ფილოლოგ ლევან ბერძენიშვილს „ბათუმელებმა“ სთხოვა დაესახელებინა, მისი აზრით, 2018 წელს ქართულ ენაზე გამოცემული საუკეთესო წიგნები. მან არა მხოლოდ წიგნებზე, არამედ ზოგადად, წლის ლიტერატურულ პროცესებზე და ყველაზე სამარცხვინო ლიტერატურულ მოვლენაზეც კი ისაუბრა.
ლევან ბერძენიშვილი: საქართველოსთვის წლის მთავარი, 21-ე საუკუნის უმნიშვნელოვანესი კულტურული მოვლენა ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა იყო. როცა მსოფლიოს ეუბნები, როგორი მაგარი იყავი წარსულში, ფიქრობენ, რომ ეს დრო გასულია. გვეგონა, არავის ვაინტერესებდით ახლა ვინ ვართ, აღმოჩნდა, რომ ვაინტერესებთ. საქართველოს არასდროს ასე არ გამართლებია. ყოველთვის დარწმუნებული ვიყავი, რომ მსოფლიო ასპარეზზე ლიტერატურით უნდა გავდიოდეთ და არა წარსულის დიდებით. მალე საქართველო პარიზის წიგნის ბაზრობაზეც იქნება წარდგენილი და ამ ჯაჭვურ რეაქციას ვეღარაფერი შეაჩერებს.
- თემურ ბაბლუანი – „მზე, მთვარე და პურის ყანა“
რეჟისორის მიერ დაწერილმა პირველმა წიგნმა ჩვენთვის დამალული სამყარო გახსნა. „მზე, მთვარე და პურის ყანა“ წლის დიდი ლიტერატურული მოვლენა იყო. ბაბლუანი წერს სამყაროზე, რომელიც ბევრისთვის უხილავია, მაგრამ ავტორმა ის დაინახა. აჩვენა ენა, კულტურა და ხალხი, რომელსაც ყველა ვერ ხედავს.
- „ლუკრეციო ბაქანიძე – ახალგაზრდული ლიტერატურის აფეთქება“
ახალგაზრდული ლიტერატურის აფეთქებად მიმაჩნია ლუკრეციო ბაქანიძის გამოჩენა, რომელმაც გვაჩვენა, რომ ტრადიციული კლასიკური მწერლობა გააგრძელებს არსებობას და არასდროს მოკვდება. ბაქანიძე რომ არ გამოჩენილიყო თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში, თითქოს არც არაფერი დაშავდებოდა, მაგრამ არ გვეცოდინებოდა ახალი ადამიანების მთელი კლასის შესახებ, რომელიც შეიძლება ვიღაცისთვის სამყაროს მიღმაა.
მამარდაშვილის სიტყვებია, რომ ადამიანი სამყაროდან თავს ვერ გაიძევებს, თუმცა მას შეუძლია სამყაროს კუთხეში დადგეს. ლუკა ბაქანიძის შემოქმედება არის ლიტერატურა სამყაროს კუთხეში მდგომებზე. ტრადიციული ლიტერატურის კითხვისას ლუკრეციოს მიერ აღწერილი გმირების მსგავსი ადამიანები შეიძლება გამოგრჩეს, რადგან ისინი არ არიან რესპექტაბელურები, მეინსტრიმიდან არიან. მაგრამ როგორ უნდა განვსაზღვროთ რა არის მეინსტრიმი და რა არა?! თუ თითოეული ადამიანი სამყაროს იტევს, ვინ განსაზღვრავს ვინ არის მეინსტრიმიდან და ვინ არა?! თითოეული ადამიანი სამყაროა და ჩვენ, საზოგადოება და ადამიანები ვყოფთ, უბრალოდ, რაღაცებს. ლუკრეციო გვაჩვენებს, რომ სამყაროს ცენტრია თითოეული ადამიანი.
- აკა მორჩილაძე – „კუპიდონი კრემლის კედელთან“
გვყავს მწერალი, რომელიც მუდმივად ფორმაშია, აკა მორჩილაძეს ვგულისხმობ. მისი ბოლო რომანი ძალიანაც სახალისო, გასართობი და კარგი საკითხავია. ლიტერატურას ბევრი დროის სახალისოდ გასაყვანად მიმართავს. მაგრამ როგორც კი ლიტერატურულ ქსელში ერთვები, არავინ იცის, ამ ქსელში მერე რა სიმძლავრის ენერგია გაივლის. შეიძლება მსუბუქი ლიტერატურით დაიწყო კითხვა და თანდათან მძლავრ ელექტრულ ველში აღმოჩნდე.
- ანდრეი პლატონოვი –„ქვაბული“, „ჯანი“, „ჩევენგური“, მთარგმნელი გივი კიკილაშვილი
- ფიოდორ დოსტოევსკი – „ძმები კარამაზოვები“, მთარგმნელი გივი კიკილაშვილი
გამოჩნდა ახალი ტენდენცია, რაც ჩემი თაობის სტერეოტიპულ შეხედულებებს ამსხვრევს. იმ თაობიდან ვარ, რომელიც რუსული ლიტერატურის თარგმნას სირცხვილად მიიჩნევდა – რუსული უნდა გცოდნოდა და ორიგინალში გეკითხა.
ერთხელაც ლიტერატურის საქმეში პოლიტიკა ჩაერია და განათლების ერთ-ერთმა მინისტრმა ისიც კი მითხრა, ჩვენ დავადგინეთ – დოსტოევსკი არ არის დიდი მწერალიო. „ჩვენში” ის საკუთარ თავს და საქართველოს მაშინდელ პრეზიდენტს გულისხმობდა.
რუსეთის ოკუპანტობის გამო ვერ გაუქმდება დოსტოევსკის, ჩეხოვის, ტოლსტოის და თუნდაც გოგოლის სიდიადე. ამ ლოგიკით არასდროს უნდა წავიკითხოთ გერმანული ლიტერატურა, მათ ბავშვისგან საპონი გააკეთეს.
წლის წიგნად შეიძლება დავასახელოთ გივი კიკილაშვილის თარგმანი, პლატონოვის უზარმაზარი ტრილოგია – „ქვაბული“, „ჯანი“ და „ჩევენგური“. პლატონოვის თარგმნა შეუძლებლად მიიჩნეოდა. აღმოჩნდა, რომ შესაძლებელი ყოფილა და, ვფიქრობ, ამ წიგნის ქართული თარგმანი ბევრად სჯობს ფრანგულ თარგმანს. გივი კიკილაშვილმა იდეალურად გადმოაქართულა ყველაფერი, რაც რუსული სინტაქსის წიაღში ხდება.
გვაქვს „ძმები კარამაზოვების“ ახალი თარგმანი, ასევე, გივი კიკილაშვილის.
ჩვენ, უბრალოდ, მთარგმნელებისთვის ვერ ვიმეტებთ სიტყვებს: „გენიოსი”, „დიდებული“.
მთარგმნელებს სვავებივით გვიყურებენ, რომლებიც დიდი ლიტერატურის ნასუფრალით იკვებებიან, მაგრამ ჩვენთვის ამას მნიშვნელობა არ აქვს, საქმეს მაინც გავაგრძელებთ.
- წლის სერია – „აკრძალული წიგნების თარო”, გამომცემლობა ინტელექტი
„ვფიქრობ, აკრძალული წიგნების თარო” წლის ყველაზე მნიშვნელოვანი სერია იყო. ზემოთ ნახსენები პლატონოვიც ამ სერიაში შევიდა. მას არასდროს დაუწერია წიგნები საბჭოთა რეჟიმის წინააღმდეგ, ისინი, უბრალოდ, ასეთები აღმოჩნდნენ, საბჭოთა კავშირი იყო ასეთი წყობა – მასზე დაწერილი გულწრფელი წიგნები ანტისაბჭოთა გამოდიოდა. პლატონოვს ეს ჩანაფიქრი არ ჰქონია, საკუთარი თავი ჩვეულებრივ საბჭოთა ადამიანად მიაჩნდა და ვერაფრით ხვდებოდა, რატომ არ უბეჭდავდნენ არაფერს. ციხეში ვიჯექი, როცა პლატონოვის მრავალმილიონიანი ტირაჟით გამოცემა დაიწყო, პერესტროიკის დროს. ჩემთან ერთად იხდიდა სასჯელს ადამიანი, რომელიც პლატონოვის 2 წიგნის გავრცელებისთვის 7 წელი იჯდა. აპროტესტებდა ეს კაცი, მე რაღატომ ვზივარო, მაგრამ ამშვიდებდნენ, სოლჟენიცინის „გულაგსაც“ ხომ ავრცელებდი და ეგ არასდროს გამოიცემაო. ერთი თვეც არ გასულა და ისიც გამოიცა, ჩვენ კი მაინც ვიჯექით.
- წლის ყველაზე სამარცხვინო მოვლენა – ზვიად რატიანის საქმე
საქართველო პატარა ქვეყანაა, აქ მწერლები გმირები არიან, წერით ვერავინ ვერაფერს იშოვის.
მეტიც, ჩვენს ერთ-ერთ საუკეთესო პოეტს, ზვიად რატიანს სახელმწიფომ თავად შეამთხვია უბედურება და ქვეყნიდან გააქცია. ეს მთელი სახელმწიფო სისტემისთვის სამარცხვინო მოვლენა იყო. სასამართლო პროცესს ვესწრებოდი, მოსამართლე შენიშვნებს გვაძლევდა, როცა პოლიციელების აბსურდულ, ერთმანეთისგან დაზეპირებულ ჩვენებებზე გვეცინებოდა. მოსამართლე მათკენ იყო. ყველა იყო ადამიანის, ჰუმანიზმისა და პოეზიის წინააღმდეგ.
ასეთია ჩვენი ქვეყნის დამოკიდებულება მწერლებისადმი. იმ მოსამართლისთვის, მაგალითად, პოლიციელი სასარგებლო ვინმეა, პოეტი – ზედმეტი ფიგურა, რომელიც ქვეყნის განვითარებას, მართლწესრიგს უშლის ხელს.
ქართულ მწერლობას გაუჩნდა ამბიცია, რომ მას რაღაც შეუძლია და დამოუკიდებლობის 25, 30 წლისთავზე გაგვიჩნდა სერიოზული ლიტერატურა, მერე როგორც ჩანს, გაჩნდება დემოკრატიაც.
ლიტერატურული პროცესი სწორი და კარგი გზით მიდის, თუმცა ქვეყანა და საზოგადოება ამაში არაფრით არ არის ჩართული.
საინტერესო ავტორების მთელი თაობა გვყავს. წარმოუდგენელი ამბავია, რომ ახლა, როცა ჩვენ ვსაუბრობთ, სადღაც სხვაგან ზის ბესიკ ხარანაული და შეიძლება რამე ახალს წერს.
