ქედაში, სოფელ კვაშტაში მოპოვებული თეთრყვავილას ბოლქვები ჰოლანდიაში გააქვთ ექსპორტზე. როცა ჰოლანდიაში ვიღაც დეკორატიული მიზნით ყიდულობს თეთრყვავილას, ალბათ სულაც არ ფიქრობს იმ გზაზე, რომელიც ამ ყვავილმა დახლზე მოსახვედრად გაიარა.
თეთრყვავილას გზა კვაშტიდან ევროპამდე გრძელი იყო, ამასთან რთული და უკვე სამ ათეულ წელიწადს ითვლის.
ნანული სირაბიძე სოფელ კვაშტაში ცხოვრობს. მზის ამოსვლისას იღვიძებს და საოჯახო საქმეების კეთებას იწყებს. მისი ძირითადი შემოსავლის წყარო სოფლის მეურნეობა და მეცხოველეობაა. ამბობს, რომ სოფელში ყველაზე რთული პერიოდი გვიანი გაზაფხულია – როცა ზამთრისთვის შენახული ყველა მარაგი ამოწურულია და ჯერ არც საზაფხულო ხილი და ბოსტნეულია შემოსული. წელიწადის ამ მონაკვეთს სოფელში ხალხურად „ჩიტის ბუჯრობას“ ეძახიან.
ასეთ პერიოდში ნანულისთვის და არა მარტო მისთვის, მთელი სოფლისთვის, მაშველ რგოლად იქცა თეთრყვავილას ბოლქვების მოპოვება. გზა ნანულის სახლიდან იმ ადგილამდე, სადაც ტყეში ბუნებრივად იზრდება თეთრყვავილა, რამდენიმე კილომეტრია. ყველაზე რთული ბოლო მონაკვეთია. როდესაც სამანქანე გზა მთავრდება და ციცაბო ფერდობზე გიწევს ასვლა. ფერდობის თავზე ტყეა, ტყეში კი – თეთრყვავილას ბოლქვებით სავსე მინდორი.
მინდორში ხუთი ქალი წელში მოხრილი მუშაობს. ზოგი ხელით გლეჯს ბოლქვებს, ზოგი – თოხს ახმარს. ადრიანი დილაა, მაგრამ უკვე საკმაო რაოდენობით ბოლქვი აქვთ ამოღებული მიწიდან.
„30 წელია თეთრყვავილას ბოლქვებს ვაგროვებ. ეს სამუშაო ჩვენი სოფლისთვის დასაქმების ერთ-ერთი საშუალებაა. თან, ასე ვთქვათ, თავს ვიქცევთ. მართალია, შრომასთან შედარებით ანაზღაურება დიდი არაა, მაგრამ მაინც ვმუშაობთ. თავიდან ბოლქვების შეგროვება რომ დავიწყეთ, 50 თეთრი ღირდა კილოგრამი. მერე ფასი ნელ-ნელა იზრდებოდა და ახლა 1.50 ლარი ღირს. შარშან მოვგლიჯე 600 კილო ბოლქვი,“ – გვიყვება მარინა სირაბიძე.
ქალები თეთრყვავილას ბოლქვების მოპოვების დროს
ნანული, მარინა, ნაზიკო, ხათუნა და ნაზი მეზობლები არიან. ხუთივე მათგანი მათ მიერ გაწეულ შრომას მძიმედ აფასებს, თუმცა ამის მიუხედავად ამბობენ, რომ ის ერთჯერადი, სეზონური შემოსავალი, რომელიც წლის ამ დროს აქვთ, იმდენად მნიშვნელოვანია მათი ოჯახებისთვის, რომ ამ რთულ შრომას უხმოდ სწევენ.
ადგილი, სადაც ბოლქვებს მოიპოვებენ, რთულად მისადგომია. ბოლქვების მოპოვებას მისი წესი აქვს. ჯერ ღეროსთან ერთად გლეჯენ მიწიდან და ერთ ადგილას აგროვებენ, შემდეგ ამ ღეროებს აცლიან და სპეციალურ, ბადე ტომრებში ყრიან ბოლქვებს. ამ სამუშაოს უმეტესად ქალები ასრულებენ. კაცები კი ქალებს ბოლქვებით სავსე ტომრების ტყიდან გამოტანაში ეხმარებიან.
თეთრყვავილა იგივე Galanthus L-ია. ეს ბერძნული წარმოშობის სიტყვაა, Gala – რძეს ნიშნავს, Anthos – ყვავილს. მას საქართველოში უფრო ენძელას ეძახიან. საქართველოში თეთრყვავილას ბოლქვების მოპოვება და მისი ექსპორტზე გატანა 90-იან წლებში, ქედის მუნიციპალიტეტიდან, სოფელ კვაშტიდან დაიწყო.
თეთრყვავილა (Galanthus L), მას საქართველოში ხშირად ენძელას ეძახიან
ინდმეწარმე „მამული სურმანიძის“ აგრონომ-ბოტანიკოსი, ილია სირაბიძე ამბობს, რომ პირველი პარტია საექსპორტოდ 1992 წელს გაიტანეს თურქი ექსპორტიორების დახმარებით. წლების შემდეგ ბაზარზე ქართველი ექსპორტიორები გამოჩნდნენ, გაიზარდა მოპოვების კვოტები და შემოსავლები.
„საწყის პერიოდში საქართველოში დაიშვა 10 მილიონი სავაჭრო კვოტა. მოგვიანებით ავიყვანეთ 15 მილიონზე. შემდეგ გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სააგენტოს გადაწყვეტილებით შემუშავდა ასეთი მეთოდიკა, თეთრყვავილა, როგორც ბუნებრივი რესურსი, ეკონომიკის სამინისტრომ გაიტანა აუქციონზე. თურქული კომპანია იყო რეექსპორტიორი. ამჟამად გარემოს დაცვის სამინისტროს დაშვებული აქვს ნათეს ფართობებზე თეთრყვავილას ბოლქვების მოპოვება,“ – ამბობს ილია სირაბიძე.
ილია სირაბიძე, ინდმეწარმე „მამული სურმანიძის“ აგრონომ-ბოტანიკოსი
თეთრყვავილას ბოლქვების ამოღების სეზონი ზოგადად მაისში იწყება და ივლისში მთავრდება. თუმცა მაინც ყველაფერი კლიმატზეა დამოკიდებული. ბოტანიკოსი ილია სირაბიძე ამბობს, რომ გასულ წელს, მაისის დასაწყისში, დამზადების პერიოდის საწყისი სამუშაოები დასრულებული ჰქონდათ, მიმდინარე წელს კი ამინდის გამო დაგვიანდა.
„დამზადებას განაპირობებს თვითონ ბოლქვის ფიზიკური არსებობა, სიმწიფის ფაზაში შესვლა, სათესლე კოლოფის სრული მომწიფება კვლავწარმოებისათვის. ჩვენი ამოცანაა პოპულაციების გამრავლება. შეიძლება ნაადრევმა დამზადებამ ხელი შეუწყოს პოპულაციების გაქრობას,“ – აღნიშნავს ილია სირაბიძე.
დღეს საქართველოში საექსპორტო თეთრყვავილას ბოლქვებს მოიპოვებენ ქედაში, ხელვაჩაურში, ქობულეთში, ოზურგეთში, ჩოხატაურსა და ლანჩხუთში. საცდელად დათესეს თეთრყვავილა ხულოს მუნიციპალიტეტშიც. ბოტანიკოს ილია სირაბიძის თქმით, ექსპერიმენტმა გაამართლა და მაღალი ზონის მუნიციპალიტეტში მისი მოყვანა შესაძლებელი გახდა.
საქართველოს გარემოს დაცვის სამინისტროს გარემოდან 15 მილიონი თეთრყვავილას ბოლქვის ამოღების ლიცენზია აქვს გაცემული. საქართველოდან თეთრყვავილას ბოლქვები ექსპორტზე სამ ქართულ და ერთ თურქულ კომპანიას გააქვს. რამდენიმე კომპანიის არსებობამ ბაზარზე კონკურენციის ფაქტორიც გააჩინა.
ერთ-ერთია ინდმეწარმე „მამული სურმანიძე“, რომელიც თეთრყვავილას ბოლქვების მოპოვების 5-მილიონიან კვოტას ფლობს. კომპანიას ნათესი ფართობები აქვს ქედის მუნიციპალიტეტში, ასევე ხულოს მუნიციპალიტეტში, სოფელ ვერნებში.
„მამაპაპისეულ მიწაზე, იქ სადაც ბუნებრივ გარემოში არ არსებობს საერთოდ, დავთესე თეთრყვავილას ბოლქვები. დაახლოებით 1 ჰექტარ მიწის ნაკვეთზე მაქვს გაშენებული. ძალიან კარგი შემოსავალი აქვს,“ – ამბობს „ბათუმელებთან“ საუბარში მამული სურმანიძე.
მისივე თქმით, საქართველოს გარემოს დაცვის სამინისტრო სწავლობს ბუნებრივ რესურს, თუ რა ოდენობის ბოლქვი შეიძლება მოიპოვონ ლიცენზიატებმა.
„სპეციალისტთა ჯგუფი ჩამოდის, 5-წლიან რესურსს ადგენენ, რომ მერე გაიტანონ გასაყიდად. შემდეგ ჩვენი, ლიცენზიანტების ვალდებულებაა ის, რომ ადრე გაზაფხულზე წავიდეთ, შევისწავლოთ მიახლოებითი რესურსი და არსებული რესურსის მხოლოდ 10 % ამოვიღოთ. გვაქვს გეგმა-გრაფიკი, რუკები, სად რამდენი უნდა მოვიპოვოთ, რა რესურსი არსებობს … ამავდროულად ვაკეთებთ ნაკვეთ მონაცვლეობას. რაც ნიშნავს იმას, რომ თუ ერთ სოფელში შევედით, ვცდილობთ მეორე წელს აღარ შევიდეთ ან იმ სოფლის სხვა უბანზე გადავიდეთ,“ – ამბობს მამული სურმანიძე.
თეთრყვავილა ორი გზით მრავლდება – თესლიდან და ბოლქვიდან. სათესლე კოლოფი შეიცავს დაახლოებით 35 ცალ თესლს, რომელიც სიმწიფის პერიოდში ფეთქდება და მისგან ბოლქვები ამოდის.
„12 წელი დამჭირდა, რომ 14 ნაკვეთი გამეკეთებინა და გამემრავლებინა. ჩვენი, ქართული კომპანიების ბაზარზე შემოსვლით მოხდა ის, რომ ყველანი ვაკონტროლებთ სიტუაციას. ვაკონტროლებთ, არ მოხდეს ლიცენზიით განსაზღვრულზე მეტის დამზადება, არ მოხდეს განადგურება. ჩემი კომპანიის ბოტანიკოსი, ილია სირაბიძე, სოფელ-სოფელ დადის და აკონტროლებს, თუ როდის უნდა დაიწყოს მოპოვება. სიმწიფის სტადიაში უნდა იყოს, ფოთოლმა უნდა დაიწყოს გაყვითლება. კიდევ ის მინდა აღვნიშნო, რომ ათ წელზე მეტს ბოლქვი არ ცოცხლობს. ჩვენ ვიპოვებთ იმდენს, რამდენიც საჭიროა და ხელს არ უშლის ბოლქვების გამრავლებას. ამასთან ჩვენ პატარა ბოლქვებს არ ვიღებთ. ზომის მიხედვითაა,” – ამბობს მამული სურმანიძე.
ექსპორტზე თეთრყვავილას გასატანად საჭირო შრომა პირობითად შეიძლება ორ ნაწილად გავყოთ.
ერთი, ეს არის მისი ნიადაგიდან ამოღება და ექსპორტიორი კომპანიისათვის მიწოდება.
ამის შემდეგ იწყება მეორე ეტაპი – პროდუქციის საექსპორტოდ მომზადება. დაუშვებელია ბოლქვების მზის გულზე გაჩერება ან მისი გარეცხვა მიწის მოშორების მიზნით. ბოლქვებს ხის ყუთებში ათავსებენ, რომლებსაც ძირზე ბადე აქვთ აკრული. ბოლქვები ამ ყუთებში შრება.
თეთრყვავილას ბოლქვები შრობის პროცესში
მთავარი ამოცანაა, არ დაზიანდეს თეთრყვავილას ბოლქვების ოქროსფერი კანი. მას მიწა ბუნებრივად, გაშრობით უნდა მოშორდეს. მას შემდეგ, რაც ბოლქვი გამოშრება და მიწა მოშორდება, სპეციალური დანადგარის საშუალებით ახარისხებენ და ცალობით აფასოებენ, შემდეგ კი ექსპორტზე გააქვთ.
„ორი-სამი წლის წინ რეექსპორტიორი ქვეყანა იყო თურქეთი და თურქი იყო ჩვენი პარტნიორი. ახლა ინდმეწარმე „მამული სურმანიძე“ არის პირდაპირ კავშირზე ევროპულ ბაზარზე. გაგვაქვს ჰოლანდიაში.
სხვათა შორის, ძალიან დიდ მოწონებას იმსახურებს ქართული სათესლე ბოლქვები. ამან კი გარკვეულწილად წარმოშვა ფასთა სხვაობაც თურქულ ბაზართან შედარებით. ახლა ჩვენი ინტერესია რა კვოტაც გვაქვს, ზუსტად ის რაოდენობა გავიტანოთ,“ – ამბობს ინდმეწარმე „მამული სურმანიძის“ აგრონომ-ბოტანიკოსი ილია სირაბიძე.
გზა ევროპამდე
მამული სურმანიძე „ბათუმელებს“ უყვება, რომ გზა ევროპისკენ რთული იყო, მაგრამ ყოველთვის სჯეროდა, რომ ერთ დღეს აუცილებლად გავიდოდნენ ევროპის ბაზარზე.
„ევროპისკენ გზა ჩემი და ილია სირაბიძის ჩანაფიქრი იყო. წლებია ამ ბიზნესში ვართ და სულ ამისკენ ვისწრაფოდით. ჩემს თავს და ილიას მივეცი პირობა, რადაც არ უნდა დამიჯდეს გავალ ევროპის ბაზარზე-მეთქი. ევროპის ბაზარი უფრო ცივილიზებულია, უფრო მომთხოვნია და უნდა ის, რამდენზეც დადებ ხელშეკრულებას. მე მაქვს 5 მილიონი ბოლქვის მოპოვების ლიცენზია, არც ჩემს პარტნიორს და არც მე არ გვინდა ერთი ცალი ზედმეტი.
2019 წელს შევძელით და გავედით ევროპაში ნათესი ფართობებით. ვიპოვეთ პარტნიორი. პირველი წელი გაგვიჭირდა ცოტა, ახალი ურთიერთობა იყო და ნდობა გვჭირდებოდა,“ – იხსენებს მამული სურმანიძე.
მისი თქმით, ახლა ევროპაში სანდო პარტნიორი ჰყავს, რომელსაც ყოველწლიურად აწვდის თეთრყვავილას ბოლქვებს.
