მთავარი,სიახლეები,ჯანმრთელობა

როგორ ამოვიცნოთ ეპილეფსია და როგორ დავეხმაროთ გულყრის დროს ადამიანს

11.11.2021 • 5402
როგორ ამოვიცნოთ ეპილეფსია და როგორ დავეხმაროთ გულყრის დროს ადამიანს

ეპილეფსია ტვინის ქრონიკული დაავადებაა, რომელიც შესაძლოა ყველა ასაკში გამოუვლინდეს ადამიანს. ჯანმოს ინფორმაციით, მსოფლიოში ამ დიაგნოზით დაახლოებით 50 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს, მათი 80% დაბალი და საშუალო შემოსავლების ქვეყნებიდანაა.

ეპილეფსიით დაავადებული ადამიანების თითქმის 70%-ს შესაბამისი დიაგნოზისა და მკურნალობის შემთხვევაში შეუძლიათ ეპილეფსიური გულყრების გარეშე ცხოვრება. ეპილეფსიური გულყრა ხშირად ასოცირდება გონების დაკარგვასა და კრუნჩხვების განვითარებასთან, თუმცა ბათუმის სამედიცინო ცენტრის ნევროლოგის ინგა შავაძის განმარტებით, ეპილეფსიის სიმპტომები მრავალფეროვანია. 

  • ქალბატონო ინგა, რა არის ეპილეფსია და რა ხდება ამ დროს ორგანიზმში?

ეპილეფსია ეს არის ცენტრალური ნერვული სისტემის ქრონიკული პაროქსიზმული დაავადება, რომლის დროსაც ვითარდება კრუნჩხვითი ან არაკრუნჩხვითი გულყრები, რომელიც განმეორებადი ხასიათისაა  და სხვადასხვა ხანგრძლივობა აქვს. მოსახლეობის დაახლოებით 1%-ია ამ დაავადებით დაავადებული.

არსებობს ფოკალური და გენერალიზებული ფორმის ეპილეფსია. ფოკალურის შემთხვევაში არის ე.წ. სიმპტომური ეპილეფსიები, მაგალითად, ტრავმული, ინსულტის შედეგად ან სიმსივნით გამოწვეული. როცა თავის ტვინს შორდება ეს მაპროვოცირებელი ფაქტორი, ანუ ის უბანი რომელიც იწვევს ტვინის ქერქის ირიტაციას [გაღიზიანებას], მერე შეიძლება თვითნებურადაც ალაგდეს. თუმცა კონსერვატიული მკურნალობის შედეგადაც შეიძლება გულყრები ალაგდეს ან იყოს მედიკამენტოზური რემისიის პირობებში.

მედიკამენტები მიიღება გეგმურად, სწორი დოზით და ზუსტად შერჩეული, რადგან ყველა გულყრას თავისი დამახასიათებელი ნიშანი აქვს და მისი შესაბამისი მედიკამენტი. ეპილეფსიის ზოგიერთი ფორმის დროს შესაძლოა საჭირო იყოს მედიკამენტების მიღება სიცოცხლის ბოლომდე, თუმცა არის შემთხვევები, როცა მედიკამენტს რამდენიმე წლის განმავლობაში ვიღებთ, მერე დიაგნოსტიკას ვაკეთებთ, თუ ელექტროფიზიოლოგიურად წყნარი გვაქვს თავის ტვინი და ორი წელი გულყრა არ გვაქვს, შეიძლება ვიფიქროთ მედიკამენტის მოხსნაზე.

  • დაავადება შეიძლება მოგვიანებით გამოვლინდეს?

ეპილეფსია შესაძლოა იყოს თანდაყოლილი და შეძენილი. ხშირ შემთხვევაში ბავშვობიდან მოდის, თუმცა ნებისმიერ ასაკში შეიძლება განვითარდეს. შეძენილი ეპილეფსიის მიზეზი შეიძლება გახდეს თავის ტვინში ნებისმიერი ორგანული დაზიანება – თავის ტვინის ტრავმა, ოპერაციული ჩარევა, თავის ტვინის სიმსივნე, კისტა, ნებისმიერი წარმონაქმნი, რომელიც იწვევს თავის ტვინზე ზეწოლას. მექანიზმი არის ის, რომ ტვინის ქერქის ირიტაცია [გაღიზიანება] მიმდინარეობს ამ დროს.

ეპილეფსიის გულყრებს ხშირად უსწრებს წინ ე.წ. აურა, ანუ რაიმე სახის წინასწარი შეგრძნება, სანამ გულყრა განვითარდება. აურა ძირითადად ერთი და იმავე ხასიათისაა. გააჩნია, ეს ირიტაციული უბანი საიდან იწყება. შეიძლება ეს იყოს შეგრძნება კუჭში, შეიძლება დაიწყოს ხელის კრთომით, უცნაური დაბუჟებით და ა.შ. სხვადასხვანაირია, ოღონდ პაციენტი გრძნობს, რომ გულყრა უახლოვდება და შეიძლება დაჯდომაც კი მოასწროს.

  • ეპილეფსიის ძირითად სიმპტომად ძლიერი კრუნჩხვები მოიაზრება, ყოველთვის ასეთი მძიმე გამოვლინება აქვს? როგორია სხვა სიმპტომატიკა?

არ არის აუცილებელი, რომ ყოველთვის კრუნჩხვა განვითარდეს. ეპილეფსიის სიმპტომები მრავალფეროვანია, შესაბამისად, პაციენტისთვის რთულად ამოსაცნობია, თუმცა მკურნალობის თვალსაზრისით, გვიან დავიწყებთ მკურნალობას თუ ადრე – ამას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს.

არსებობს ფოკალური და გენერალიზებული შეტევები. ფოკალური შეტევა გამოწვეულია არანორმალური აქტივობით თავის ტვინის მხოლოდ ერთ უბანში. ისინი შეიძლება განვითარდეს როგორც ცნობიერების დაკარგვის გარეშე, ისე დაქვეითებული ცნობიერებით. გენერალიზებულია შეტევა, რომელიც მოიცავს ტვინის ყველა უბანს. არსებობს გენერალიზებული კრუნჩხვების ექვსი ტიპი.

ძირითადი კლასიკური ეპილეფსიური გულყრა იწყება აურით ანუ რაღაც შეგრძნებით, რომელსაც პაციენტი აღწერს. მაგალითად, შეიძლება გვითხრას რომ ფოკალური შეტევების დროს თავი მიმაქვს ცალ მხარეს. ეს არის ტონურ-კლონური გულყრა და ხასიათდება გონების დაკარგვით, სხეულის დაჭიმვითა და ბიძგებით ე.წ. ძაგძაგით/კრუნჩხვებით, რასაც ზოგჯერ ახლავს ენის მოკვნეტა და უნებლიე შარდვა. ეს ის ფორმულაა, რომელსაც ყველა ცნობს.

არსებობს გულყრების ისეთი ტიპი, რომლის დროსაც არის მხოლოდ ე.წ. შეკრთომები, მაგალითად, მიოკლონური ეპილეფსია, ახასიათებს ე.წ. შეჟრჟოლებები და ბიძგები მკლავებსა და ფეხებში; აბსენს ეპილეფსია – ახასიათებს ე.წ. გათიშვა და მსუბუქი რხევა სხეულში, შეიძლება გამოიწვიოს სიფხიზლის ხანმოკლე დაკარგვა. ამ დროს პაციენტი შეშდება, თვალები უშტერდება, ცნობიერება ებინდება და რამდენიმე წამი ვერ ამყარებს ურთიერთობას ირგვლივ მყოფებთან; ტონური გულყრა იწვევს კუნთების დაჭიმვას, ძირითადად მოიცავს ზურგის, მკლავებისა და ფეხების კუნთებს, შეიძლება გამოიწვიოს ვარდნა; კლონური გულყრა ხასიათდება კუნთების რიტმული, ბიძგისებრი შეკუმშვებით. ძირითადად მოიცავს კისერს, სახეს, ხელებს; კიდევ არსებობს ატონური გულყრა – იწვევს კუნთების კონტროლის დაკარგვას და უეცარ დაცემას ძირს.

შესაძლოა ეპილეფსიური გულყრა ამოვიცნოთ ხელიდან საგნის დავარდნით, რადგან იწყება მიოკლონია ანუ კუნთების უნებლიე შეკუმშვა, რომლის დროსაც ორგანიზმს არ ემორჩილება რომელიმე კიდური.

  • როდის მივმართოთ ექიმს?

რაიმე ტიპის ხანმოკლე შეტევის დროს, რომელსაც აქვს პაროქსიზმული ხასიათი, ანუ დროის გარკვეულ მონაკვეთში მეორდება რამდენჯერმე, განსაკუთრებით, თუ ეხება ცნობიერების შეცვლას, ეჭვი უნდა მივიტანოთ ეპილეფსიაზე და მივმართოთ სპეციალისტს.

ცნობიერების შეცვლაში იგულისხმება გაბრუება, ამ დროს დეზორიენტაცია, შესაძლოა კარგად ესმოდეს ლაპარაკი, მაგრამ თვითონ ვერ რეაგირებდეს. შეიძლება ცნობიერების დაკარგვითაც დასრულდეს, რომლის დროსაც ადამიანი კონტაქტზე საერთოდ არ გამოდის. შეიძლება იყოს რამდენიმეწამიანი, მაქსიმუმ გაგრძელდეს 2-3 წუთი.

  • დიაგნოსტირება და მკურნალობა როგორია?

დიაგნოსტირება პირველ რიგში ხდება სწორად შეგროვებული ანამნეზით, ხშირად გულყრის ფორმულის ვიდეოჩანაწერსაც ვითხოვთ ხოლმე.

პირველი ნაბიჯი არის ელექტროენცეფალოგრაფია. თუ განმუხტვები ვერ დაფიქსირდა, ელექტროენცეფალოგიოურად შეიძლება გავაკეთოთ 24-საათიანი ვიდეომონიტორინგი, შემდგომი უფრო მაღალტექნოლოგიური კვლევა არის მრტ კვლევა და ეპილეფტპლოგის კონსულტაცია. ასევე ტარდება ნეიროფსიქოლოგიური კვლევა.

ეპილეფსია განკურნებადია, თუმცა არსებობს რთული ფორმებიც. არის შემთხვევები, როცა მედიკამენტები არ იძლევა შედეგს და ვფიქრობთ ოპერაციულ მკურნალობაზე, ეს უკვე ხელმისაწვდომია საქართველოში.

  • რა რეკომენდაციები არსებობს ეპილეფსიის მქონე ადამიანებისთვის ცხოვრების წესთან დაკავშირებით?

ძილ-ღვიძილის ციკლი უნდა იქნეს მოწესრიგებული აუცილებლად, ალკოჰოლი უნდა გამოირიცხოს ეპილეფსიით დაავადებულ ადამიანებში, არ არის სასურველი კოფეინის დიდი რაოდენობით მიღება.

უსაფრთხოების წესებს რაც შეეხება, უნდა ერიდონ ზღვაში ღრმად შესვლა, სიმაღლეზე მუშაობას და ა.შ. სადაც შეიძლება მის სხეულს შეექმნას საფრთხე, ვინაიდან არსებობს ისეთი გულყრები, რომლებიც შეიძლება სრულიად მოულოდნელად განვითარდეს, რა დროსაც პაციენტი შესაძლოა გადავარდეს, დაიწვას, დაზიანდეს და ა.შ.

  • როგორ მოვიქცეთ, თუ ჩვენს თვალწინ ადამიანს ეპილეფსიური გულყრა აქვს?

სამწუხაროდ ხშირად არასწორ დახმარებას უწევენ ასეთ ადამიანს, მაგალითად, ასხამენ პირში წყალს, რაც დაუშვებელია.

პირველ რიგში, ამ ადამიანს უნდა შევუხსნათ ყველაფერი, რაც უჭერს, იქნება ეს ჰალსტუხი, ქამარი, საკინძე თუ სხვა. თუ ასაკოვანია, შესაძლოა ჰქონდეს პირში პროთეზი, რომელიც უნდა გამოვაცალოთ, რომ არ გადასცდეს და დავაწვინოთ გვერდზე, რადგან ღებინების შემთხვევაში არ მოხდეს ასპირაცია, ანუ ამ მასის გადასვლა სასუნთქ გზებში. თავი უნდა მოვათავსებინოთ რბილად, რადგან გულყრის დროს (როცა არის ტონურ-კლონური შეტევა) არ დაიზიანოს თავი.

თუ ეს ნამდვილად ეპილეფსიის შემთხვევაა, ის მალე გადაივლის, როგორც წესი, სასწრაფოში დარეკვამდე უკვე დამთავრებულია.

თუ გულყრა ხანგრძლივდება, რა თქმა უნდა, ვრეკავთ სასწრაფოში. ეპილეფსიური გულყრის შემთხვევაში უკვე ნახევარ ან ორ წუთში პაციენტი თავს კარგად გრძნობს, ეწყება გულყრის შემდგომი ძილიანობა ან ფსიქომოტორული აგზნება, გააჩნია, გულყრის რა ტიპია.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: