ფიქრობთ, რომ თქვენი ბავშვი სიმაღლეში ჩამორჩება თანატოლებს? შესაძლოა ეს ამაში უცნაური არაფერი იყოს, რადგანაც ზოგიერთი ბავშვი ნამდვილად უფრო ნელა იზრდება, ვიდრე სხვა, რაც გენეტიკური ფაქტორითაა განპირობებული, თუმცა, რიგ შემთხვევებში შესაძლოა საქმე ზრდასთან დაკავშირებულ გარკვეულ დარღვევასთან გვქონდეს. UNICEF-ის განმარტებით: სიმაღლეში ჩამორჩენა ეხება ბავშვს, რომელიც თავის ასაკთან შედარებით ძალიან დაბალია. სიმაღლეში ჩამორჩენა ნიშნავს, რომ ბავშვი არ იზრდება ფიზიკურად და გონებრივად და ეს განპირობებულია ქრონიკული, ან განმეორებითი ხასიათის მალნუტრიციით [წონის დარღვევა].
ოჯახური ან გენეტიკური ფაქტორის გარდა ბავშვებში სიმაღლეში ჩამორჩენას რამდენიმე ძირითადი მიზეზი აქვს, მათ შორის:
კონსტიტუციონალური ზრდის ჩამორჩენა, ანუ როცა ძვლის ასაკი ჩამორჩება ქრონოლოგიურ ასაკს – ამ დროს ხდება დაგვიანებულია სქესობრივი მომწიფება, 3 წლიდან პუბერტულ პერიოდამდე აღინიშნება ზრდის მატების დაბალი ტემპი, თუმცა ზრდასრულ ასაკში სიმაღლე ნორმის ფარგლებშია;
ენდოკრინული დარღვევები – ზრდის ჰორმონის დეფიციტი, ჰიპოთირეოიდიზმი;
სხვადასხვა ქრონიკული დაავადება და კვების ქრონიკული დეფიციტი, რაც გულისხმობს არა ზოგადად შიმშილს, არამედ კვებას, რომლის შედეგადაც ბავშვის ორგანიზმი ზრდა-განვითარებისთვის საჭირო ნუტრიენტებს ვერ ღებულობს. იმის დასადგენად აქვს თუ არა ბავშვს ზრდაში ჩამორჩენა ან წონაში ჩამორჩენა კეთდება სომატომეტრია/ანთოპომეტრია (სხეულის სხვადასხვა ნაწილების გაზომვა).
საქართველოში გაეროს ბავშვთა ფონდის [Unicef Georgia] 2018 წლის ანგარიშში ნაჩვენებია, რომ საქართველოში 5 წლამდე ბავშვების 6%-ს აქვს ზომიერად ან მკვეთრად გამოხატული ჩამორჩენა სიმაღლეში. კიდევ უფრო მაღალია (8%) ბავშვების სიმაღლეში ჩამორჩენის მაჩვენებელი 24-35 თვის ბავშვებში.
სიმაღლეში ზრდასთან დაკავშირებულ პრობლემებზე „ბათუმელები“ პედიატრ ნიგარ ჭელიძეს ესაუბრა. ექიმი ამბობს, რომ ბავშვის ზრდა-განვითარებისთვის ყველაზე მნიშნველოვანია სწორი კვება. “ძალიან ხშირად წლამდე ბავშვები იმყოფებიან ძუძუთი კვებაზე, აქედან 6 თვემდე მხოლოდ ძუძუთი კვება, შემდეგ – დამატებითი. 1-დან 2 წლამდე ბავშვთა კვება ბევრ სირთულესთანაა დაკავშირებული. ბავშვი 1-დან 2 წლამდე უნდა იღებდეს: ბოსტნეულის პიურეს, ხილის სუპ-პიურეს, ორცხობილას, ნამცხვარს, რძიან ფაფას, მცენარეულ ზეთს, ხორბლის პურს, ხილის წვენს (უშაქროს), ხორცის პიურეს, ნაღების კარაქს, ასევე კეფირსა და მაწონს, ხაჭოს, კვერცხსა და თევზს.
სამწუხაროდ, ხშირად, როცა მშობლებს ვურჩევ 1-2 წლამდე ბავშვებისთვის მრავალფეროვან საკვებს, დედები გულახდილად მეუბნებიან, ვერ მოვახერხებთო. ამიტომ ვიტამინების დეფიციტი, რომელიც არაბალანსირებული კვებითაა გამოწვეული, თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ სოციალური მდგომარეობითაა განპირობებული” – ამბობს ის.
ექიმის განმარტებით, ქრონიკული და ენდოკრინული დაავადებების შემთხვევაში, პირველ რიგში სწორედ დაავადების მკურნალობა ხდება. თუ ბავშვის სიმაღლეში ზრდის ინტენსივობა გენეტიკურად არის განპირობებული, არც კვების გამოსწორება, არც ვიტამინოთერაპია არ ცვლის მდგომარეობას, სხვა მიდგომაა საჭირო. არა მარტო გენეტიკოსის, არამედ ენდოკრინოლოგის და სხვა სპეციალისტების მეთვალყურეობაც სჭირდება, რომ შესაბამისად კუპირებული იქნას ის მიზეზები, რომლებიც განაპიროებებენ ზრდაში ჩამორჩენას.
პედიატრის თქმით, ბავშვის სიმაღლეში ზრდას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მივაქციოთ სამ ასაკში: პირველად ბაგა-ბაღის, 3-4 წლის ასაკში, შემდეგ 6 წლის ასაკში, როცა ისინი სკოლაში შედიან და მათი სიმაღლეში ჩამორჩენა განსაკუთრებულად თვალშისაცემი ხდება თანაკლასელების ფონზე და სქესობრივი გარდატეხის პერიოდში, 12-14 წლის ასაკში. ამ დროს, გარდა სიმაღლეში ზრდის შეფერხებისა, მშობელმა და პედიატრმა ყურადღება უნდა მიაქციონ მოზარდებში მეორეული სასქესო ნიშნების განვითარებას: გოგოების შემთხვევაში სარძევე ჯირკვლების ჩამოყალიბებას, მენსტრუალურ ციკლს, ბიჭებში კი ხმის ტემბრის შეცვლას, სახეზე თმინაობას და ა.შ.
ბავშვი შეიძლება არ იყოს მშიერი, მაგრამ არაბალანსირებული კვების გამო, ის შესაძლოა საკვებიდან ვერ იღებდეს მისი ზრდა-განვითარებისთვის საჭირო ნივთიერებებს. ნიგარ ჭელიძე ამბობს, რომ პედიატრები უმეტესად ხელმძღვანელობენ ე.წ. „ჰარვარდის ჯანსაღი კვების თეფშით“, რომელიც გვეუბნება, თუ რა რაოდენობით უნდა შევიდეს ცილა, ცხიმი და ნახშირწყალი ორგანიზმში.
„მრავალფეროვანი საკვები აუცილებელია ბავშვის ჯანსაღი და ბალანსირებული კვებისთვის, იმიტომ რომ სხვადასხვა საკვები შეიცავს საკვები ნივთიერებების უნიკალურ ნაზავს – მაკროელემენტებს (ნახშირწყლები, ცილები და ცხიმები) და მიკროელემენტებს (ვიტამინები და მინერალები). ჰარვარდის ჯანსაღი კვების თეფში, კვების ერთგვარ გეგმას გვთავაზობს, რომლის მიხედვითაც ბავშვის თეფშის ნახევარი უნდა შევავსოთ ფერადი ბოსტნეულითა და ხილით (ხილს ვირჩევთ, როგორც სასუსნავს), თეფშის დანარჩენ ნახევარზე მთლიანი მარცვლეული და ჯანსაღი ცილა უნდა გავანაწილოთ“ – ჰარვარდის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სკოლა.
პედიატრი ამბობს, რომ თუ ეს ბალანსი დარღვეულია, ზრდაში ჩამორჩენის გარდა, ასევე ვლინდება სხვა დეფიციტებიც, მაგალითად წონაში ჩამორჩენა და გამოფიტვა.
„ზრდისთვის განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია ბავშვის ორგანიზმში შევიდეს საკმარისი რაოდენობით რკინა, ცილა და D ვიტამინი, ფოსფორთან ერთად. მათი დეფიციტი განაპირობებს მადისა და იმუნიტეტის დაქვეითებას, შესაბამისად ასეთი ბავშვები ხშირად ხდებიან ავად, ან აქვთ როგორც ზრდაში, ისე წონაში ჩამორჩენა. ასევე, მნიშვნელოვანია, ბავშვმა მიიღოს ამინომჟავები, A ვიტამინი, კალციუმი, თუთია და იოდი“ – ამბობს ნიგარ ჭელიძე.
პედიატრის განმარტებით, არაბალანსირებული კვებით გამოწვეული ჰიპოსტატურის შემთხვევაში, თუ ბავშვის კვებას გამოვასწორებთ, A და D ვიტამინის (კალცთან და ფოსფორთან ერთად) შემცველი საკვების მიღებით, ორ თვეში უკვე დავინახავთ, რომ ბავშის სიმაღლეში ზრდა შეესაბამება მის ასაკსა და განვითარებას. ექიმის თქმით, სწორედ ეს ელემენტები განაპირობებს სიმაღლის 30-40%-იან მატებას.
ჰარვარდის სამედიცინო სკოლის “ჯანსაღი კვების თეფშის” მიხედვით, ბავშვის მენიუში ცილების წყაროდ, ცხოველური წარმოშობის პროდუქტები: თევზით, კვერცხითა და ფრინველის ხორცით შემოიფარგლება, თუმცა ცილების ძირითად წყაროდ მარცვლეულს უწევენ რეკომენდაციას:
„აირჩიეთ ლობიო, ბარდა, ოსპი, თხილეული და სხვა მარცვლოვანი ჯანსაღი ცილის წყაროები, ასევე თევზი, კვერცხი და ფრინველის ხორცი. უნდა შეზღუდოთ წითელი ხორცი (საქონლის, ღორის, ცხვრის) და თავი აარიდეთ დამუშავებულ ხორც (ბეკონი, დეკატესები, სოსისები და ძეხვეული)”.
ამავე რეკომენდაციების მიხედვით: ბავშვის ყოველდღიურ მენიუში უნდა იყოს რაც შეიძლება მეტი ბოსტნეული: „რაც მეტი ნაირსახეობაა, მით უკეთესი. კარტოფილი და ჩიფსები, სისხლში შაქრის შემცველობაზე, მათი ნეგატიური ზეგავლენის გამო, ამ შემთხვევაში ბოსტნეულად არ ითვლება” – წერია ჰარვარდის „ჯანსაღი კვების თეფშში“.
პედიატრი ნიგარ ჭელიძე, ქართულ ბაზარზე არსებულ რამდენიმე განსაკუთრებულად სასარგებლო ბოსტნეულსა და ხილს გირჩევთ:
„ბროკოლი, ყვავილოვანი კომბოსტო, სალათის ფოთლები. ბაღჩეულიდან – გოგრა, ყაბაყი. ხილიდან განსაკუთრებით სასარგებლოა ბანანი, ლიმონი, ვაშლი, კივი, ფეიხო. ცილის მისაღებად კარგია ნიგოზი (გარდა შეუცვლელი ცხიმოვანი მჟავებისა), მისით ფაქტიურად შესაძლებელია ცილის შენაცვლება, ასევე თხილიც, თუმცა თხილი და ნიგოზი ალერგიულია და გარკვეულ წილ პრობლემებს გვიქმნის ბავშვებში რომ დავნიშნოთ, მოზრდილებში ძალიან კარგია რომ გამოვიყენოთ” – ამბობს პედიატრი.
პედიატრი ამბობს, რომ ჯერ კიდევ არ არის ზუსტად განსაზღვრული, თუ რა სიხშირითა და რაოდენობით უნდა მიიღოს რძე ბავშვმა, რადგანაც ბავშვებში რძეზე ალერგია ძალიან ხშირია. ამიტომ უმჯობესია ბავშვს D ვიტამინი და კალციუმი ნაწილობრივ დამუშავებული რძის, ანუ რძის ნაწარმის სახით მივაწოდოთ, ასეთი პროდუქტებია მაწონი, ყველი და ხაჭო.
„სამ წლამდე ბავშვებისთვის პედიატრები ადაპტირებული ნარევის მიცემით ანაცვლებენ რძესა და რძის ნაწარმს, ეს ნაკლებ სარისკოა ალერგიის მხრივ და ნაკლებ პრობლემებს ქმნის“ – ამბობს ნიგარ ჭელიძე. ამავე მიზეზით რძის ნაწარმი, შედარებით მცირე რაოდენობით მოხვდა ჰარვარდის „ჯანსაღი კვების თეფშზეც“.
პედიატრი ამბობს, რომ ფიზიკური აქტივობა ყოველთვის ეხმარება კუნთების განვითარებას, აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას, მაგრამ ეს ყველაფერი ე.წ. ჰიპოსტატურის (სიმაღლეში ჩამორჩენის) გამოსწორებაში, ძალიან მცირე როლს ასრულებს.
„აღსანიშნავია, რომ სპორტით დაკავებული ბავშვები უფრო ჯანსაღად იკვებებიან, ვინაიდან აქტიურ ცხოვრებას ეწევიან, გარკვეულწილად მობილიზებულია მათი ფსიქოემოციური სფერო, ამიტომ ასაკის მიუხედავად, მათი მადა და კვება უმჯობესდება, სხვა მხრივ, სიმაღლეში მომატებასთან კავშირი ამა თუ იმ სპორტის სახეობას არ აქვს“ – ამბობს პედიატრი.
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია:
სიგრძე/სიმაღლისა და ასაკი თანაფარდობის ცხრილი 0-5 წლამდე (ბიჭი)
სიგრძე/სიმაღლისა და ასაკი თანაფარდობის ცხრილი 0-5 წლამდე (გოგო)
