ეპისკოპოსებს შორის მორიგი დაპირისპირება უკრაინის ავტოკეფალიის საკითხის აღიარებამ გამოიწვია. მანამდე მიტროპოლიტ პეტრეს ქორეპისკოპოსი იაკობი დაემუქრა, ხოლო შემდეგ ის სხალთელმა მთავარეპისკოპოსმა სპირიდონმა გააკრიტიკა ამ ფრაზის გამო: „პატრიარქის მწყემსი კეთილობა მითია“.
რას ნიშნავს, როცა სასულიერო პირები ერთმანეთს ასე უპირისპირდებიან, რის გამო კამათობენ ეპისკოპოსები? რა ხდება ახლა ეკლესიაში და დარჩა თუ არა ეკლესიის მაღალი იერარქიის სასულიერო პირებისთვის საკითხი, რაზეც ისინი თანხმდებიან? – „ბათუმელები“ თეოლოგ მირიან გამრეკელაშვილს ესაუბრა.
- ბატონო მირიან, თქვენი დაკვირვებით, დარჩა თუ არა ეკლესიის შიგნით საკითხი, რაზეც სასულიერო იერარქიას ერთიანი პოზიცია აქვს?
ერთადერთი, რაზეც იერარქია აქამდე თანხმდებოდა, იყო კათოლიკოს-პატრიარქის კულტის ხელშეუხებლობა. ეს საკითხი გადაიხედა და ძალიან ბევრი იერარქი უკვე პირდაპირ აკრიტიკებს მას. აქამდე პატრიარქის მოთხოვნა, რომელსაც ის ეპისკოპოსებს უყენებდა, ეს იყო უპირობო ლოიალობა, რასაც ისინი ასრულებდნენ… თაობათა ცვლამ მაინც თავისი გავლენა იქონია. გაიზარდა სინოდის შემადგენლობაც, რომელიც მოცემულ მომენტში 47 წევრისაგან შედგება. კონტროლის მექანიზმი, რომელიც გააჩნდა კათოლიკოს-პატრიარქს და რომლითაც იგი ტესტავდა ადამიანების ლოიალობას, გარკვეულწილად ვერ გამოდგა სრულიად საიმედო. სინოდის შიგნით უკვე გაჩნდა ალტერნატიული ხედვა ეკლესიის განვითარებისა. იგი განსხვავებულია იმ ხედვისაგან, რომელიც გააჩნია თავად პატრიარქს…. დაპირისპირების ყველაზე დიდი ტალღა და ყველაზე რეზონანსული აზრთა სხვადასხვაობა სახეზე იყო „ციანიდის საქმისას“. მოცემულ მომენტში კი, განსხვავებული პოზიციები არსებობს უკრაინის ეკლესიის ავტოკეფალიის საკითხთან მიმართებაში. ჩემი აზრით, მოვლენა თავისთავად კარგია, რომ ეს განსხვავებული ხედვები საჯაროა და საზოგადოებას საშუალება აქვს განსაჯოს, რომელი მხარის არგუმენტებია მისაღები და მართებული.
- როცა საეკლესიო იერარქიას არ აქვს ერთიანი პოზიცია მნიშვნელოვან საკითხებზე და ეპისკოპოსებს აქვთ სრულიად ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრებები, ეს რას აჩვენებს?
ეკლესიაში აზრთა სხვადასხვაობა ყოველთვის იყო. ისევე, როგორც სხვა, დიდი ინსტიტუციები, ეკლესიის სიჯანსაღეც დამოკიდებულია სხვადასხვა აზრის შეჯერებაზე. საეკლესიო კრებებიც სხვა არაფერია ამ კუთხით, თუ არა დისპუტების ჩანაწერი, რომელთაც ეკლესიის შიგნით ჰქონდათ ადგილი.
მოცემულ შემთხვევაში, იერარქია გაყოფილია ერთი მნიშვნელოვანი ნიშნით: დასავლეთ-ევროპული კულტურის მიმართ ერთგულება, თუ რუსეთის ორბიტაზე უპირობოდ დაბრუნება. ამ საკითხს შორის არის გახლეჩილი სასულიერო იერარქია ძალიან მკაფიოდ დღევანდელი მოცემულობით.
- რამდენად ჯანსაღია ეს დაპირისპირება?
ჯანსაღია ის, რომ არსებობს არა მხოლოდ ერთადერთი აზრი, რაც ტოტალური სისტემებისთვისაა დამახასიათებელი, არამედ არსებობს განსხვავებული ხედვები. ადამიანებს საშუალება ეძლევათ გაეცნონ ყველა მათგანს და თავად დარწმუნდნენ, მათგან რომელი უფრო მართებულია.
- უკრაინის ეკლესიის ავტოკეფალიის საკითხზე სასულიერო პირებს შორის განსხვავებულმა ხედვებმა რა გამოავლინა?
მირიან გამრეკელაშვილი, თეოლოგი
ეს არის საკითხი, რაზეც მოცემულ მომენტში გადის სასულიერო პირებს შორის დაპირისპირების ხაზი ყველაზე მწვავედ. ეს იქცა დაპირისპირების სერიის წყალგამყოფად. დღეს საკითხი დგას შემდეგნაირად: ის ეკლესიები, რომლებიც მხარს არ უჭერენ კიევის საპატრიარქოს ავტოკეფალიას, ავტომატურად გადადიან რუსეთის ეკლესიის გავლენის ქვეშ, მაგალითად, ანტიოქიის ეკლესია, რომელიც სირიაში შექმნილი პოლიტიკური რეალობიდან გამომდინარე, მთლიანად დამოკიდებულია რუსეთის ეკლესიაზე.
საქართველოშიც არსებობენ ეპისკოპოსები, რომლებიც თვლიან, რომ მართებულად მიიღო კიევის საპატრიარქომ ავტოკეფალია. მათ აქვთ შესაბამისი არგუმენტები. თუმცა, ასევე არსებობს სინოდის შიგნით მოსაზრება, რომელსაც ასევე იზიარებს დიდი ალბათობით თავად პატრიარქიც, რომ ავტოკეფალიის გადაცემა იყო არამართებული. ამ პოზიციის მქონეთაც საკუთარი ახსნა გააჩნიათ. აზრთა ჭიდილმა მკაფიო დაპირისპირების სახე მიიღო. როგორც ჩანს, ამ გადაწყვეტილებაზე იქნება დამოკიდებული, თუ განვითარების რომელ გზას აირჩევს ეკლესია – იქნება ეს ევროპული გზა, რომელიც მას ჰქონდა დაარსებიდან მეოცე საუკუნემდე, თუ უპირობოდ რუსული ეკლესიის ნაწილად იქცევა.
- ანტიდასავლური განცხადებებით გამოირჩევა სხალთელი მთავარეპისკოპოსი სპირიდონი. მან რამდენიმე დღის წინ მიტროპოლიტი პეტრე გააკრიტიკა ამ ფრაზისთვის – „პატრიარქის მწყემსი კეთილობა მითია“. ეს დაპირისპირებაც ამ „დასავლეთი თუ რუსეთის“ ნაწილია?
აქ უფრო პეტრეა ფიგურა… პირველად მისი სახე მკაფიოდ გამოჩნდა „ციანიდის საქმეზე“, სწორედ მაშინ გაჩნდა, სავარაუდოდ, მის მიმართ ანტიპათია. კიევის საპატრიარქოსთან მიმართებაში, ეს უკვე იყო უბრალოდ ბოლო ზღვარი მეუფე სპირიდონისთვის, რომელიც თხემით ტერფამდე პრორუსი ადამიანია. მთელი მისი ქადაგებები ამ პოლიტიკური ნარატივებისგან შედგება, რომელიც შეფუთულია რელიგიურ საბურველში. პატრიარქის კრიტიკა, მე თუ მკითხავთ, მეუფე პეტრეს შემოქმედებიდან ყველაზე თამამი განაცხადი იყო, რადგან აქამდე რაც აერთიანებდა ყველას, იყო სწორედ პატრიარქის კულტის ხელშეუხებლობა. ამ ზღვარს ვერ გადადიოდა მღვდელმთავრებიდან ვერავინ ბოლო პერიოდშიც კი.
არ ვიცი, პიროვნულად მათ შორის რამე მოხდა თუ არა. მეუფე სპირიდონს, ალბათ, უბრალოდ, დიდი ხანია აღიზიანებს მეუფე პეტრეს ქმედება და მან ამისთვის ყველაზე შესაბამის მომენტად მიიჩნია მისთვის დაერტყა, როდესაც მას ექნებოდა ყველაზე მაღალი მხარდაჭერა პატრიარქის მხრიდან. ეს იყო მომწიფებული გაღიზიანება, რომელიც იქნა წარმოქმნილი პეტრეს ქმედებების გამო. საამისოდ მეუფე სპირიდონმა ყველაზე ლეგიტიმური დრო შეარჩია – როცა მეუფე პეტრე შეეხო თავად პატრიარქს.
- რამდენად მისაღებია, სასულიერო კანონიკის მიხედვით, ეპისკოპოსისგან პატრიარქის მიმართ მსგავსი დამოკიდებულება? მოიხსენიებს ის პატრიარქს ისევ ლოცვებში?
სასულიერო, საეკლესიო კანონიკის მიხედვით, მღვდელმთავარი არის მღვდელმთავარი მადლმოსილების წყალობით, როდესაც ის დადგინებულ იქნა ამა თუ ეპარქიის წინამძღვრად. საკუთარი კრიტიკული აზრის ქონას საეკლესიო კანონიკა არ გამორიცხავს. მეუფე პეტრე პატრიარქს საკუთარ ლოცვებში მოიხსენიებს, როგორც საქართველოს მღვდელმთავარს, მაგრამ მას გააჩნია საკუთარი მოსაზრება მის პიროვნებაზე. ეს სრულიად თავსებადია თეოლოგიური თვალსაზრისით.
- მეუფე პეტრემ მეუფე სპირიდონს შეახსენა, რომ მას „ციანიდის საქმეზე“ არ ჰქონია პოზიცია. რას მიანიშნებდა ეს შეხსენება, თქვენი აზრით?
„ციანიდის საქმე“ თავისთავად იყო მასშტაბური მოვლენა. ყველაზე დიდი დამსახურება ამ საქმისა არის ის, რომ გაიხსნა კრიტიკის ველი და შესაძლებელი გახდა ალტერნატიული აზრების დაფიქსირება. რაც შეეხება მინიშნებას, მეუფე სპირიდონის მხრიდან აზრის არ დაფიქსირებას, მოგეხსენებათ, რომ მეუფე სპირიდონი წარდგენილ იქნა საეპისკოპოსო კანდიდატად მეუფე დიმიტრის მიერ. მეუფე დიმიტრი დიდი ხნის განმავლობაში იყო მისი მხარდამჭერი კარიერული თვალსაზრისით. ამ განცხადებით მიანიშნებს პეტრე, რომ როგორც დიმიტრის მეგობარს, უნდა გამოეხატა პოზიცია დაპატიმრებული მღვდლის მიმართ.
- რა როლი აქვს ამ პროცესში მეუფე დიმიტრის?
მან დიდი დარტყმა იწვნია თავის თავზე „ციანიდის საქმის“ დროს. შორენამ „ციანიდის საქმე“ ყველაზე ცუდად სწორედ მას შემოუტრიალა. მეუფე დიმიტრიმ კი თავის მხრივ განრიდების პოზიცია აირჩია, ის ელოდება სიტუაციის განმუხტვას. არ ვიცი, რას ამბობდა ის სინოდის შიგნით, მაგრამ მისი კომენტარები ყოველთვის იყო ნეიტრალური და არ ეხებოდა საკითხის არსს. მას ისიც კი არ უთქვამს, მიაჩნია თუ არა დამნაშავედ საკუთარი მღვდელი.
გარდა ამისა, მეუფე დიმიტრის გააჩნია აშკარად გამოხატული პრორუსული პოზიცია. ეს გამოჩნდა, როცა ის მომხრე იყო საქართველოს ეკლესიის დელეგაციის არწასვლისა კრეტის საეკლესიო კრებაზე 2016 წელს. არგუმენტი იყო ძალიან სუსტი და, ძირითადად, აგებული იყო მსოფლიო საპატრიარქოს დემონიზაციაზე. არ ვიცი, შეიცვალა მისი პოზიცია თუ არა, მაგრამ მას რომ იგივე პოზიცია არ ჰქონდეს, მეუფე სპირიდონი ასეთ შეტევას ვერ გაბედავდა.
- ჭყონდიდელმა მიტროპლიტმა პეტრემ საეკლესიო სასამართლოს გამართვა მოითხოვა. რა მოლოდინი გაქვთ, შედგება ეს პროცესი?
ეს იყო სრულიად მართებული მოთხოვნა: როცა ორი მღვდელმთავარი ვერ რიგდება ერთმანეთში, უნდა არსებობდეს ინსტიტუცია ეკლესიის შიგნით, რომელიც გადაწყვეტს ამ დავას. საერთოდაც, ეკლესიას უნდა გააჩნდეს საკუთარი სასამართლო, რადგან საეკლესიო წესები და კანონიკა არ არის ქვეყნის საერთო იურისპრუდენციის ნაწილი. ჩემი აზრით, ეს დაპირისპირება გამოურკვეველი დარჩება, რადგან საეკლესიო სასამართლო არ შედგება. უბრალოდ შესაძლებელია, პატრიარქმა მათ შერიგება სთხოვოს.
- ჩანს თუ არა ისიც, რომ ბრძოლა მიმდინარეობს პატრიარქის ტახტისთვისაც?
ეს არის ბრძოლის თანმდევი, გარდაუვალი ნაწილი. იმის მიხედვით, თუ რომელი მხარე მოიპოვებს უპირატესობას პოლიტიკურ ვექტორების საკითხებთან მიმართებაში, შეგვიძლია განვსაზღვროთ, რომ სწორედ ამ ჯგუფს ექნება უფრო მეტი შანსი, რომ მომავალი პატრიარქი მათი შემადგენლობიდან ვიხილოთ.
- რომელ მხარეს აქვს უპირატესობა?
უპირატესობა არის პრორუსული მხარისკენ, რადგან კათოლიკოს-პატრიარქი ვერ გარისკავს და ვერ დაუპირისპირდება მოსკოვის საპატრიარქოს უკრაინის საკითხის გამო. ის ვერ გაწირავს, ასე რომ ვთქვათ, ამდენი წლის „ნალოლიავებ ურთიერთობას“. საპატრიარქოს პოზიციის გამხმოვანებელი ინსტიტუტები: „მშობელთა კავშირები“ თუ სხვადასხვა ეპისკოპოსი, ნელ-ნელა აჟღერებენ პრორუსულ პოზიციას.
ბოლოს რუსთავის ეპარქიის მღვდელმთავარმა, იოანე გამრეკელმა, რომელიც არის პატრიარქთან დაახლოვებული პირი და მისი მხრიდან ითვლება ჭკუამოსაკითხ ადამიანად, აშკარად პრორუსული პოზიცია დააფიქსირა ხმამაღლა. თავად საპატრიარქო, ჯერჯერობით, ერიდება აშკარად პრორუსული პოზიციის დაფიქსირებას, რომ თავიდან აირიდოს საზოგადოების და მედიის მხრიდან გაღიზიანება. თუმცა ასეთი სტრატეგია დიდი ხანი ვერ იმუშავებს, იგი მალე დადგება მკაფიო არჩევანის წინაშე.
_________
მთავარი ფოტო: patriarchate.ge
