2020 წლის 16 ივლისს ბათუმის მერთან არსებულმა მრჩეველთა საბჭომ ჩაატარა თავისი ბოლო სხდომა და მერის მოვალეობის შემსრულებელს ქალაქ ბათუმის პრიორიტეტების, პოლიტიკის და ასევე სხვა დოკუმენტთან დაკავშირებით თავისი რეკომენდაციები გაუგზავნა. არჩილ ჩიქოვანისთვის გაგზავნილი რეკომენდაციების მოკლე ვერსია, რაც ბათუმში კულტურული მემკვიდრეობის დაცვას უკავშირდება, საზოგადოება „ბათომმა“ მოგვაწოდა, რასაც უცვლელად გთავაზობთ.
ბათუმის მერიის 2021-24 წლების საშუალოვადიან პრიორიტეტებს შორის დასახელებულია [5.1.4.] კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ხელშეწყობა, რისთვისაც 2020 წელს ბიუჯეტით გათვალისწინებულია 572.9 ათასი ლარი. ეს თანხა რეალურად ერთი ძეგლის (თავდადებულის #35) რესტავრაციის ხარჯებია.
მუნიციპალიტეტი საკუთარ უფლებამოსილებად მიიჩნევს „ადგილობრივი მნიშვნელობის“ (ძეგლების ასეთ კატეგორიას კანონი არ იცნობს) კულტურის ძეგლთა მოვლა-შენახვას, რეკონსტრუქციას და რეაბილიტაციას. ბათუმის მერიას არ გააჩნია ურბანული მემკვიდრეობის მონაცემთა ბაზა და ეყრდნობა აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს მიერ მოწოდებულ ინფორმაციას. სააგენტოსთან გაფორმებული მემორანდუმის თანახმად, მერია მზადყოფნას გამოხატავს ერთად შეარჩიონ და დააფინანსოს ბათუმში არსებული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების რეაბილიტაცია.
დოკუმენტიდან ჩანს, რომ მერიას არ აქვს გაცნობიერებული ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის განადგურების რეალური საფრთხე და ის, რომ კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების შენარჩუნება-დაცვა ისტორიულად ჩამოყალიბებული ურბანული კონტექსტის შენარჩუნების გარეშე, შეუძლებელია. საჭიროა პოლიტიკური ნება ურბანული მემკვიდრეობის დაცვის სისტემის შესაქმნელად.
საზოგადოება „ბათომმა“ 2018-19 წლებში, ACCESS-ის პროექტის ფარგლებში, USAID-ის დაფინანსებით ჩაატარა და გამოსცა კვლევა – „ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის მართვის სისტემური პრობლემები და მათი გადაჭრის გზები“. იმის მიუხედავად, რომ პროექტი მხარდაჭერილი იყო ქალაქ ბათუმის მერიის მიერ, მასთან გაფორმებული მემორანდუმით, პრიორიტეტებში არ არის ასახული პროექტის კვლევის შედეგები და რეკომენდაციები.
ბათუმის უნიკალური კულტურული მემკვიდრეობის განადგურების საფრთხე რეალურია. ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობა არ არის ერთნაირად ფასეული ყველა ჩართული და დაინტერესებული მხარისთვის. ამას მოწმობს ადგილობრივი ხელისუფლების მერყევი პოზიცია და მყიფე პოლიტიკური ნება.
საქართველოს მიერ აღიარებული გაეროსა და ევროპის საბჭოს კონვენციების მიუხედავად, ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის მართვის არსებული სისტემა არ შეესაბამება კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საერთაშორისო პრინციპებს და სახელმძღვანელო რეკომენდაციებს.
ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის დაცვისა და განვითარების კუთხით არსებული პრობლემები და მათი გამომწვევი მიზეზები კომპლექსურია და უკავშირდება, როგორც ურბანული მემკვიდრეობის მართვის არაჯანსაღ პრაქტიკას, ასევე პოლიტიკური ნების უქონლობას სისტემის ძირეული გაუმჯობესებისთვის.
