განათლება,მთავარი,სიახლეები

ბავშვს 1912 წლის ლექსიკით ვერ დავხვდებით – მასწავლებელი დედაენის სკოლაში დაბრუნებაზე 

18.07.2019 • 5299
ბავშვს 1912 წლის ლექსიკით ვერ დავხვდებით – მასწავლებელი დედაენის სკოლაში დაბრუნებაზე 

პრემიერმა და განათლების მინისტრმა საზეიმოდ გამოაცხადეს, რომ სკოლებში გოგებაშვილის „დედაენას“ აბრუნებენ. პრემიერის აზრით, „დედაენის“ დაბრუნება ეროვნული იდეაა და ის სასწავლო პროგრამიდან „უპასუხისმგებლო ადამიანებმა ამოიღეს“. თუმცა განათლების სამინისტროში ისიც ითქვა, რომ  საუბარია არა უშუალოდ „დედაენის“ შემოტანაზე, არამედ გოგებაშვილის მეთოდზე. რატომ არ უნდა ვასწავლოთ 21-ე საუკუნის ბავშვებს 1912 წლის სახელმძღვანელოთი, – ამ თემაზე „ბათუმელები“ განათლების სპეციალისტს თათა ჭანტურიას ესაუბრა. თათა ამჟამად ერთ-ერთ კერძო სკოლაში დაწყებითი საფეხურის წიგნიერების მიმართულებას ხელმძღვანელობს.

  • ქალბატონო თათა, თქვენი აზრით, რატომ უნდა დაბრუნდეს ან არ დაბრუნდეს „დედაენა“ სკოლაში?

უპირველეს ყოვლისა, მინდა იმით დავიწყო, რომ საზოგადოების მხრიდან ხშირად არის ეს თემა ინტერპრეტირებული და თუკი განსხვავებულ აზრს ისმენენ, მაშინვე მოგვაგებებენ: „გოგებაშვილზე უკეთესი, ნეტავ, რა გაქვთ?!“, „გოგებაშვილის დამსახურებას პატივს არ სცემთ?!“ და ა.შ. რაც, რასაკვირველია, აბსოლუტურად არ არის ასე. პირიქით, მეც და, ალბათ, ყველა ჩემს კოლეგასა და თანამოაზრეს, მიგვაჩნია, რომ გოგებაშვილი იყო თავისი დროის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ინოვატორი და უდიდესი მოღვაწე.

მეტიც, ვფიქრობ, ახლა ცოცხალი რომ იყოს, ყველაზე თანამედროვე და ადეკვატური იქნებოდა იმ მოვლენებისა, რაც ახლა ხდება და მჯერა, პირველი თავად შეიტანდა ცვლილებებს საკუთარ სახელმძღვანელოში.
ცხადია, მის დამსახურებას არავინ უგულებელყოფს. მადლიერნი ვართ მისი, როგორც საზოგადო მოღვაწისა, არამხოლოდ წერა-კითხვის სწავლების დარგში და არავინ აკნინებს მის ღვაწლს. პრობლემა ისაა, რომ დღეს, 21-ე საუკუნეში, ვსაუბრობთ იმაზე, რომ სკოლებში წერა-კითხვა ვასწავლოთ დედაენის 1912 წლის გამოცემასთან მიახლოებული სახელმძღვანელოთი.

მოდი, დავსვათ შეკითხვა, რატომ იყო იმდროინდელი დედაენა სწორედ ამგვარი ლექსიკით გაჯერებული? მის ტექსტებში ხშირად გვხვდება ლექსიკური ერთეულები: „სახნისი“, „გუთანი“, „ფუჩეჩი“, „ნამგალი“ და სხვ. რასაკვირველია, იმიტომ, რომ გოგებაშვილის მთავარი აქცენტი იყო იმაზე, რომ სოფლად მცხოვრები მოსახლეობისთვის უმტკივნეულოდ ესწავლებინათ წერა-კითხვა და მარტივად მომხდარიყო წიგნიერების შესვლა გლეხების ოჯახებში, რომლებსაც ისედაც ბევრი ჰქონდათ თავიანთი საქმე.

ეს, სწორედაც რომ უზუსტესი მიგნება იყო გოგებაშვილისა (სხვა მრავალთან ერთად) – მან ზუსტად აუწყო ფეხი მოთხოვნებს და შექმნა წიგნი, რომელიც ახლოს იყო იმდროინდელი მოსწავლეების ავთენტურ გარემოსთან. ტექსტები, რომლებითაც ბავშვები კითხვასა და წერას სწავლობდნენ, იყო სრულიად ბუნებრივი, ნაცნობი, ხელშესახები, პირად გამოცდილებასთან დაკავშირებული. რასთანაც ყოველდღიურად ჰქონდათ შეხება, სწორედ ის დახვდათ წიგნშიც. სწორედ ეს არის გოგებაშვილის ერთ-ერთი მთავარი პრინციპი, რომ ტექსტი, რომელმაც პატარა მკითხველი უნდა შეიყვანოს წიგნიერების სამყაროში, უნდა იყოს მისთვის ავთენტური.

21-ე საუკუნის ბავშვი სკოლაში როცა მოდის, აღჭურვილია მთელი რიგი უნარებით. მარტივად შეუძლია ნავიგაცია მობილურ მოწყობილობებში, საჭირო მასალის რამდენიმე წუთში მოძიება, აქვს უამრავი ინფორმაცია კოსმოსზე, გალაქტიკაზე, ტექნოლოგიებზე და ა.შ. ასეთი ცოდნის პაკეტით აღჭურვილ  ბავშვს სკოლა უნდა დახვდეს ღირსეულად. მასწავლებლისთვის და, ზოგადად, სკოლისთვის, ეს არის ერთგვარი გამოწვევა.

მასწავლებელი უნდა იყოს მრავალმხრივ განვითარებული, კარგად უნდა ერკვეოდეს იმ თემებში, რომლებიც ბავშვებისთვის არის საინტერესო და აქტუალური. რაც შეეხება სასწავლო მასალასა და რესურსს, ის უნდა იყოს ძალიან მრავალფეროვანი, სხვადასხვა ფორმატისა და შინაარსის, კეთებაზე ორიენტირებული, მოსწავლეებისთვის ავთენტური. მიმაჩნია, რომ სწორედ ასეთ შემთხვევაში არ დაკარგავს პატარა მოსწავლე სწავლის მოტივაციას და მასწავლებელიც, თავის მხრივ, შეინარჩუნებს მის თვალში საინტერესო, კომპეტენტური თანამოაზრის ავტორიტეტს.

თუკი პირველკლასელ მოსწავლეს, მთელი რიგი ცოდნით, უნარებითა და დამოკიდებულებებით აღჭურვილს, რომელიც ენთუზიაზმითა და ცნობისმოყვარეობით ემზადება სკოლისთვის, ჩვენ კვლავ დაჟინებით წავაკითხებთ: „აი ათი თხა“, აი სესეს მესერი“, რასაკვირველია, ეს მისთვის არ იქნება საინტერესო. შესაბამისად, სკოლამ ეს გამოწვევა ღირსეულად უნდა მიიღოს და ყველანაირად ეცადოს, პატარა მკითხველს  მოტივაცია რომ არ ჩაუქროს მისთვის არაავთენტური ტექსტებითა და დავალებებით (სწავლის მოტივაციის გაქრობის შედეგებს კი, სამწუხაროდ, მწარედ ვიმკით ხოლმე მაღალ კლასებში).

მეთოდი, რომელსაც „გოგებაშვილისეულს“ უწოდებენ, თავის მხრივ, არის დაბალანსებული მიდგომის (მთელი-ნაწილი-მთელი ან სინთეზურ-ანალიზური) მხოლოდ ერთი ნაწილი. თავად გოგებაშვილი აღნიშნავს თავის წერილებში გულისტკივილით, ჩვენი პედაგოგები არ არიან მზად მის განსახორციელებლადო. ამიტომაც იგი უკიდურესად ამარტივებს მას და სახელმძღვანელოს აგებს დაღმავალ, ანალიზურ მეთოდზე (რომელსაც თავად ზოლოტოვისას უწოდებს).

მაშასადამე, თავად გოგებაშვილის წერილებიდანაც ჩანს, რომ პედაგოგების მზაობა რომ ყოფილიყო, იგი ეცდებოდა სრულად დაენერგა კითხვისა და წერის სწავლების ეს მეთოდიკა.

მე, პირადად, შეკითხვა მქონდა იმასთან დაკავშირებით, რომ გოგებაშვილის ამ პრინციპზე უკვე აგებულია არაერთი დედაენა, რომლებიც აქამდეც იყო სკოლებში. რითია ეს განსხვავებული? თუკი ეს ზუსტად გოგებაშვილია, მაშინ რა საჭირო იყო საავტორო ჯგუფის შექმნა და კონკრეტულად რა გააკეთა ამ ჯგუფმა? ვინაიდან წიგნი ჯერ არაა გასაჯაროებული და არ მინახავს, ბუნებრივია, მას ვერ შევაფასებ, უბრალოდ, თავად ფაქტთან დაკავშირებით მაქვს შეკითხვა.

თუკი ჯგუფმა გოგებაშვილისეული დედაენის ერთ-ერთი (კერძოდ, 1912 წლის გამოცემის) ადაპტირებული ვერსია მოამზადა, ასეთ შემთხვევაში რატომ ვამბობთ, რომ ეს გოგებაშვილია? აქამდეც ხომ არაერთი სახელმძღვანელო გვქონდა გოგებაშვილის მიხედვით შედგენილი? ასეთია, მაგალითად, სულაკაურის გამომცემლობის დედაენა. ახლა, ამ კონკრეტული წიგნის შემოტანით რა იცვლება, ეს მაინტერესებს.

  • განათლების მინისტრმა თქვა, რომ გადაწყვეტილება მიიღო პარლამენტმა და ისინი უარს ვერ იტყოდნენ. მით უმეტეს, როცა კულტურულ მემკვიდრეობაზეა საუბარიო. რამდენად მყარი არგუმენტია ეს თქვენთვის?

თუკი აქ საუბარია იმაზე, რომ ბავშვებს გავაცნოთ „დედაენა“, როგორც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი, რათა იცნობდნენ გოგებაშვილს, იცოდნენ დედაენის მნიშვნელობა, ამაში ცუდს ვერაფერს ვხედავ. მაგრამ თუ ჩვენ გადავწყვეტთ, რომ 1912 წლის სახელმძღვანელოთი უნდა ვასწავლოთ წერა-კითხვა და, მით უმეტეს, თუ ეს იქნება თავსმოხვეული და სავალდებულო ყველა სკოლისთვის, ეს იქნება საგანგაშო.

აქვე კიდევ ერთი კითხვა მაქვს, თუკი მიზანი დედაენის, როგორც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის გაცნობაა ბავშვებისთვის, რატომ არ ვბეჭდავთ და ვურიგებთ მათ საჩუქრად დედაენის ორიგინალს? კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი ხომ გოგებაშვილის დედაენაა და არა მისი ადაპტირებული ვარიანტი?

  • სიძველეზე აქცენტირებისას მიხეილ ბატიაშვილს ჰქონდა ასეთი არგუმენტი, „ვეფხისტყაოსანიც“ წინა საუკუნეებისაა, მაგრამ ვასწავლითო.

 ვეფხისტყაოსანი“ და კითხვის სწავლება სხვადასხვა რამეა. როდესაც თანამედროვე 6 წლის ბავშვს წიგნიერების უნარები ჯერ ფაქტობრივად არ აქვს ჩამოყალიბებული, პირველ ნაბიჯებს დგამს ამ ძალიან რთულ გზაზე და ცდილობ „ჯარა“ და „ფუჩეჩი“ აქციო მისთვის პირველ სიტყვებად, ეს პრინციპულად არასწორია.  და ისიც შეცდომა მგონია, რომ თუ ეს სწორად არ მიგაჩნია, ამით  კულტურულ მემკვიდრეობას ბღალავ.

თანამედროვე პირველკლასელი ბავშვი სკოლისთვის – ეს არის გამოწვევა და ჩვენ ამ გამოწვევას ვერ დავხვდებით 1912 წლის ლექსიკითა და ტერმინებით. ეს, კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, არამც და არამც არ გულისხმობს გოგებაშვილის ღვაწლის, „დედაენის“, როგორც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის, და, რაც მთავარია, გოგებაშვილისეული კითხვისა და წერის სწავლების მიდგომის, პრინციპის უგულებელყოფას ან დაკნინებას. კითხვის სწავლება და გოგებაშვილის ღვაწლის დაფასება ორი აბსოლუტურად სხვადასხვა რამეა.

  • თუ ეს იქნება არჩევითი საგანი და ჩვენ ვიცით, რომ სამინისტროს ასეთი სულ ცოტა 28 წიგნი აქვს დაბეჭდილი, რომელსაც სკოლების დიდი ნაწილი არ იყენებს, იგივე ბედი ხომ არ ეწევა ამ წიგნსაც?

ზოგადად, რაც უფრო მეტი თავისუფლება ექნება სკოლას, უკეთესია. ჩვენ ხომ ვამბობთ, რომ სკოლისთვის ძალიან ღირებულია მასწავლებლის შემოქმედებითობა, რადგან შემდეგ გვინდა, მათ ასეთივე ბავშვები აღზარდონ. რაც უფრო მეტად მოვახდენთ ცენტრალიზებას და მასწავლებლებს, გნებავთ სამინისტრო, გნებავთ სკოლის ადმინისტრაცია, დაუკანონებს, რომ აუცილებლად რომელიმე წიგნით უნდა ასწავლოს, რასაკვირველია, ეს მოკლავს მასწავლებლის შემოქმედებითობასა და ინიციატივებს.

  • ხშირად მესმის წუხილი პედაგოგების, განათლების სპეციალისტების მხრიდან იმაზე, რომ სამინისტრომ გრიფირებით შეუზღუდა მათ არჩევანი და ვერ  შეაქვთ სასწავლო პროცესში ბევრი ისეთი წიგნი, რაც მათ მოსწონთ.

ზოგადად, წიგნების, რესურსის საკრალიზება, უალტერნატივობა (როგორი ღირებულიცა და მნიშვნელოვანიც უნდა იყოს ის), არ მგონია, კარგის მომტანი იყოს. რაც უფრო მოქნილი იქნება ეს პროცესი, რაც უფრო თავისუფალი იქნება პედაგოგი და წახალისებული იქნება მისი შემოქმედებითობა სასწავლო მასალისა თუ რესურსის შერჩევის თვალსაზრისით, ბევრად უფრო ნაყოფიერი და მოსწავლეზე ორიენტირებული გახდება სასწავლო პროცესი. თუკი მასწავლებელს ვენდობით, მას უნდა დავუტოვოთ არჩევანი, რომელი რესურსებით სურს ასწავლოს.

  • გოგებაშვილის სახლ-მუზეუმში პრეზენტაციის დროს ითქვა, რომ „დედაენის“ სკოლებში შეტანა ეს არის პატრიოტიზმის,იყვარულის, ადამიანებს შორის ურთიერთობების სწავლება, არის ეს პოპულისტური განცხადება?

თუ ჩვენ 21-ე საუკუნეში ვერ ვახერხებთ შევქმნათ სასწავლო რესურსი, რომლის გამოყენებითაც პირველკლასელები ისწავლიან, შეიმეცნებენ სიყვარულს, თავისუფლებას, სხვა მარადიულ ღირებულებებს და ვამბობთ, რომ არ გვაქვს, ვერ ვქმნით 1912 წლის სახელმძღვანელოს ღირებულ ალტერნატივას; თუკი ვამბობთ, რომ არ გვყავს თანამედროვე ავტორები, რომლებმაც შექმნეს ან უნდა შექმნან ფასეული საბავშვო ტექსტები, მაშინ ჩვენი განათლების სისტემა, ლიტერატურა, პედაგოგიკა ძალიან ცუდ დღეში ყოფილა.

რასაკვირველია, ჩვენ პატივს ვცემთ მარადიულ ღირებულებებს და ძალზე ფასეულად, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია მათი დაცვა. უბრალოდ, როგორც მე მიხსნიდა ჩემი მასწავლებელი სამშობლოს სიყვარულსა თუ პიროვნების თავისუფლების პატივისცემას, ჩემს მოსწავლეებს მე იმ ენით ვეღარ ავუხსნი.

ღირებულებები კი არა, ამ ღირებულებების საზოგადოებამდე მიტანის ენა და ფორმა იცვლება. ყოველ ეპოქას თავისი ენა, კომუნიკაციის თავისი სტილი აქვს და ამას უნდა ავყვეთ, მისი უგულებელყოფა არ იქნება კარგის მომტანი. ეს გამოიწვევს იმას, რომ  მთელი ჩვენი მონდომება, წიგნიერება ვაქციოთ ბავშვების ფუნდამენტურ უნარად და კითხვის პროცესი ვუქციოთ სიამოვნებად, პირუკუ შემოგვიბრუნდება. შედეგად მივიღებთ მოტივაციადაკარგულ, ფრუსტრირებულ, კითხვის მხოლოდ რუტინად აღმქმელ მოსწავლეებს.

დღეს ბავშვების გარშემო სხვა სამყაროა, სხვაა გამოწვევები და ვინ, თუ არა სკოლა, უნდა დახვდეს ამ გამოწვევებს ღირსეულად და საინტერესოდ.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: