პაატა, ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როცა მსგავსი ტიპის პროტესტს აქვს ადგილი საქართველოში. თქვენი აზრით, რაზეა დამყარებული ეს აღშფოთება?
მე მგონია, რომ, პირველ რიგში, ეს მოდის არა ხალხიდან, არამედ კონკრეტული ინსტიტუტებიდან. აღშფოთების მიზეზი კი გაუგებრობაა მათ არ ესმით ის კულტურული კოდები, რაც მხატვრულ ტექსტებშია მოცემული (ნახატიც ტექსტია, თუ ცნობილ თეზას დავეყრდნობით). დღეს ნახატი აღარ არის (მხოლოდ) ესთეტიკური ფაქტი, ის კონცეფციების ადგილია. ხელოვნება ტექნიკურად განვითარდა და დღეს ნებისმიერ საშუალო დონის მხატვარს შეუძლია, მაგალითად, სრულყოფილი ადამიანური სხეულების დახატვა. ამ მოსაწყენი რუტინის გასაგდებად ნახატმა უნდა შეძლოს, იყოს უფრო მეტი, ვიდრე ნახატი. რა არის უფრო მეტი, ვიდრე ნახატი? ესაა ნახატის იდეა. იდეების წვდომა რთულია და მოითხოვს დისციპლინურ ცოდნას, აზროვნებას და ინტერპრეტაციების ველის განვრცობას. ამიტომაც ჭირს ზოგჯერ თანამედროვე ნახატის (იმიჯის) ათვისება და მიღება. გაცილებით იოლია, ის, რაც არ გესმის, უბრალოდ, სატანიზმად გამოაცხადო და ამით საკუთარი დაცემული თვითშეფასება და განათლების ნაკლი „მაღალი მორალის“ ილუზიით გააწონასწორო.
ლიას ნახატის შესახებ საკვირაო ქადაგებაში ილია მეორემაც ისაუბრა, რომელმაც „ქვეყნის და სარწმუნოების შეურაცხყოფა“ უწოდა ამ ნახატს. ეს რელიგური ცენზურის მცდელობად შეგვიძლია განვიხილოთ?
ეს პირველი შემთხვევა არაა, როცა პატრიარქი ან საპატრიარქო ერევა მხატვრულ სფეროში. მე მგონია, რომ ლიასთან დაკავშირებითაც ზუსტად ის მოხდა, რაზეც წინა კითხვაში გიპასუხეთ – მათ, უბრალოდ, ვერ გაიგეს, რაზეა საუბარი. ჩემი აზრით, ეს არის ჰუმანური გზავნილის მატარებელი ნახატი, მაგრამ ეს სულაც არაა მნიშვნელოვანი. ნახატი თავისუფლად შეიძლება იყოს არაჰუმანური გზავნილის მატარებელი და ამის მიუხედავად, მხატვრის შემოქმედებით ავტონომიაში ჩარევის უფლება არც ერთ ინსტიტუციას არ აქვს.
საბოლოოდ კი, ხელოვნება არც მორალურია, არც ამორალური, ის არის იმორალური, ეთიკისა და მსგავსი სოციალური კონვენციების მიღმა არსებული წარმოსახვითი ადგილი. რელიგიური მორალით თუ გავზომავთ, ედვარდ მუნკის უკვე კლასიკად ქცეული „მადონა“ ცეცხლს უნდა მივცეთ – იქ ხომ თავიდან ბოლომდე გაშიშვლებული ღვთისმშობელია გამოსახული. კიპენბერგერი კი, „ჯვარცმული ბაყაყის“ სერიის გამო, ალბათ თავად უნდა ვაცვათ ჯვარს. აი, აქამდე მივდივართ ამ პრიმიტიული მიდგომით.
საუბარი იმაზე, რომ „ასეთი შეურაცხყოფა ჯერ საქართველოს არ გადაუტანია“, უბრალოდ სასაცილოა. ბოლოსდაბოლოს, ქართველი კლასიკოსის კონსტანტინე გამსახურდიას წიგნებს მაინც არ კითხულობს ეს ხალხი? მისი პერსონაჟები ბიბლიას „ებრაელთა იწილ-ბიწილოს“ რომ უწოდებენ და თავად ქრისტეს „ებრაელ ნაბიჭვრად“ მოიხსენიებენ, ეს გაცილებით დიდი „შეურაცხყოფა“ უნდა იყოს, ამ ლოგიკით.
თუმცა ამ შემთხვევაში ჯერ იყო სტუდენტების, საზოგადოების ერთი ნაწილის პროტესტი და შემდეგ მოვისმინეთ პატრიარქის განცხადებები…
ეს არ ყოფილა სტუდენტების პროტესტი. მეც ვმონაწილეობდი ამ ღონისძიებაში, სადაც ლიას ეს ნახატი გამოიფინა და არა მგონია, რომ შეურაცხყოფილი სახეები ჰქონოდათ სტუდენტებს. როგორც მე მითხრეს, ამ ნახატის გამო პროტესტი სოციალურ ქსელში გამოუთქვამს სტუდკავშირის რომელიღაც წევრს. როგორც წესი, ჩვენი სტუდკავშირები, ძირითადად, არის საბჭოთა იდეაზე დაფუძნებელი ბიუროკრატია და ამ იდეის გამტარებელი ნეოსოვოკებით დაკომპლექტებული. არ მესმის, როგორ შეიძლება ახალგაზრდა ადამიანს მოგინდეს ცენზურის გატარება. მე ვფიქრობ, რომ ეს არის უკიდურესად სამარცხვინო ფაქტი.
ეს უკვე მეორე შემთხვევაა, როდესაც „ილიაუნის“ უკავშირდება მსგავსი ტიპის პროტესტი, პირველი იყო ერეკლე დეისაძის კრებულთან – „საიდუმლო სირობასთან“ დაკავშირებული საპროტესტო აქცია. თქვენი აზრით, რატომ ხდება ეს, რატომ აპროტესტებენ სწორედ ახალგაზრდები?
ჯავახიშვილს უწერია, „კომკავშირლები ჯერ არ დაბადებულიყვნენ, რომ უკვე დაბერდნენო“. არ მინდა ეიჯისტური აზრი გამოვიყენო, მაგრამ ადამიანი, ახალგაზრდა, რომელსაც აქვს ცენზურის სურვილი, უბრალოდ, აზროვნების პენსიაზეა გასული.
თქვენი აზრით, რითი აიხსნება ეს მოთხოვნა – არ შეეხონ საზოგადოების ერთი ჯგუფისათვის მნიშვნელოვან ღირებულებებს?
იცით რამდენი რამეა ჩემთვის მნიშვნელოვანი და რამდენ რამეს ეხებიან ადამიანები?! მაგრამ მე არ მივდივარ და არ ვცდილობ, მათი გამოხატვის თავისუფლება აღვკვეთო. თუ ვიღაც რაიმე კანონს არღვევს, მაშინ მიმართონ სასამართლოს, მაგრამ სამართლის ნორმებით ნაწარმოებზე მსჯელობა მთლად უსაშველო აბსურდამდე მიგვიყვანს.
საზოგადოების ერთი ნაწილის პროტესტი არ ეხება მხოლოდ რელიგიურ თემებს ხელოვნებაში. იგივე მოხდა „ვეფხისტყაოსანთან” დაკავშირებით თქვენს შემთხვევაში, როცა თქვენი „ანტიტყაოსანი“ გამოვიდა, იგივე ლევან ბერძენიშვილის შემთხვევა რომ გავიხსენოთ, როცა მან ილია ჭავჭავაძე, როგორც პოეტი გააკრიტიკა და ამას საზოგადოების ერთი ნაწილის აღშფოთება მოჰყვა…
საბოლოო ჯამში, საუბარია რელიგიის რანგში აყვანილ იდეაზე. „ვეფხისტყაოსანიც“ განიხილებოდა როგორც ქართული ბიბლია და შესაბამისად, მისი ინტერპრეტაციაც ცოდვად მოინათლა. კიდევ კარგი, რომ არ არის ცნობილი რუსთაველის ბიოგრაფია, თორემ მას, რა თქმა უნდა, წმინდანად შერაცხავდნენ და შესაბამისად, მასზე საუბარი კიდევ უფრო გართულდებოდა ზოგ წრეებში. რელიგიურ ინსტიტუტებს უნდათ თავიანთ სფერში შემოიტყუონ ავტორიტეტული პერსონები (პოეტები, მწერლები და ა.შ.), რითაც იმიჯს იმყარებენ და მეორე მხრივ, ამ ავტორიტეტებზე საუბარს კრძალავენ. აი, როგორც ილია ჭავჭავაძის შემთხვევაში. დღეს არავინ ახსენებს მის წერილს, სადაც ის მღვდლებისადმი ძალიან კრიტიკულია. თავად ილიას კრიტიკაც აღიქმება, როგორც წმინდანის შეურაცხყოფა. არადა, მწერლის გარშემო აუცილებლად უნდა არსებობდეს კრიტიკა, ცოცხალი დისკუსიები, აზრების დუღილი და ა.შ. სხვანაირად, ვიღებთ დაკონსერვებულ მდგომარეობას. ქართულმა ეკლესიამ ილიას კანონიზაციით, ის, ფაქტობრივად, გაყინა, როგორც მწერალი.
კრიტიკა ახსენეთ და არსებობს გაკრიტიკების ცენზურის მცდელობაც. ბოლო დროს ეს მოხდა დავით დარჩიაშვილის ფეისბუქის სტატუსთან დაკავშირებით, როცა მან გააკრიტიკა ნოდარ დუმბაძე, ეს შეიქმნა დიდი განხილვის საგანი და ფეისბუქზე ფაქტობრივად ყველა ახალი ამბავი გადაფარა რაღაც დროის მანძილზე ამ თემამ. ასეთ დროს რა შემთხვევასთან გვაქვს საქმე?
პირველ რიგში, მე არ ვეთანხმები დარჩიაშვილის კრიტიკას, ვფიქრობ, რომ ნოდარ დუმბაძე არის კარგი მწერალი, რომელმაც ბევრ ჩვენგანს შინაარსიანი ბავშვობა აჩუქა. პერსონაჟების გამო ავტორის გამოცხადება კრიმინალის მოქადაგედ ცოტა უხერხული მგონია. მიუხედავად ამისა, ასეთი ტიპის კრიტიკაც მისაღებია და ამის გამო შეურაცხყოფა არავის უნდა მივაყენოთ.
რაც შეეხება ლევან ბერძენიშვილს, მან ილია ჭავჭავაძის უამრავ დადებით როლზე ისაუბრა იმ „ავადსახსენებელ“ კრიტიკასთან ერთად. ვის ვის და, მას ვიღაც ყვითელი პრესის უნიჭო ჟურნალისტები ვერ ასწავლიან ლიტერატურას. უბრალოდ თქვა, როგორც პოეტი არ მომწონსო და რა არის ამაში შეურაცხმყოფელი, ვერ ვხვდები. აუცილებელია, ყველას ერთნაირი გემოვნება გვქონდეს, ერთნაირი ავტორები მოგვწონდეს და ერთნაირი კბილის ჯაგრისით ვიხეხავდეთ კბილებს?! ჭეშმარიტად გეუბნებით მე თქვენ, ცენზორები არიან ყველაზე მოსაწყენი ადამიანები. ადამიანთა ერთ ჯგუფს ეზიზღება ყველა, ვინც მისნაირად არ ფიქრობს, ეს არის კატასტროფა. აი, ეს ხალხი რომ მიუშვა ხელისუფლებაში, ერთ დღეში დაამყარებს ფაშიზმს.
ზოგადად რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი ხელოვანი იყოს აბსოლუტურად თავისუფალი თავის გამოხატვაში და არ გაითვალისწინოს საზოგადოების აზრი?
ისტორიას უნდა გადავხედოთ, რა მოიტანა გამოხატვის შეზღუდვამ? კარგი არაფერი. შეხედულებები იცვლება, თავდაყირა დგება და ისინი, ვინც ადრე რაღაც აზრის გამო დაისაჯნენ, მერე მართლები აღმოჩნდნენ. არც ისაა საიდუმლო, რომ ძალაუფლების მსახურებმა უამრავი პროგრესული მეცნიერი და მწერალი „ააშიშხინეს“ კოცონზე. ისტორიამ ჭკვიან საზოგადოებებს ასწავლა, რომ მხოლოდ საკუთარი აზრის სისწორიდან არ უნდა ამოხვიდე და განსხვავებული აზრი არ უნდა გაანადგურო. დღეს რაც ჭეშმარიტებაა, ხვალ შეიძლება ამოყირავდეს და თავზე დაგვემხოს ყველაფერი. ამიტომ არის კრიტიკა მნიშვნელოვანი – ძალაუფლებასა და ინდივიდს შორის დისპროპორცია ძალიან რომ არ გაიზარდოს, გაბატონებულმა იდეამ რომ არ ჩაახშოს ინდივიდუალური აზრები და ა.შ. განვითარებისთვის უკეთესია, ერთ კონკრეტულ ადამიანზე მივმართოთ ძალისხმევა და არა რაღაც აბსტრაქტულ „ხალხზე“. თან, ისე ამბობენ ამ ხალხს, გეგონება რაღაც მონოლითური რობოტების ჯგუფზე იყოს საუბარი, რომელთაც უეჭველად ერთი სწორხაზოვანი აზრი აქვთ.
ალბათ ყველა საზოგადოებაში არსებობენ ადამიანები, რომელთაც უნდათ გარშემო მხოლოდ მათთვის ხელსაყრელი აზრები არსებობდეს. საბოლოოდ, ეს ყველასთვის წამგებიანია.
რაც შეეხება ხელოვნებას, აქ კიდევ უფრო რთულად არის საქმე: ხელოვნება არაა თვლადი კატეგორია და მის ობიექტურ მოხელთებას ესეც ართულებს. აქ დისციპლინის ცოდნასთან ერთად, გჭირდება ე.წ. „სუბიექტური ობიექტურობა“. უიტმენმა როდესაც დაწერა „ბალახის ფოთლები“, გენიოსმა კნუტ ჰამსუნმა ბრიყვად და წერა-კითხვის არმცოდნედ მონათლა, მეორე გენიოსმა ემერსონმა კი – შედევრების პატრონად. ვერც ჰამსუნს დავწამებთ ლიტერატურის უცოდინრობას და ვერც ემერსონს. ნურავინ ნუ დაიჩემებს, რომ მას აქვს კრიტერიუმების რაღაც ბაზა, რომელიც არის ჭეშმარიტი. დღეს მხოლოდ სკეპტიკოსი შეიძლება იყოს მართალი.
