2016 წლიდან დღემდე საქართველოში რუსეთის მთავარი ფილმსაცავიდან 60-მდე სრულმეტრაჟიანი ქართული მხატვრული ფილმი დაბრუნდა. ფილმების ნაწილი გასული საუკუნის 20-იან წლებშია გადაღებული. 11 ფილმის რესტავრაცია ახლა მიმდინარეობს ეროვნული არქივის მატერიალურ-ტექნიკურ ბაზაზე.
კინომემკვიდრეობის დაბრუნების პროცესი 2014 წელს დაიწყო. 60 ფილმიდან 23 უკვე აღდგენილია, წლის დასასრულისთვის კი ფართო საზოგადოება საქართველოს დამოუკიდებელი რესპუბლიკის შემდგომი პერიოდის 34 ფილმს ნახავს.
აღდგფენის პროცესშიაივანე პერესტიანის 1921 წელს გადაღებული პირველი ქართული საბჭოთა ფილმი „არსენა ჯორჯიაშვილი“, „სურამის ციხე“, ამო ბეკნაზაროვის „მამის მკვლელი“.
რუსეთიდან ჩამოტანილი ფილმების უმეტესობას საზოგადოება არ იცნობს. ზოგიერთი ამ ფილმის ასლი საქართველოში აღარც მოიპოვება.
1921-დან 1991 წლამდე გადაღებული ქართული კინოს დაბრუნების პროცესი ხორციელდება საქართველოს კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მხარდაჭერით ეროვნული კინოცენტრის მიერ.
კადრი 1929 წელს გადაღებული ალკოჰოლისზმის საწინააღმდეგო ფილმიდან „საბა“. რეჟისორი მიხეილ ჭიაურელი/ფოტო: საქართველოს ეროვნული არქივი
როგორც ეროვნული კინოცენტრის დირექტორი, გაგა ჩხეიძე ამბობს, რუსეთის არქივში გადარჩა კიდეც ეს ფილმები, რადგან თბილისის კინოსტუდიაში რამდენჯერმე გაჩნდა ხანძარი და განადგურდა გასული საუკუნის 20-იანი წლების არაერთი ფირი.
შარშანდელი წელი ეროვნულმა კინოცენტრმა 20-იანი წლების ქართული კინოს წლად გამოაცხადა. პროცესი პანდემიამ შეაფერხა, თუმცა 2021 წლის მეორე ნახევარში იგეგმება კომპლექსური ღონისძიებები: 20-იანი წლების ფილმების დიდი რეტროსპექტივა, ლექციები, გამოფენა ამ პერიოდის ქართული კინოს შესახებ, დასაბეჭდად მზად არის ამ პერიოდის ქართული კინოსადმი მიძღვნილი ალბომი სტატიებითა და მდიდარი ფოტომასალით.
პროექტი -ფილმების ჩამოტანა ხორციელდება კულტურის სამინიატროს მხარდაჭერით , ეროვნული კინოცენტრის მიერ.
ეროვნული კინოცენტრის დირექტორი, გაგა ჩხეიძე განმარტავს, რით არის გამორჩეული 20-იანი წლების ქართული კინო, რატომაა მნიშვნელოვანი ამ ფილმების სამშობლოში დაბრუნება და საზოგადოებისთვის გაცნობა.
„20-იან წლებში კინო ახალი ხელოვნებაა. ჩვენთან ბუნებრივია არ იყვნენ კინოს პროფესიონალები. ბევრი წამოვიდა თეატრიდან, მხატვრობიდან. მაგალითად, დავით კაკაბაძეც ცდილობდა ფილმის გადაღებას, კოტე მარჯანიშვილი, რომელიც თეატრის რეჟისორი იყო და შტეფან ცვაიგის „ამოკის“ შესანიშნავი ეკრანიზაცია გადაიღო, გადაიღო ასევე ეტენ ლილიან ვოინიჩის „კრაზანა“ და სხვა.
მიუხედავად იმისა, რომ 1921 წელს საბჭოთა წყობა დამყარდა და დასრულდა ჩვენი დამოუკიდებლობა, ძალიან საინტერესო იყო ეს წლები შემოქმედებითი თვალსაზრისით კინემატოგრაფიაში. ქართული ფილმების ჩვენებები იმართებოდა არამხოლოდ რუსეთში, საბჭოთა კავშირის გარეთაც.
კადრი 1928 წელს გადაღებული ფილმიდან ,,ელისო”, რეჟისორი ნიკოლოზ შენგელაია/ფოტო: საქართველოს ეროვნული არქივი
20-იან წლებამდე ჯერ კიდევ ნარჩუნდებოდა ქართულ კინემატოგრაფშიც ის ავანგარდული მუხტი, რაც ხელოვნებაში რუსეთის იმპერიის წიაღში დაიწყო. საქართველოს დამოუკიდებლობის დროსაც ძლიერი იყო ეს მუხტი. ამის შედეგია 20-იანი წლების შესანიშნავი ქართული ეკრანიზაციები.
20-იანი წლების ქართულ კინოში პრობლემური, სოციალური საკითხებიც გამოჩნდა
ამ ყველაფერს ვერ ვიტყვით 40-იანი წლების ქართულ კინოზე, როცა კინოს სისტემამ დააკისრა პროპაგანდისტული მისია და მიზნად იქცა მხოლოდ საბჭოთა ყოფის ხოტბა, ქება-დიდება. 30-იანი წლებიდან ცენზურა გამკაცრდა, ფილმებიც უფრო პროპაგანდისტული გახდა და ყველაფერი დიქტატურას დაემორჩილა.
იყვნენ საქართველოში მცხოვრები, ეთნიკურად არაქართველი რეჟისორებიც, რომლებიც საქართველოში ცხოვრობდნენ და იღებდნენ ფილმებს. ბეკნაზაროვი და პერესტიანი მაგალითად. ეს უკანასკნელი საქართველოში გადმოსახლდა და ბევრი ცნობილი ფილმი გადაიღო“ – ამბობს ეროვნული კინოცენტრის დირექტორი გაგა ჩხეიძე.
საქართველოს ეროვნული კინოცენტრის დირექტორი გაგა ჩხეიძე
მისივე თქმით, ეროვნული კინოცენტრი სამომავლოდ გეგმავს იმუშაოს 30-იანი, 40-იანი წლების ქართულ კინოზეც. 2021 წლის ბოლოს კი შეიქმნება ვიდეოპლატფორმა, სადაც 20-იანი წლების აღდგენილი ქართული ფილმები ყველასთვის იქნება ხელმისაწვდომი. იგეგმება ასევე ფილმების დისკების სახით ჩაწერაც პოპულარიზაციის მიზნით.
მოსკოვის „გოსფილმფონდში“ 700-მდე სრულმეტრაჟიანი ქართული მხატვრული ფილმი ინახება, თუმცა ფირების ორიგინალები ადგილზევე რჩება. საქართველოში მოაქვთ ეტაპობრივად დუბლიკატები, რაც ფილმების სხვადასხვა ფორმატში გადაყვანის შესაძლებლობას იძლევა.
როგორც კინოცენტრის დირექტორი გვეუბნება, საბჭოთა ეპოქაში ცენზორები ანიჭებდნენ ფილმებს კატეგორიებს და სპეციალურად დაბალი შეფასება ეძლეოდა ხანდახან კარგ ფილმებს, რომლებშიც სისტემის, იდეოლოგიის საწინააღმდეგო მინიშნებები იკითხებოდა.
მთავარ ფოტოზე: კადრი 1927 წელს გადაღებული პირველი ქართული საბავშვო მხატვრული ფილმიდან ,,გოგი რატიანი“, რეჟისორი კოტე მარჯანიშვილი/ფოტო: საქართველოს ეროვნული არქივი.
