„ეს ბოლო შანსია,“ – ინტერვიუს დროს რამდენჯერმე ახსენა პუბლიცისტმა ზაალ ანდრონიკაშვილმა, რომელსაც სტალინის ბიუსტებით თბილისის საერთაშორისო აეროპორტში ვაჭრობაზე ვკითხეთ, ამბავზე, რომლის შესახებაც ევროპარლამენტარმა რამდენიმე დღის წინ იკითხა: „საქართველო, ევროკავშირში გაწევრიანება სტალინის ბიუსტებით გინდა?“
პუბლიცისტი მიიჩნევს, რომ რეალურად სტალინის ბიუსტები მხოლოდ „აისბერგის“ წვერია, ხოლო ქვეყანა, როგორც გემი, შესაძლოა, ამ აისბერგს ეჯახება.
ზაალ ანდრონიკაშვილის აზრით, ახლა გადამწყვეტ ეტაპზე ვართ: სტალინიზმს დემონტაჟს ჩავუტარებთ, ან სტალინიზმის რენესანსის ეტაპზე გადავალთ.
- ბატონო ზაალ, რას აჩვენებს ეს ამბავი, როცა სტალინის ბიუსტებს თბილისის აეროპორტში ჰყიდიან და ევროპარლამენტარი გვეკითხება: ნამდვილად გსურთ ევროკავშირში წევრობა?
შესაძლოა, დავრჩენილიყავით ამ ზედაპირზე, სტალინის ეს ბიუსტები რომ არ გვიჩვენებდეს მთელ ქართულ რეალობას – პოლიტიკის, კულტურის სიღრმისეულ პრობლემას. სტალინის ბიუსტები, თუ ძეგლების დადგმა, სტალინიზმის რენესანსი არის არა ზედაპირული პრობლემა, არამედ ზედაპირზე ამოსული სიღრმისეული პრობლემა. ეს აჩვენებს იმას, რომ ქართულმა საზოგადოებამ, ისე, როგორც პოსტსაბჭოთა საზოგადოების დიდმა ნაწილმა, არ ჩაატარა დესტალინიზაცია.
ფაქტობრივად, ჩვენ ვცხოვრობთ ისევ სტალინის მემკვიდრეობაში. 1989 წელს, 1991 წელს, შემდეგ უკვე „ვარდების რევოლუციის“ დროს, ჩვენ ვერ შევძელით ამ მემკვიდრეობისგან გათავისუფლება. წინა ხელისუფლებას ჰქონდა ამ მემკვიდრეობასთან ასევე ზედაპირული ბრძოლის მეთოდი. ეს იყო, მაგალითად, სტალინის ძეგლების დემონტაჟი, თუმცა დავინახეთ, რომ ამ მიდგომამ არ გაამართლა – გორიდან სტალინის ძეგლის მოშორების მაგივრად, ამოიზარდა 10 პატარა სტალინის ძეგლი სხვადასხვა რეგიონში.
- რა არის ეს „სტალინური მემკვიდრეობა“ და რატომ ვერ ვახერხებთ მისგან გათავისუფლებას?
პირველ რიგში, ეს მდგომარეობს ჩვენს პოლიტიკურ სისტემაში, მეორეს მხრივ, საზოგადოებრივ სისტემაში. ეს ორი ნაწილია ერთმანეთზე ძალიან მყარად გადაჯაჭვული. პოლიტიკური სტალინიზმი ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ კიდევ იმ სახელმწიფო სტრუქტურაში ვცხოვრობთ, რაც დატოვა სტალინმა. ეს არის რეპრესიულ მანქანაზე, სპეცსამსახურებსა და პოლიციის მანქანაზე დამყარებული სახელმწიფოს სისტემა, რომელსაც გარედან ფასადად წარმოადგენს პოლიტიკური აპარატი. ის, რომ ჩვენ ვირჩევთ, ან ვერ ვირჩევთ ხელისუფლებას, ამ შემთხვევაში ეს უკვე მეორეხარისხოვანია, რადგან სიღრმისეული სტრუქტურით, ეს არის პოლიციური სახელმწიფო. ეს პოლიციური სისტემა მეტად გამოაჩენს თავის კბილებს, თუ ნაკლებად, ესეც შედარებით მეორეხარისხოვანია. მაგალითად, რუსეთში ვხედავთ ამის ზღვარგადასულ ვარიანტს.
სიღრმისეულად თუ შევხედავთ, საქართველოში მოქმედებს ზუსტად ისეთივე სახელმწიფო სისტემა, რაც უნდა გასაკვირი იყოს, პარადოქსული, როგორიც მოქმედებს რუსეთში. ეს არის ქვეყანა, რომელიც ეყრდნობა პოლიციის და სპეცსამსახურების ძალას, ეს ძალა უპყრია ხელში ხელისუფლებას, რომელიც განუყოფელია აღმასრულებელ, საკანონმდებლო თუ სასამართლო ხელისუფლებასთან. განსხვავება ისა, რომ როდესაც ეს სახელმწიფო გრძნობს მეტ საფრთხეს, ის ხდება მეტად რეპრესიული და შეიძლება კვერცხის სროლისთვისაც დააკავონ აქტივისტი, თვალიც ამოთხარონ ვინმეს. როცა ნაკლებ საფრთხეს გრძნობს სისტემა, უბრალოდ არჩევნებზე მოუჭერს თავის ხრახნებს ხოლმე და მიიღებს სასურველ შედეგს, რაც სჭირდება.
საქართველოში კომუნიზმის დამთავრების შემდეგაც ამ სისტემის დემონტაჟი არ მომხდარა. ჩვენ ვცხოვრობთ პოსტტოტალიტარულ, პოსტსტალინურ სახელმწიფოში, რომელშიც სტალინიზმი ყოველთვის განაგრძობს არსებობას, ვიდრე ამ სისტემის დემონტაჟი არ მოხდება და არ ჩანაცვლდება ის დემოკრატიული, ახალ პოლიტიკურ საფუძველზე მდგარი პოლიტიკური სისტემით.
საზოგადოებრივი მანქანაც სტალინისტურია, რადგან ის, რომ, მაგალითად, ვიღაცას აქვს მოთხოვნილება ძლიერ ხელზე, ეფექტურ მენეჯერებზე და ასე შემდეგ, ის, რომ ხელისუფლება უნდა იყოს ძლიერი, ძალაუფლება უნდა იყოს ძლიერი, ესეც არის ამ სტალინური მმართველობის ნოსტალგია. პოლიტიკური და საზოგადოებრივი სტრუქტურა ვერ შეიცვლება, თუ არ შეიცვალა პოლიტიკური სისტემა, თუ არ მოხდა აბსოლუტურად გამიზნული დემონტაჟი იმ ფასეულობების, რომელზეც დგას სტალინიზმი.
- საიდან უნდა დაიწყოს დემონტაჟი? მაგალითად, თბილისის აეროპორტში სტალინის ბიუსტების გაყიდვაზე რა შეიძლება იყოს სწორი მოთხოვნა?
სტალინის ბიუსტებს გაყიდვა მხოლოდ ზედაპირია, ზედაპირის მოსუფთავებით კი, ვერასდროს მივაღწევთ მიზანს. ჩვენ უნდა ვცადოთ პრობლემების სიღრმისეული გადაწყვეტა. ეს სიმპტომებია საქართველოს პოლიტიკურ სხეულზე, ბიუსტები იქნება ეს, ძეგლები, ალტ-ინფოები, თუ ვასაძეები, ყველაფერი ალაგდება თავისი, თუ ამოვკვეთთ თავად სიმსივნეს, რომელიც უკვე მრავალი ათეული წელია ჭამს საქართველოს.
საქართველოში რამდენჯერმე იყო შესაძლებელი სტალინიზმის დემონტაჟი, მაგრამ ყველა მთავრობას აწყობდა ის სტრუქტურა, რომელიც მას უადვილებს ხელისუფლებაში დარჩენას. ახლაც მისულები ვართ ისევ იქამდე, რომ ჩვენ გვჭირდება რევოლუცია. ნუ შეგვაშინებს ეს სიტყვა „რევოლუცია“, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ სადღაც უნდა გავიქცეთ და „ზამთრის სასახლე“ ავიღოთ, შტურმებზე არაა ლაპარაკი, რევოლუცია ნიშნავს სახელმწიფო სტრუქტურის მთლიანად შეცვლას. ეს შესაძლოა მოხდეს მშვიდობიანად, კონსენსუსის გზით, რომ ჩვენ დავაფუძნოთ პრაქტიკულად ახალი სახელმწიფო და ეს უნდა გავაკეთოთ ყველამ ერთად. მარტო ამას პოლიტიკური კლასი ვერ და არც გააკეთებს…
ის, რაც ჩვენ არ გავაკეთეთ 30 წლის წინ, ის, რაც ვერ გავაკეთეთ 2003 წელს, უნდა გავაკეთოთ ახლა. ან შევძლებთ ამას, ან განვაგრძობთ შემსუბუქებულ სტალინურ სახელმწიფოში ცხოვრებას.
- საით მივდივართ ახლა, თქვენი დაკვირვებით?
ახლა შესაძლოა დამოუკიდებელი ცხოვრება აღარ გავაგრძელოთ. ეს არის ის გზა, რომელსაც პირდაპირ მივყავართ პუტინისტური, ნეოსტალინისტური რუსეთისკენ. ეს უნდა გაიაზროს თითოეულმა ქართველმა. არანაირი სხვა ვარიანტი ჩვენ არ გვაქვს. ერთი გზაა, რომ ვაფუძნებთ ახალ, დემოკრატიულ სახელმწიფოს და ამ გზას დღეს გადის უკრაინა სამწუხაროდ ომის გზით. ჩვენ კი, შეგვიძლია ეს გზა გავიაროთ მშვიდობიანად, გვაქვს ჯერ კიდევ ამის შანსი. სხვა გზა ჩვენ არ გვაქვს. სხვა გზა არის ამა თუ იმ ფორმით დაღუპვის გზა.
სტალინის ეს ბიუსტი, ან სტალინის ეტიკეტიანი ღვინო, რომელიც აეროპორტში იყიდება, ჰგავს აისბერგის წვერს, რომლის ქვემოთ კლდეს არ ვხედავთ, ჩვენი სახელმწიფო გემი ამ აისბერგს ეტაკება და შეიძლება ჩაიძიროს. ეს საფრთხე ახლა ძალიან რეალურია და ვინც ჩემს ნათქვამს კითხულობს, მინდა, რომ სერიოზულად დაფიქრდეს ამაზე.
- რა შეგიძლიათ უთხრათ საზოგადოების იმ ნაწილს, რომელიც მიიჩნევს, რომ სტალინი ტირანია, მაგრამ მას მსოფლიო იცნობს და მხოლოდ მარკეტინგული მიზანია, მაგალითად, სტალინის სუვენირის, თუ ბიუსტის დამზადება, გაყიდვა?
ვინმეს თუ უნდა, რომ ასოცირებული იყოს მილიონობით ადამიანის მკვლელთან, გასაგებია, სადაც არის მისი ფასეულობების სისტემა. ეს ნარატივიც, რომ სტალინი არის დიდი ფიგურა, მსოფლიოში კარგად იცნობენ და ასე შემდეგ, არის დაუშვებელი, რადგან სტალინი არის მასობრივი მკვლელი და ეს უნდა გაიაზროს ყველამ. სტალინთან ასოცირება არის არამხოლოდ სირცხვილი, არამედ სრული ამორალურობა. ეს არის ადამიანების სიკვდილით ვაჭრობა, გულაგებში დახოცილი ხალხით, იმ ადამიანებით, რომლებიც ახლა იღუპებიან უკრაინაში, ან დაიღუპნენ საქართველოში…
- რა მუშაობს ყველაზე მეტად, მაგალითად, დრო იქნებ არაა საკმარისი გასული…
დრო არათუ საკმარისი გავიდა, არამედ დრო აღარ გვაქვს ჩვენ. 30 წელი გავფლანგეთ. ახლა ბოლო შანსია, ბოლო ზარმა ჩამოკრა და თუ ამჯერადაც არ გავიღვიძეთ, საკითხავი იქნება, გავიღვიძებთ თუ არა საერთოდ. თუ საზოგადოება დადგა „რუსკი მირთან“, პუტინის ისტორიულ-რელიგიურ სამმართველოსთან, ეს არის რეალურად ნაციონალიზმის და ფაშიზმის გაერთიანება, მეოცე საუკუნის ტოტალიტარიზმის რენესანსი. ამ მხარეს დადგომა უკვე ცალსახად ნიშნავს, რომ აღარ ვართ დამოუკიდებელი სახელმწიფო და გულით, გონებით ვართ მათი ნაწილი.
მინდა, დარწმუნებული ვიყო, რომ ქართველების უმეტესობას ეს არ უნდა. ამიტომაც, ეს ზარი, რომელიც ახლა რეკავს, როგორც სვანები მღერიან სამგლოვიარო სიმღერას, თუ ვერ გამოვიღვიძეთ, ჩავთვალოთ უნდა, რომ ათასწლოვანი სახელმწიფოებრიობა, ან როცა ვამაყობთ ფარნავაზით, თუ ვახტანგ გორგასლით, დავით აღმაშენებლით, თამარით, ილია ჭავჭავაძით, გამოვა, რომ ამ ხალხს სულ ტყუილად უცხოვრია… ეს „ალტ ინფოები“, დუგინის ძმაკაცი ვასაძეები, ქართველი ფაშისტები არიან, ქართველი პუტინისტები, რომლებიც პირდაპირ აკეთებენ რუსულ საქმეს.
ამათ ხელს აფარებს საქართველოს მთავრობა, გნებავთ ხელის დაფარებით, გნებავთ იმით, რომ მხარს არ უჭერს უკრაინას. სტალინიზმის რენესანსის ეტაპზე ვართ ახლა.
- ეს რენესანსი რა სახის განახლებაა სტალინიზმის, როცა არც მოგვიხდენია დემონტაჟი, როგორც თქვენ ამბობთ?
დღევანდელი რუსეთი ხომ განსხვავდება 20 წლის წინანდლისგან? მართალია, სტალინიზმი იყო ადრეც, მაგრამ ეს უკვე არის სტრუქტურა ჩამოყალიბებული იდეოლოგიით და მკაფიო სახით, რომელიც უბრუნდება თავის კლასიკურ ფორმას. ეს არის რეალური პოლიციური მანქანა, რომელიც თავისი იდეოლოგიით უხშობს გზას თავისუფლების ნებისმიერ გამოვლინებას, მათ შორის, ეროვნულ თავისუფლებას. დღეს შესაძლოა ეს იყოს ოპოზიციის დევნა და მისი დემონიზება და დაასრულონ ხვალ იმით, რომ ქართულად მოლაპარაკეც კი არავინ დარჩეს.
საქართველოში შესაძლოა ამას იგივე ფორმა არ აქვს, როგორც რუსეთში, მაგრამ სტრუქტურულად ერთი და იგივეა. საქართველოს დღეს აქვს სტრუქტურულად პუტინის რუსეთის ფორმა, რაც უნდა დავძლიოთ. ეს რეფორმებით არ გამოვა, რის შანსიც გვქონდა, თუმცა ჩვენ გვაქვს ძირეული ცვლილებების, რევოლუციის შანსი. სხვანაირად, შეიძლება მოგვიწიოს იგივე გზით სიარული, როგორც უკრაინას, თუმცა იმის გათვალისწინებით, რასაც ამბობს საქართველოს მთავრობა, არ მაქვს იმედი, რომ ის საქართველოს ინტერესებს დაიცავს.