მართვის სისტემა ვერ უზრუნველყოფს მემკვიდრეობის ადეკვატურ დაცვას. მეტიც, რეალური სისტემური ცვლილებების გარეშე, ისტორიული ბათუმისთვის საზიანო გადაწყვეტილებების მიღების რისკი კვლავ მაღალი რჩება.
ეს მაშინ, როდესაც არსებობს ძველი ბათუმის ეფექტური განვითარების რეალური პერსპექტივები, თუ გავითვალისწინებთ მთელი რიგი მარეგულირებელი ინსტრუმენტების არსებობას, ბათუმის სამეცნიერო ცენტრების პოტენციალს, მოსახლეობის და სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის პოზიტიურ გამოცდილებასა და შესაძლებლობებს.
2007 წელს საქართველოს კულტურის სამინისტროს დაფინანსებით ბათუმისთვის შემუშავდა ბათუმის ისტორიულ-კულტურული საყრდენი გეგმა. ამის მიუხედავად, არ მოხდა მისი ინტეგრირება ქალაქგეგმარებით რეგლამენტებში. იგივე არ უნდა განმეორდეს ბათუმის გენგეგმის შემუშავების მიმდინარე პროცესში.
არ არსებობს ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის მართვის ორგანო, რომელიც კოორდინაციას გაუწევდა პროცესებს. სისტემაში თეორიულადაც არ ფიგურირებს მემკვიდრეობის დაცვის ფუნდამენტური პრინციპის – მოვლა-პატრონობის ვალდებულება, კვლევა და შეფასება. ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის მართვის სისტემა მთლიანად პროცედურულ საკითხებზეა დაფუძნებული და დაცლილია შინაარსისგან. მხოლოდ აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის სააგენტოს აქვს დებულებით განსაზღვრული მართვის პროცესში ჩართულობა. ყველა დანარჩენი ინსტიტუცია (მათ შორის ბათუმის მუნიციპალიტეტის მერიის ქალაქგანვითარებისა და ურბანული პოლიტიკის სამსახური) მხოლოდ ნებართვების გაცემის პროცესში მონაწილეობს, რომელიც არათუ ემსახურება მემკვიდრეობის დაცვას, არამედ საპირისპირო შედეგს იძლევა. ამ სისტემას შეიძლება ვუწოდოთ ნებართვების გაცემის სისტემა, რომელიც პროფესიული ექსპერტიზის გარეშე ფუნქციონირებს.
ბათუმის მერიის ქალაქგანვითარების და ურბანული პოლიტიკის სამსახურში ფუნქციონირებს “ისტორიული განაშენიანების ზონის განვითარების განყოფილება”, რომელსაც ურბანული მემკვიდრეობის მართვის ფართო და მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებანი უნდა გააჩნდეს, დაწყებული საინფორმაციო ბაზის შექმნიდან, დაცვისა და განვითარების დაგეგმვით და ისტორიულ-კულტურული საყრდენი გეგმის მართვით დამთავრებული. ამ იდეის განხორციელება არ დაწყებულა, თანამშრომელთა დაკომპლექტებაც კი არ მომხდარა და არც რაიმე აქტივობა მიმდინარეობს.
[checklist]
-
- აუცილებელია მოხდეს ბათუმის ისტორიულ-კულტურული საყრდენი გეგმის ინტეგრირება მარეგულირებელ დოკუმენტებში და გათვალისწინებული იქნას სამშენებლო ნებართვების გაცემის პროცესში.
- საჭიროა ისტორიული ბათუმის დაცვით ზონებში სამშენებლო ნებართვების გაცემის სისტემაში და პროცედურებში ჩართულ საბჭოებს და კომისიებს ჰქონდეთ მკაფიოდ გაწერილი დებულება, სადაც მითითებული იქნება, რომელ დარგობრივ დოკუმენტებს და კულტურული მემკვიდრეობის კანონმდებლობით გაწერილ დებულებებს უნდა ეყრდნობოდეს საბჭოს გადაწყვეტილებები. საბჭოს წევრები ვალდებულნი არიან გაეცნონ ყველა შესაბამის მარეგულირებელ დოკუმენტს, კულტურული მემკვიდრეობის კანონის შესაბამის დებულებებს, განმარტებებს და გაითვალისწინონ ისინი გადაწყვეტილების მიღების დროს.
- აუცილებელია უწყებათაშორისი საბჭოები თუ კომისიები, რომელთაც კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საბჭოები ჰქვიათ, შეიცვალოს რეალურად დარგობრივ, პროფესიულ საბჭოებად, როგორც ეს კანონით არის დადგენილი. გადაუდებელია პროფესიული ექსპერტიზის გაძლიერება და შემოტანა არსებულ პროცესში.
- ზოგადი დამცავი ზონების დამტკიცების შემდეგ საჭიროა შემუშავდეს ამ ზონების ქალაქგეგმარებითი დეტალური რეგლამენტი და ისტორიული ნაგებობების რეაბილიტაციის სახელმძღვანელო პრინციპები. ფაქტია, რომ კანონით გათვალისწინებული ზოგადი რეჟიმები არ მუშაობს და ჩინოვნიკებზე აწყობილ სისტემას მეტი დეტალიზაცია სჭირდება.
- უაღრესად მნიშვნელოვანია მერიაში გაჩნდეს გამართული, მაღალკვალიფიციური ერთეული, რომელიც სააგენტოსთან მკაფიო უფლებამოსილების გამიჯვნით, მასთან მჭიდრო თანამშრომლობით იმუშავებს და კოორდინაციას გაუწევს ბათუმის მემკვიდრეობის მართვის პროცესს.
- საჭიროა დამუშავდეს და განხორციელდეს დარგობრივი კვალიფიკაციის ამაღლების პროგრამები, როგორც აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს ექსპერტებისთვის, ჩინოვნიკებისთვის, ისე მერიაში შექმნილი „ისტორიული განაშენიანების ზონის განვითარების განყოფილების“ მომავალი თანამშრომლებისთვის. დიდი მნიშვნელობა აქვს ამ ორი შტოს რესურსების გაძლიერებას და მათ თანამშრომლობას.
- სასურველია, მოხდეს ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის რესურსების და მათი დაცვის მეთოდოლოგიის კვლევითი ბაზის გაანალიზება და საჭიროებათა გამოვლენა, რათა მოხდეს მათი ინტეგრირება ბათუმის სამეცნიერო კერების კვლევით გეგმებში, კვლევით ცენტრებში არსებული ანალიტიკური მასალა უნდა გამოიყენოს ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის მართვის სისტემამ.
- ურბანული მემკვიდრეობის საერთაშორისო გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ერთადერთი წარმატებული გზა ინტეგრირებული კონსერვაციის მისაღწევად არის ადგილობრივი თემის, საზოგადოების და ყველა დაინტერესებული ჯგუფის აქტიური ჩართულობა მემკვიდრეობის მართვის პროცესის ყველა ეტაპზე. 2008 წელს საქართველო მიუერთდა ევროპის საბჭოს საზოგადოებისთვის კულტურული მემკვიდრეობის ფასეულობათა შესახებ ჩარჩო–კონვენციას. მნიშვნელოვანია, რომ სამოქალაქო სექტორის გააქტიურება და ინტერესი ხელისუფლებამ გამოიყენოს მემკვიდრეობის სექტორის პოზიციების გასამყარებლად პოლიტიკურ დონეზე და ითანამშრომლოს სამოქალაქო სექტორთან. /checklist]
იმის მიუხედავად, რომ პროფესიული, ფინანსური რესურსები არასაკმარისია და ხშირ შემთხვევაში ფორმალური, სწორი მართვის სისტემის შემთხვევაში შესაძლებელია ამ რესურსების უფრო ეფექტურად ამოქმედება.
შესაბამისად სასურველია
ისტორიულ ბათუმში დაიგეგმოს და განხორციელდეს, ერთი მიკრო-კვარტლის ადგილობრივ თემზე დაფუძნებული რეაბილიტაციის საცდელი/საპილოტე პროექტი. ასეთი პროექტი ხელს შეუწყობს, როგორც ადგილობრივ ხელისუფლებას, ექსპერტებს, აქტივისტებს ისე მოსახლეობას, უფრო მკაფიოდ დაინახონ თანამონაწილეობრივი პროექტის უპირატესობა და შედეგიანობა. მნიშვნელოვანია პროექტში ისტორიული ურბანული ლანდშაფტების (HUL) მიდგომის ადგილობრივ რეალობასთან ადაპტირება და გამოცდა. HUL-ის 6 მნიშვნელოვანი ნაბიჯია: რესურსების “რუკის შედგენა”; თანამონაწილეობა დაგეგმვაში და კონსულტაციები ფასეულობებთან დაკავშირებით; მოწყვლადობის შეფასება; მემკვიდრეობის ფასეულობათა ინტეგრაცია ფართო კონტექსტში; კონსერვაციისა და განვითარებისთვის პრიორიტეტების განსაზღვრა; საპარტნიორო და მართვის ქსელების შექმნა; ასეთი პროექტი სისტემის ხარვეზების დეტალებს გამოავლენს და გაადვილებს მომავალში ამ სისტემის დახვეწას.
ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის მართვის გაუმჯობესებისთვის საჭირო ღონისძიებათა სწორად დაგეგმვისა და განხორციელებისთვის უნდა შეიქმნას კონსენსუსზე დაფუძნებული, რეალისტური ბათუმის ურბანული მემკვიდრეობის მართვის გეგმა, სადაც მკაფიოდ იქნება გაწერილი რას ვიცავთ, რისი განვითარება გვინდა, ვინ, როდის, როგორ, რა ფინანსური რესურსებით, რომელი საპილოტე პროექტებით. როგორც წესი, ასეთი გეგმები რამდენიმე ეტაპისგან შედგება (მოკლე, საშუალო და გრძელვადიანი გეგმები), რომელიც ეტაპობრივად მიდის “იდეალისტური” მართვის სისტემისკენ.
კულტურული მემკვიდრეობა თავისი მრავალგვარი ფასეულობებით ამოუწურავი რესურსია საქართველოს სოციალური და ეკონომიკური განვითარებისათვის.
მემკვიდრეობის დაცვის ისტორია და საფუძვლები ისეთ უმთავრეს ფასეულობებს უკავშირდება, როგორიცაა: კულტურული, ისტორიული, ესთეტიკური, ეროვნული თვითშეგნების განმსაზღვრელი და საგანმანათლებლო. ჩამოყალიბდა სისტემა ეკონომიკური არგუმენტებისა, რომლითაც აღიჭურვენ მემკვიდრეობის დაცვის პროფესიონალები და აქტივისტები გადაწყვეტილების მიმღებთა წრეში იმ გაბატონებულ აზრზე გავლენის მოსახდენად, რომლის მიხედვით, მემკვიდრეობის დაცვა ფუფუნების საგანია და მისი ადგილი მხოლოდ ძლიერ ეკონომიკურ გარემოშია.
მემკვიდრეობის დაცვის ეკონომიკის წარმატებული საერთაშორისო მაგალითები მიუთითებს, რომ იგი ხელს უწყობს ახალი ბიზნესის ფორმირებას, ტურიზმის სტიმულირებას, უძრავი ქონების ფასის გაზრდას, ცხოვრების ხარისხის ამაღლებას, სიღარიბის დაძლევას, საზოგადოების თვითრწმენას.
აუცილებელია, შესწავლილ იქნას აჭარის (კერძოდ, ბათუმის) ბუნებრივი და კულტურული მემკვიდრეობის ეკონომიკური პოტენციალი – გამოვლინდეს და ჩამოყალიბდეს კონკრეტული ეკონომიკური არგუმენტები. მხოლოდ მაშინ გახდება შესაძლებელი მემკვიდრეობის რესურსის სრულყოფილი ადაპტაცია და დაცვა. საქართველოს მდგრადი განვითარებისთვის ამას სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს.
