოფლებიდან მოსული კომუნისტური პარტიის აქტივისტთა ბრიგადები უკრაინის სოფლებში კარდაკარ დადიოდნენ და საჭმელს დაეძებდნენ. გადამალული ხორბლის ძებნაში ბრიგადები ბოსტნებს თხრიდნენ, კედლებს ანგრევდნენ, საკვამურ მილებს გრძელი ჯოხებით ჩხრეკდნენ, პირუტყვს მიერეკებოდნენ და პომიდვრის ნერგებიც კი მიჰქონდათ. მათი რეიდების შემდეგ უკრაინელები ვირთხებით, ბაყაყებით, ბალახის სალაფავით იოკებდნენ შიმშილს, ხის ქერქსა და ტყავს ღრღნიდნენ. დაახლოებით ოთხი მილიონი ადამიანი შიმშილით დაიხოცა.
მიუხედავად ამისა, აქტივისტების უმრავლესობა თავს დამნაშავედ არ თვლიდა. საბჭოთა პროპაგანდა მათ იმ აზრს უნერგავდა, რომ ის გლეხები, ვინც შეძლებულად მიაჩნდათ და ვისაც „კულაკებს“ უწოდებდნენ, მავნებლები, მტრები, საბოტაჟის მომწყობები იყვნენ, რომ ეს მდიდარი მიწათმფლობელები პროლეტარიატს იმ უტოპიური მიზნის მიღწევაში აფერხებდნენ, რასაც მათ ლიდერები დაჰპირდნენ. მათ ეჭვი არ ეპარებოდათ, რომ კულაკები პარაზიტებივით ან ბუზებივით უნდა გაენადგურებინათ. კულაკების საკვებს ქალაქებში მცხოვრებ მშრომელებს გადასცემდნენ, ვინც მას მათზე მეტად იმსახურებდა.
აქტივისტებს ეს გულწრფელად სჯეროდათ. წლების შემდგომ საბჭოთა კავშირიდან გამოქცეული, წარმოშობით უკრაინელი ვიქტორ კრავჩენკო ჰყვებოდა, როგორი განცდა იყო ამ ბრიგადების წევრობა. „სულიერი ტანჯვის თავიდან ასაცილებლად გიწევდა, მოვლენებისთვის სანახევროდ თვალებმოხუჭულს გეცქირა“, – წერს ის, -„გონებასაც სანახევროდ ვიხშობდით. პანიკურად ვიმართლებდით თავს და მწარე ცოდნას ვისხლეტდით, როგორც „გაზვიადებასა“ და „ისტერიას“.
ის ასევე გვიამბობს, პოლიტიკური ჟარგონითა და ევფემიზმებით როგორ ახერხებდნენ თავიანთი ქმედებების რეალობის შენიღბვას. მისი ჯგუფი საუბრობდა „გლეხთა ფრონტისა“ და „კულაკთა საფრთხის“ შესახებ, ასევე იყენებდნენ ტერმინებს „სოფლის სოციალიზმი“ და „კლასობრივი წინააღმდეგობა“, ნაცვლად იმ ადამიანების დასახელებისა, ვისაც საკვებს ართმევდნენ.
ლევ კოპელევი – კიდევ ერთი საბჭოთა მწერალი, რომელიც ახალგაზრდობაში აქტივისტთა ასეთ ბრიგადაში მსახურობდა (მოგვიანებით კი რამდენიმე წელი გულაგში გაატარა), მსგავს შეხედულებებს გვიზიარებს. ისიც თვლის, რომ კლიშეები და იდეოლოგიური მეტყველება თავისი ქმედებების გამართლებას უადვილებდა – საკუთარი თავის წინაშეც კი:
„თავს ვირწმუნებდი: სიბრალულს არ უნდა დავნებდე, სიბრალული ასუსტებს. ჩვენ ისტორიულ აუცილებლობას ვახორციელებდით. ჩვენს რევოლუციურ ვალს ვიხდიდით. ვაგროვებდით პურს სოციალისტური სამშობლოსთვის, ხუთწლიანი გეგმის შესასრულებლად…“ უფრო მაღალი პრიორიტეტების ფონზე სოციალისტებს გლეხები არ ეცოდებოდათ. მათი აზრით, ისინი არსებობას არ იმსახურებდნენ. მათი სამეურნეო დოვლათი მალე საერთო საკუთრებად გადაიქცეოდა.
მაგრამ „კულაკები“ მდიდრები სულაც არ იყვნენ. ისინი შიმშილით იხოცებოდნენ. სოფელს დოვლათი არ ჰქონდა: ის გაუდაბურდა. აი, როგორ იხსენებს მოვლენებს კრავჩენკო მრავალი წლის შემდეგ დაწერილ მემუარებში:
„დიდი რაოდენობით სასოფლო-სამეურნეო ინვენტარი და ტექნიკა, რომელსაც კერძო მფლობელები თვალის ჩინივით უფრთხილდებოდნენ, ახლა ღია ცის ქვეშ უწესრიგოდ ეყარა – ჭუჭყიანი, დაჟანგული, წყობიდან გამოსული. გლეხებისთვის წართმეული ძროხები და ცხენები, ნაკელში ამოთხვრილები, უპატრონოდ დაეხეტებოდნენ. ასევე ღია ცის ქვეშ მიყრილ ხორბალს ქათმები, ბატები და იხვები ქექავდნენ“.
ეს სინამდვილე, რომელიც მან საკუთარი თვალით ნახა, მეხსიერებაში მკვეთრად ჩაებეჭდა. მაგრამ იმ დროს, როდესაც ყველაფერ ამას ხედავდა, მაინც პოულობდა შესაძლებლობას, მოვლენებისთვის საპირისპირო მნიშვნელობა მიენიჭებინა. ამ მხრივ კრავჩენკო ერთადერთი არ ყოფილა.
საბჭოთა მწერალი ვასილ გროსმანი რომანის „ყოველივე მიედინება“ ერთ-ერთი პერსონაჟის პირით ასეთ სიტყვებს წარმოთქვამს: „ჯადოს ზეგავლენის ქვეშ აღარ ვარ, ახლა ვხედავ, რომ კულაკებიც ადამიანები იყვნენ. მაგრამ რატომ მქონდა გული ასე გაყინული მაშინ, როდესაც ჩემს გარშემო ასეთი ცოდვა-ბრალი ტრიალებდა? სიმართლე ისაა, რომ მაშინ ისინი მართლა არ მიმაჩნდა ადამიანებად. გარშემო სულ ეს მესმოდა: ადამიანები კი არა, ნაძირალა კულაკები არიანო, ამასვე ვუმეორებდი საკუთარ თავს…“
იმ მოვლენებიდან ოთხმოცდაათი წელი გავიდა. საბჭოთა კავშირი აღარ არსებობს. კოპელევის, კრავჩენკოსა და გროსმანის ტექსტები დიდი ხანია ხელმისაწვდომია ყველა მსურველისათვის რუსეთში. რუსულ თუ სხვა ენებზე უამრავი წიგნიც დაიწერა საბჭოთა სისტემის, მის მსხვერპლთა დეჰუმანიზაციისა და სინამდვილის შენიღბვის მისეული უნარის შესახებ.
ერთ დროს დარწმუნებულები ვიყავით, რომ ამგვარ რამეებზე საუბარი, ამის გამეორება თავისთავად უკვე საკმარისი იქნებოდა, რათა მსგავსი რამ აღარასოდეს გამეორებულიყო. 1980-იანების დასაწყისში, „გლასნოსტის“ პერიოდში სტალინური რეჟიმისა და გულაგის შესახებ წიგნები რუსეთში ბესტსელერებად იქცა. მას შემდეგ განწყობა შეიცვალა.
იგივე წიგნები რუსეთში თეორიულად კვლავაც ხელმისაწვდომია, მაგრამ მათ არავინ კითხულობს. რუსეთის ყველაზე მნიშვნელოვანი ისტორიული საზოგადოება, „მემორიალი“, ხელისუფლების ზეწოლით დაიხურა. მსხვერპლთა მუზეუმები და მონუმენტები უმნიშვნელოა და უყურადღებოდაა დარჩენილი. მთავარი კი ისაა, რომ რეალობის შეცვლისა და მტრების დეჰუმანიზაციის უნარი რუსეთის სახელმწიფოს დღეს ისე აქვს გაძლიერებული, როგორც არასოდეს.
დღევანდელობა მოზომილ აგრესიას მოითხოვს: პუტინის რუსეთში დაპატიმრებებს ისეთი მასშტაბური ხასიათი არ აქვს, როგორც სტალინის პერიოდში. მაგრამ ისინი, შესაძლოა, არცაა საჭირო, რადგან პროპაგანდის თანამედროვე საშუალებები ბევრად უფრო ეფექტურია. დღევანდელ რუსეთში ინფორმაციის მთავარ წყაროს სახელმწიფო ტელეარხები წარმოადგენს და ისინი ბევრად უფრო კომპლექსურია, უფროა ორიენტირებული გართობაზე, უფრო მოხდენილია, ვიდრე სტალინის ეპოქის ხრიალა რადიო. ხოლო სოციალური მედია, რომელიც ყოველ ადამიანს ინდივიდუალურად მორგებულ მსოფლმხედველობას სთავაზობს, ბევრად უფრო ქმედითი და დამაჯერებელია, ვიდრე უხარისხოდ ნაბეჭდი საბჭოთა გაზეთები იყო.
თუმცა შეიცვალა პროპაგანდის არსიც. სტალინის საბჭოეთი, ისევე, როგორც, გარკვეულწილად ხრუშჩოვისა და ბრეჟნევის საბჭოეთი, მოსახლეობას მომავლის ლამაზ, უტოპიურ სურათს უხატავდა, ადამიანებს სწამდათ, რომ იმაზე უკეთეს სამყაროს აშენებდნენ, ვიდრე ის, რაშიც ცხოვრობდნენ.
ამ სახელმწიფო კურსზე ყოველ ნაბიჯზე გაკრული სურათები მიანიშნებდა: მოღიმარი სახეები, ახალთახალი ტრაქტორები, თავდადებული მშრომელები, ქარხნები, რომლებიც ფოლადის რეკორდულ რაოდენობას უშვებდნენ და ყანები, სადაც აუარება ხორბლეული მოჰყავდათ. თითოეული ადამიანი ვალდებული იყო, პროპაგანდის ნაწილი ყოფილიყო: მისი გამეორება და დაჯერება ევალებოდა, ან, თუნდაც, თავი უნდა მოეჩვენებინა, თითქოს ამის სწამდა.
დღევანდელი რუსული პროპაგანდა ამგვარ აქტიურ, ფსევდო-ოპტიმისტურ თვალთმაქცობას აღარ მიმართავს.
სახელმწიფოს აღარ სჭირდება აქტიური მოქალაქე, მას აპათიური, ცინიკური, უგრძნობი ადამიანები სჭირდება. უკანასკნელი ოცი წლის მანძილზე რუსეთის მოქალაქეთა უმრავლესობა ისე ცხოვრობდა და ისე ასრულებდა თავიანთ მოვალეობებს, რეჟიმს ყურადღებას არ აქცევდა. იცოდნენ, რომ თუკი პოლიტიკას არ შეეხებოდნენ და სოციალური ცხოვრებისაგან განზე გადგებოდნენ, მაშინ არ გაიზიარებდნენ ანა პოლიტკოვსკაიას ბედს, რომელიც საკუთარ სადარბაზოში მოკლეს, არც მიხეილ ხოდორკოვსკისას, რომელმაც ათი წელი ციხეში გაატარა, არც ალექსეი ნავალნისას, რომელიც ჯერ მოწამლეს, შემდეგ კი დააპატიმრეს.
საბჭოთა რუსეთთან კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი განსხვავება ისაა, რომ დღეს რუსეთში არავისგან არ მოითხოვენ იმის დაჯერებას, რასაც მათი ტელევიზია იუწყება.
ცხადია, საბჭოთა რადიო და ტელევიზია ტყუოდა, მაგრამ ამ ტყუილების დამაჯერებელ ფორმაში მოქცევას მაინც ცდილობდა. მათ დამამტკიცებელი საბუთები და მოწმობები მოჰყავდათ. მათი ტყუილში დადანაშაულება განრისხებას იწვევდა. ხოლო პუტინის რუსეთის ჟურნალისტები და პოლიტიკოსები სხვა თამაშს თამაშობენ. ისინი გამუდმებით, ცალსახად, აშკარად ტყუიან. თავიანთი სიტყვების დამტკიცებით თავსაც კი არ იწუხებენ.
როდესაც 2017 წელს უკრაინის თავზე მალაიზიური ავიალაინერი MH17 აფეთქდა, რუსულმა მედიამ ამას დუმილით როდი უპასუხა, არამედ რამდენიმე მეტ-ნაკლებად დამაჯერებელი ვერსია გაახმოვანა და ყველას, დაწყებული უკრაინით და დამთავრებული ამერიკის ცენტრალური სადაზვერვო უწყებით, მზაკვრულ შეთქმულებაში ადანაშაულებდა, რომლის შედეგადაც ბორტზე მყოფი 298 ადამიანი დაიღუპა და რომლის მიზანიც ვითომდა რუსეთის დისკრედიტაცია და ცილისწამება იყო.
ამ „სიცრუეთა ფოირვერკის“ შედეგი ისევ და ისევ აპათიაა. ამდენი ურთიერთსაპირისპირო განმარტების შემდეგ, როგორ უნდა დაიჯერო რაიმე? იქნებ საერთოდ ყველაფერი ტყუილია?
საბჭოეთისაგან განსხვავებით, დღევანდელი რუსული პროპაგანდა უტოპიას კი არ ქმნის, არამედ ყურადღებას მტრებზე ამახვილებს. რუსებს ძალზე ცოტა ინფორმაციას აწვდიან იმის შესახებ, თუ რა ხდება მათ ქალაქებსა და სოფლებში ან თუნდაც მათ მეზობელ ქუჩაზე. ამის გამო მათ, საბჭოთა მოქალაქეებისაგან განსხვავებით, სინამდვილესა და გამონაგონს შორის შექმნილი უფსკრულის გადალახვა არ უწევთ.
ნაცვლად ამისა, მათ უამბობენ იმ შორეული ადგილების შესახებ, რომლებსაც არ იცნობენ და სადაც, როგორც წესი, არასოდეს ყოფილან: ამერიკისა და ევროპის, საფრანგეთისა და ბრიტანეთის, შვედეთისა და პოლონეთის შესახებ; მათ გამუდმებით ამცნობენ, რომ იქ ზნედაცემულობა, თვალთმაქცობა და „რუსოფობიაა“ გაბატონებული.
2014-2017 წლებში რუსული ტელევიზიის კვლევამ აჩვენა, რომ უარყოფითი შინაარსის ახალი ამბები ევროპიდან სამ მთავარ რუსულ არხზე, რომლებიც სახელმწიფოს მიერაა დაფინანსებული, დღის განმავლობაში საშუალოდ 18-ჯერ გადის. ზოგიერთი ამბავი გამოგონილია („გერმანიის ხელისუფლება ძალდატანებით ართმევს ოჯახებს ბავშვებს და გეი-წყვილებზე აშვილებს“), თუმცა სიმართლეც ნარატივის გარკვეულ ჩარჩოებშია ჩასმული.
ამ ახალ ამბებს თუ დავუჯერებთ, ევროპის ქვეყნების ყოველდღიური ცხოვრება საშიში და უწესრიგოა, ევროპელები სუსტები და უზნეოები არიან; ტერორიზმი მძვინვარებს და მოსახლეობა მუდმივ შიშში ცხოვრობს. ევროკავშირი აგრესიულ ინტერვენტადაა წარმოდგენილი, რომელიც უკრაინას ხან ბირთვული ნარჩენების ნაგავსაყრელად აქცევს, ხანაც თავის „რუსოფობიურ“ პოლიტიკას ახვევს თავს.
მიუხედავად აგრესიისა და შიშის გაუთავებელი დრამისა, რომელიც რუსულ ტელევიზიაში ყოველ საღამოს თამაშდება, ბოლო დრომდე უკრაინა მაინც განსაკუთრებულ როლს ასრულებდა. რუსული პროპაგანდის თანახმად, ეს ფიქციური ქვეყანაა, რომელსაც არც ისტორია გააჩნია, არც სახელმწიფოებრიობა, რომელიც სხვა არაფერია თუ არა „სამხრეთ-დასავლეთი რუსეთი“, თვით პუტინის სიტყვებით, რუსული „ისტორიის, კულტურისა და სულიერი სივრცის“ განუყოფელი ნაწილი. მეტიც: ეს უკანონო სახელმწიფო რუსეთის ამერიკელმა და ევროპელმა ზნედაცემულმა მტრებმა შეაიარაღეს და მტრულ „ანტი-რუსეთად“ აქციეს. პუტინის თქმით, უკრაინა „მთლიანად გარეშე ძალების მიერ იმართება“ და არსებითად „მარიონეტული რეჟიმის მქონე კოლონიაა“. მისივე თქმით, უკრაინას თავს დაესხა, რათა დაეცვა მათგან, „ვინც ეს ქვეყანა მძევლად აიყვანა და ჩვენი ქვეყნისა და ხალხის წინააღმდეგ იყენებს“.
სინამდვილეში, პუტინი უკრაინას სწორედ იმ მიზნით დაესხა თავს, რომ იგი მარიონეტული რეჟიმის მქონე კოლონიად ექცია. მას არ წარმოუდგენია, რომ უკრაინაში შეიძლება სხვა რეჟიმი არსებობდეს, რადგან დღემდე კგბ-ს გავლენის ქვეშ მყოფი მისი წარმოსახვა არ უშვებს დამოუკიდებელი პოლიტიკის, საზოგადოებრივი ინიციატივისა და თავისუფალი აზრის შესაძლებლობას.
პუტინის, რუსული ტელევიზიისა და დღეს უკვე რუსი მოსახლეობის უმრავლესობის რიტორიკით, უკრაინელებს საკუთარი აზრის უფლება არ გააჩნიათ. მათ არ შეუძლიათ დამოუკიდებელი არჩევანის გაკეთება, არ შეუძლიათ, თვითონ აირჩიონ საკუთარი მთავრობა. ისინი ადამიანებიც კი არ არიან – ისინი „ნაცები“ არიან. ამიტომ, კულაკების მსგავსად, ისინიც დაუფიქრებლად, დაუნანებლად უნდა განადგურდნენ.
დღეს სწორედ ეს ხდება.
უნდა შევნიშნო, რომ გენოციდურ მეტყველებასა და გენოციდურ ქმედებას შორის კავშირი არც ავტომატურია და არც წინდაწინ პროგნოზირებადი. ადამიანებმა შეიძლება ერთმანეთი დაამცირონ, შეურაცხყონ, ერთურთს სიტყვიერად დაემუქრონ, მაგრამ ერთმანეთი მაინც არ დახოცონ.
და, თუმცა მასობრივი სიძულვილის გამონათქვამს აუცილებლად როდი მოჰყვება მასობრივი ჟლეტა, ისიც მართალია, რომ მასობრივი ჟლეტა ასეთი გამონათქვამების გარეშე არასოდეს მომხდარა.
რეტროსპექტივაში შეიძლება ითქვას, რომ ვლადიმირ პუტინის მიერ შექმნილი პროპაგანდისტული მანქანა (დაწყებული რუხკოსტიუმიანი „აპარატჩიკებითა“ და ჯარის პოლკოვნიკებით და დამთავრებული მოხდენილად ჩაცმული და დავარცხნილი ტელეწამყვანი ქალებით) იდეალურად ასრულებს მასობრივი მკვლელობებისა და რუსი ხალხისაგან მათი დამალვის ამოცანას. თუმცა წინასწარვე იცოდნენ, რომ „ანტი-რუსეთის“ არარსებული სახელმწიფოს მოქალაქეების, „ნაცების“ განადგურება სიბრალულს არ გამოიწვევდა იმ აუდიტორიაში, რომელიც შეჩვეულია, ყველაფერს სკეპტიკურად და ცინიკურად შეხედოს, განსაკუთრებით – ამერიკისა და ევროპის უკრაინელ „მარიონეტებს“.
ომის პირველივე დღეებიდან ნათელი იყო, რომ რუს სამხედროებს მილიონობით უკრაინელი ადამიანის დახოცვა, დასახიჩრება და უსახლკაროდ დატოვება ჰქონდათ განზრახული.
ისტორიას სხვა მასობრივი თავდასხმებიც ახსოვს: მოკავშირეთა მიერ დრეზდენის დაბომბვა, გერმანიის მიერ კოვენტრის დაბომბვა თუ ჰიროშიმასა და ნაგასაკის ტრაგედია. მაგრამ ეს ყოველივე მრავალწლიანი ევროპული კონფლიქტის, ისტორიაში უსასტიკესი ომის დასასრულს მოხდა. ამის საპირისპიროდ, მარიუპოლის ნგრევა და მისი მოსახლეობის ჟლეტა უმიზეზოდ დაწყებული კონფლიქტის პირველივე დღეებში დაიწყო და ერთადერთ მიზნად ამ რუსულენოვანი ქალაქის დაცარიელებას ისახავდა. განადგურდა შენობების 90%; ინდუსტრიული ობიექტები და ინფრასტრუქტურა, რომელსაც სხვა დამპყრობელი ჯარი თავის სასარგებლოდ შეინარჩუნებდა, საცხოვრებელ კორპუსებთან, სკოლებთან, საავადმყოფოებთან ერთად მიწასთან იქნა გასწორებული.
გაჩაღებული ბრძოლის პერიოდში სამოქალაქო მოსახლეობა ქალაქში აღმოჩნდა დამწყვდეული საკვების, წყლის, მედიკამენტების გარეშე. კაცები, ქალები და ბავშვები შიმშილითა და უწყლობით იხოცებოდნენ. ვინც გაქცევას ცდილობდა, ესროდნენ. ვინც აუცილებელი საგნების შემოტანას ცდილობდა, მათაც ესროდნენ. დახოცილ უკრაინელ მოქალაქეთა და რუს სამხედროთა გვამები ქუჩებში ეყარა.
მაშინაც კი, როდესაც ეს შემზარავი დანაშაული მთელი მსოფლიოს თვალწინ ჩაიდინეს, დღეს, როდესაც ყველაფერს ტელეკამერები აფიქსირებს და თითოეული მობილური ფოტოკამერითაა აღჭურვილი, რუსეთის ხელისუფლებამ მაინც მოახერხა, თავისი ხალხისაგან სიმართლე დაემალა. ისევე, როგორც სტალინურ წარსულში, ამისთვის პროპაგანდის ენა მოიშველია.
რუსულ მედიაში იმას, რაც ხდება, თავდასხმა კი არა, – „სამხედრო სპეცოპერაცია“ ეწოდება. მომხდარი უკრაინელთა მასობრივ მკვლელობად კი არა, რუსეთის მიერ უკანონოდ დაკავებული აღმოსავლეთ უკრაინის მოსახლეობის „დაცვად“ გასაღდა, გენოციდი „კიევის რეჟიმის მიერ ჩადენილი გენოციდისაგან თავდაცვად“ გამოცხადდა.
ომის დაწყების წინა დღეებში პუტინმა გაიმეორა ათი წლის წინანდელი პროპაგანდისტული გამონათქვამი დასავლეთის ვერაგობის შესახებ და რუსების უმრავლესობისთვის ნაცნობი და გასაგები ენა გამოიყენა: „ისინი ჩვენი ტრადიციული ფასეულობების განადგურებას და ჩვენში თავიანთი ყალბი ფასეულობების დანერგვას ცდილობენ, რომლებიც ჩვენს საზოგადოებას შიგნიდან დაშლის; ეს ის შეხედულებებია, რომლებიც მათ თავიანთ ქვეყნებში ძალადობრივად დანერგეს და რომლებსაც საზოგადოება დეგრადაციისა და უზნეობისაკენ მიჰყავს, რადგან ეს შეხედულებები ადამიანის ბუნებას ეწინააღმდეგება“.
თუკი შიმშილი აუცილებელი იყო იმ საფრთხესთან საბრძოლველად, რასაც კულაკები შეადგენდნენ, ეს ომი აუცილებელია დემოკრატიული სამყაროს „ყალბი ფასეულობებით“ შექმნილი საფრთხისგან თავის დასაცავად. მათთვის, ვინც მარიუპოლის ნგრევის გამო თუნდაც მცირედ სინდისის ქენჯნას განიცდის, მარტივი გამართლება მოიძებნა: მარიუპოლი უბრალოდ მცირე ნაწილი იყო იმ საფრთხისა, რომელიც რუსეთის არსებობას ემუქრებოდა და რომლის მოსპობაც ადრე თუ გვიან აუცილებელია.
გამართლება მოიძებნა მათთვისაც, ვინც, შესაძლოა, მარიუპოლის ნანგრევების ფოტოებს მოჰკრა თვალი: 24 მარტს რუსეთის ტელევიზიამ გადმოსცა დრონით გადაღებული კადრები – შესაძლოა, CNN-სგან მოპარული. მაგრამ ნაცვლად საკუთარი დანაშაულის აღიარებისა, მათ ეს ნგრევა უკრაინელებს გადააბრალეს. ერთ-ერთმა ტელეწამყვანმა ქალმა დარდიანი კილოთი გააკეთა ამ კადრების კომენტარი: „შემზარავი სურათია. [უკრაინელი] ნაციონალისტები იმეორებენ, რომ ქვას ქვაზე არ დატოვებენ“.
რუსეთის თავდაცვის მინისტრმა რადიკალური სამხედრო დაჯგუფება „აზოვი“ მარიუპოლის დრამატული თეატრის აფეთქებაში დაადანაშაულა, სადაც ასობით ბავშვი იყო შეფარებული. რად უნდა დასჭირვებოდათ უკრაინელ რადიკალურ პატრიოტებს უკრაინელი ბავშვების დახოცვა? ესეც, ისევე, როგორც მრავალი სხვა რამ, არავის განუმარტავს. რუსი სატელევიზიო ანალიტიკოსები გაწვრთნილი არიან, ყველაფერში მცირედი ეჭვი შეიტანონ: როდესაც არაფერია დაზუსტებით ცნობილი, არც ვინმეს დადანაშაულებაა შესაძლებელი. შესაძლოა, „ნაციონალისტებმა“ დაანგრიეს მარიუპოლი. შესაძლოა, არა. დასკვნები არ კეთდება და, შესაბამისად, არც დამნაშავეა ცნობილი.
მსგავსი მეთოდი დღემდე მოქმედებს.
დღესაც კი, როდესაც მობილიზაციაა გამოცხადებული, რუსეთის საზოგადოება მეტწილად დუმს. დამნაშავეების უმეტესობას თავი მართლად მიაჩნია.
რუსი ჯარისკაცების ოჯახებთან სატელეფონო საუბრების გასაჯაროებამ – ისინი ჩვეულებრივ სიმ-ბარათებს იყენებენ, ამიტომაც მათი მოსმენა რთული არაა – აჩვენა, რომ ისინი უკრაინელთა მიმართ სიძულვილს განიცდიან. ერთი ჯარისკაცი ქალს ეუბნება: „მანქანა დავცხრილე, დავხოცე ეს ნაბიჭვრები!“ ქალი პასუხობს: „მთავარია, შენ გადარჩე. იმათზე ახია. მაგ ნარკომან ნაცებზე“. საუბრობენ იმაზე, თუ როგორ იპარავენ ტელევიზორებს, სვამენ კონიაკს და ხალხს ტყეში ხვრეტენ. მსხვერპლი, თუნდაც თავისიანი, არ ეცოდებათ. პრეზიდენტმა ზელენსკიმ ერთ-ერთ ინტერვიუში გაოცებაც კი გამოთქვა იმის გამო, რომ რუსი ჯარისკაცები მათივე დაღუპული თანამებრძოლების გასახვევად უკრაინელებს ნაგვის ტომრებს აძლევენ: „გარდაცვლილ ძაღლსა თუ კატასაც კი მეტი პატივისცემით ეპყრობიან“.
ეს არ არის ძალადობის ენთუზიაზმი: ესაა ყოველგვარი ძალადობისა და უზნეობის მიმართ გულგრილობა. რუსეთის მთავრობის მცდელობაც კი, „Z“-კამპანიის მეშვეობით ომისთვის აუცილებელი ცოტაოდენი პატრიოტული სულისკვეთება მაინც შეექმნა, როგორც ჩანს, უშედეგო აღმოჩნდა: ეს სიმბოლო მხოლოდ ოფიციალურ მედიაში არსებობს და არა რეალურ ცხოვრებაში.
რუსი მოქალაქეები და რუსი სამხედროები ომს იმიტომ დაეთანხმნენ, რომ საკუთარი ისტორიის გაკვეთილებმა მათთვის უკვალოდ ჩაიარა, რადგან უკრაინის შიმშილის, გულაგისა და 1937-38 წლების ტერორის გააზრება და მონანიება არ მომხდარა. არ ყოფილა ისეთი წამი, რომ დამნაშავეებს სინანული გამოეთქვათ.
კოპელევები და კრავჩენკოები უმცირესობაში აღმოჩნდნენ და გულგრილობის უსაზღვრო ოკეანეში მხოლოდ ციცქნა ტალღებს ქმნიდნენ.
„ისინი ადამიანები არ არიან – ნაძირალა კულაკები არიან“, – ეს ცოდნა ამშვიდებდა იმ საბჭოთა მოქალაქეებს, ვინც სიმართლე იცოდა.
დანარჩენთა უმრავლესობას სიმართლის გაგება არც უცდიათ. უკრაინაში გამართული ომი სწორედ ამის შედეგია. ამან კიდევ ერთხელ უნდა შეგვახსენოს, რომ ისტორიის გაკვეთილების ათვისება აუცილებელი იყო და არის, როგორც დღეს, ისე შორეულ წარსულშიც“.
___________________________
ფოტზე ენ ეპლბაუმი. ფოტო: EPA/YORICK JANSENS
ამავე თემაზე:
დასავლეთის პაციფიზმი და წერის ხელოვნება – ფესტივალის მეორე დღე ბათუმში
