ბოლო ათწლეულის განმავლობაში დასაქმების მაჩვენებელი გაიზარდა საჯარო სექტორში, რომლის წილი მთლიან დასაქმებაში საშუალოდ 22.5%-ია.
„უმუშევრობა გრძელვადიანი პერიოდის მწვავე პრობლემაა, რომლის შემცირება მთავრობას ორი გზით ძალუძს – შექმნას სათანადო ეკონომიკური გარემო, რომელიც ეკონომიკურ ზრდას და შესაბამისად, დასაქმებას შეუწყობს ხელს, ან თავად იყოს დამსაქმებელი.
მთავრობა ამ უკანასკნელს ირჩევს, როგორც რენტის მაძიებელი, რადგან მთავრობა არა სოციალური კეთილდღეობის მაქსიმიზატორი, არამედ გავლენიანი ჯგუფებისთვის პოლიტიკური კეთილგანწყობის მიმწოდებელია,“- ნათქვამია კვლევითი ინსტიტუტის – „გნომონ ვაიზის“ ახალ კვლევაში, რომელიც საჯარო სექტორში დასაქმებას ეხება.
„ბათუმელები“ კვლევის ავტორს, „გნომონ ვაიზის“ მკვლევარს, ეგნატე შამუგიას ესაუბრა.
- თქვენი კვლევის თანახმად, ბოლო ათ წელიწადში საჯარო სექტორში დასაქმებულთა რაოდენობა გაიზარდა. რამ განაპირობა ეს?
ბოლო ორ ათწლეულს რომ გადავხედოთ, საჯარო სექტორში დასაქმება 2007 წლიდან შემცირდა. მაშინ ამის მიზეზი გახდა ჯანდაცვის სექტორი, რომელიც იყო საჯარო მმართველობის ქვეშ. მოხდა საავადმყოფოებისა და კლინიკების პრივატიზება, შესაბამისად, იქ დასაქმებული ადამიანები ტექნიკურად გამოეყვნენ საჯარო სექტორს და კერძო სექტორში გადავიდნენ.
როდესაც 2012 წელს შეიცვალა ხელისუფლება, მათი მმართველობის პირველ წელს [2013 წელი] საჯარო სექტორში დასაქმებულთა ოდენობა შემცირდა.
2014 წელს თვითმმართველობის არჩევნები იყო. არჩევნების შემდეგ სტატისტიკა აჩვენებს, რომ განუხრელად იზრდება საჯარო სექტორში დასაქმება.
ეს ყველაფერი დაკავშირებულია პოლიტიკური ძალაუფლების მოპოვებასა და პოლიტიკური ძალაუფლების განმტკიცებასთან. მარტივად რომ ვთქვათ, ეს არის საარჩევნო ხმების ყიდვა სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯზე. საჯარო ფინანსების, საერთო რესურსების ხარჯზე.
- კვლევის თანახმად, საჯარო სექტორში ქვეყანაში დასაქმებულთა 22.5 % მუშაობს. რამდენად მაღალია ეს მონაცემი? რასთან შედარებით არის მაღალი?
თუ შევხედავთ საქართველოს მსგავს რიგ ქვეყნებს, ისინი საჯარო სერვისების მიწოდებას შედარებით ნაკლები ადამიანური რესურსებით უზრუნველყოფენ.
ჩვენ არ ვადარებთ აშშ-ს, გერმანიას, ჰოლანდიას ან დიდ ბრიტანეთს. ვსაუბრობ ქვეყნებზე, რომლებსაც საერთო მახასიათებელი აქვთ საქართველოსთან. არამარტო ყოფილ საბჭოთა კავშირში შემავალი, არამედ ე.წ. აღმოსავლეთის ბლოკის ქვეყნებიც, რომელთა ტრანზიციის პროცესიც თითქმის ჩვენი ქვეყნის ტრანზიციის პროცესს ემთხვევა.
სტატისტიკური ანალიზი, რომელიც გავაკეთეთ, მიუთითებს იმაზე, რომ საჯარო სექტორში სამუშაო ადგილის შექმნა პოლიტიკურ მიზნებზე დგას.
მთავრობები და პოლიტიკოსები ცდილობენ თავიანთი პოლიტიკური ძალაუფლების გამტკიცებას. ასევე, ეს არის ერთ-ერთი საშუალება, გარკვეული ჯგუფები დააკმაყოფილონ.
ვინაიდან ჩვენს ქვეყანაში დასაქმება პრობლემაა, პირადი სარგებლის მაძიებელი პოლიტიკოსებისათვის ეს კარგი საშუალებაა, რომ შექმნან სამუშაო ადგილები, სადაც მათთვის სასურველი ადამიანები დასაქმდებიან. რომლებიც შემდგომ პოლიტიკური მიზნებისთვისაა გამოყენებული.
საქართველო ნაკლებად დემოკრატიული ქვეყანაა, სამართლის უზენაესობა ნაკლებადაა. იმ ქვეყანაში, სადაც სამართლის უზენაესობა მოშლილია და ხელისუფლების სხვადასხვა შტოს შორის შემოწმებისა და ბალანსის საშუალება არ არის, სადაც მთავრობა შეზღუდული არაა, მთავრობას შეუძლია აი, ასე ჩაერიოს ეკონომიკაში.
ასეთ სისტემაში უფრო ადვილია, მთავრობებმა შექმნან ისეთი გარემო, სადაც მათდამი ლოიალური პირები დასაქმდებიან.
ამაში იგულისხმება ე.წ. ელიტების დასაქმებაც. ვგულისხმობ მცირე ჯგუფში გავლენის მქონე ადამიანებს, რომლებიც ქართულ რეალობაში ძირითადად საქმდებიან სახელმწიფო საწარმოებში ან სახელმწიფო საწარმოების სამეთვალყურეო საბჭოებში.
საჯარო სექტორის სტრუქტურა
- საჯარო სექტორში სამუშაო ადგილების შექმნის ფაქტორად დასახელებული გაქვთ პოლიტიკოსების მიერ რენტის ძიება – ეს ტერმინი გამოიყენება კორუფციული ბუნების საქციელის დასახასიათებლად. ხომ არ შეგიძლიათ უფრო მარტივ ენაზე აუხსნათ ჩვენს მკითხველს რას ნიშნავს ეს?
პოლიტიკოსებს, ანუ ადამიანებს გააჩნიათ კერძო, პრივატული ინტერესები და არა საზოგადო ინტერესები. პოლიტიკოსის კერძო, პრივატული ინტერესი შეიძლება იყოს მონეტარული სახით ან არამონეტარული სახით.
ამ შემთხვევაში „რენტის ძიებას“ ფართო გაგებით შეიძლება კორუფციაც ვუწოდოთ – პირადი სარგებლის მიზნით რაღაც გადაწყვეტილების მიღება. ამ შემთხვევაში პირად სარგებელში მხოლოდ ის კი არ იგულისხმება, რომ რომელიღაცა მუნიციპალიტეტის მერმა, დავუშვათ, ბათუმის, გადაწყვიტა აღმაშენებლის ქუჩაზე სანიაღვრე არხების მოწყობა და ამ ტენდერში მისთვის სასურველ კომპანიას გაამარჯვებინა ან ამ ტენდერიდან გარკვეული თანხა მიიღო. სარგებელში იგულისხმება პოლიტიკური მხარდაჭერის მოპოვებაც.
ამ შემთხვევაში აქცენტი მაქვს სწორედ ასეთი სახის პოლიტიკური მხარდაჭერის მოპოვებაზე. პოლიტიკოსის პერსპექტივიდან რომ შევხედოთ – საჯარო სექტორში ასაქმებს ადამიანს, რომელიც არჩევნებზე შეიძლება გამოადგეს. თავის საზოგადოებაში აზრის ფორმირება მოახდინოს ან სასარგებლო საარჩევნო ხმების მოგროვებაში დაეხმაროს.
ამასთან, პოლიტიკური მხარდაჭერა მხოლოდ არჩევნების დროს ხომ არაა საჭირო.
თან, როდესაც ქვეყანაში დასაქმების პრობლემა დგას, ტექნიკური თვალსაზრისით უმუშევრობის დონეს ამცირებ, ამით საერთო სარგებელსაც იღებ.
როდესაც ხელახალი არჩევნები მოვა, პოლიტიკოსს შეუძლია თქვას, „აი, ჩემი მოსვლის შემდეგ ხელისუფლებაში უმუშევრობის დონე შემცირდა“.
- რა დადებითი ეფექტი აქვს მოკლევადიან პერიოდში საჯარო სექტორში დასაქმების ზრდას და რა ეფექტი აქვს ქვეყნის ეკონომიკისთვის – გრძელვადიან პერიოდში?
მოკლევადიან პერიოდში ეფექტი ისაა, რომ უფრო მეტი ადამიანი გყავს დასაქმებული და შესაბამისად შრომის ბაზარზე გაუმჯობესებული მაჩვენებელი გაქვს. მაგრამ გრძელვადიან პერიოდში პრობლემაა. ყველა ადამიანს გააჩნია რაღაცის უნარი – აწარმოოს საქონელი ან გაწიოს მომსახურება.
თუკი ჩვენ ადამიანებს გადავიყვანთ საჯარო სამსახურში, რომელიც თავისი არსით ნაკლებად პროდუქტიულია, ვიდრე კერძო სექტორი, ეს ყველაფერი იწვევს რესურსების უფრო მაღალპროდუქტიული კერძო სექტორიდან დაბალპროდუქტიულ საჯარო სექტორისკენ გადატანას ხელოვნური პროცესით.
მაგალითისთვის, რაღაც ტიპის რესურსი თუკი ერთ სექტორში დარჩებოდა და უფრო მეტი საქონლის წარმოება შეგვეძლო.
საჯარო სექტორში დასაქმების გზით გრძელვადიან პერიოდში ვიღებთ იმას, რომ ეს რესურსები გადაგვაქვს ისეთ სექტორში, სადაც უფრო ნაკლები წარმოება შეუძლია და უფრო ნაკლებად ხარისხიანის.
შესაბამისად რესურსები გადადის ისეთი ადამიანების ხელში და ისეთ სექტორში, სადაც მისი ისე მაქსიმალურად ეფექტიანი გამოყენება არ ხდება, ვიდრე სხვა სექტორში მოხდებოდა.
ეს ყველაფერი, ბუნებრივია, აისახება იმაზე, რომ დროთა განმავლობაში გრძელვადიან პერიოდში ეკონომიკაში უფრო ნაკლები რაოდენობის საქონელი და მომსახურება იქნება წარმოებული, რომელიც ადამიანის მოთხოვნებს დააკმაყოფილებს.
___________________
- სტატისტიკა
კვლევითი ინსტიტუტის, „გნომონ ვაიზის“ კვლევის თანახმად, ბოლო ათწლეულის პერიოდში საჯარო სექტორი სამუშაო ძალის საშუალოდ 17.6%-ს ასაქმებდა, რაც მთლიანი დასაქმების საშუალოდ 22.5%-ია.
2021 წლის მდგომარეობით, საჯარო სექტორში 316.2 ათასი შრომისუნარიანი პირი იყო დასაქმებული, რაც წინა წლებთან შედარებით, გაზრდილი მაჩვენებელია.
მაგალითად, 2020 წელს საჯარო სექტორი 281.9 ათას პირს ასაქმებდა – ეს მაჩვენებელი წინა წელს 5.0 ათასით ნაკლები იყო.
ამ პერიოდში საჯარო სექტორში დასაქმება არამხოლოდ აბსოლუტურ გამოხატულებაშია გაზრდილი, არამედ ფარდობითი მაჩვენებლებიც მეტია.
2021 წელს საჯარო სექტორის წილი მთლიან დასაქმებაში 24.8% იყო, რაც 2018-19 წლებში 23.1%-ს შეადგენდა. ბოლო ათწლეულის მანძილზე ეს მაჩვენებელი ყველაზე დაბალი 2014 წელს 20.6% იყო.
შესაბამისად, საჯარო სექტორის წილის ზრდასთან ერთად, კერძო სექტორის როლი შემცირდა. ამ უკანასკნელის კლება არამხოლოდ ფარდობით მაჩვენებლებში გამოიხატა, არამედ აბსოლუტურშიც.
2021 წელს კერძო სექტორი 916.0 ათას შრომისუნარიან პირს ასაქმებდა, რაც 2020 წელს 947.1 ათასი პირი იყო. ბოლო ათი წლის მანძილზე კერძო სექტორში ყველაზე მეტი, 1 022.6 ათასი პირი 2016 წელის იყო დასაქმებული.
