მთავარი,სიახლეები

პოსტიმპერიული, როგორც პოსტკოლონიური

13.11.2017 • 3249
პოსტიმპერიული, როგორც პოსტკოლონიური

ავტორი: ხათუნა ბერიძე, ბსუ-ს ასოცირებული პროფესორი, მთარგმნელი

მამარდაშვილი ამბობდა, სხვა ადამიანისა თუ მესმის, იმიტომ მესმის, რომ მასთან საერთო ადამიანურ განზომილებაში, ანუ ზომითობაში ვარო. როდესაც ამერიკელი გამომცემელი ჯონ ობრაიენი საქართველოში ჩამოვიყვანე, ძალიან გაიკვირვა, ქართველი მწერლების ნათქვამი, „მწერლის როლი დიდია და ილიაც ერის მამააო“. ობრაიენს მაშინ ავუხსენით, რომ მწერლობა ერისკაცობას ნიშნავდა, რადგან ერის ცნობიერებაზე, ეროვნულ შეგნებაზე, ისტორიულად ჰქონდა გავლენა და ასეთი მისია ამერიკელ მწერლებს არ სჭირდებათ, რომ ჰქონდეთ.

ჩვენი ასიმეტრია დასავლურ სამყაროსთან დრამატულია.  ჩვენ მათთან საერთო ზომითობაში ისტორიული მიზეზების გამო არა ვართ, რადგან, ერთსა და იმავე ისტორიულ წარსულში დასავლეთი იყო იმპერია, ხოლო საქართველო კოლონიზებული ქვეყანა, რუსეთის ორიენტი და ამით რადიკალურად განვსხვავდებით ეროვნული ფსიქოლოგიური პორტრეტით. დღეს კი, როდესაც დასავლეთი, დემოკრატიულ ფასეულობებზეა გადართული, საქართველო საკუთარი პოსტიმპერიული ვითარების სოციო-კულტურულ მდგომარეობას ძალიან ნელა აანალიზებს, გეოპოლიტიკური შიშის ქვეშ ცხოვრობს და ფსიქოლოგიურ ძრწოლას განიცდის, რადგან პირადი თუ ეროვნული გადაშენების, ანუ დემოგრაფიული გაუცნობიერებელი საფრთხე თან სდევს და  საპასუხო თვითგადარჩენის ინსტინქტი ამოძრავებს.

ხათუნა ბერიძე

როდესაც მსოფლიოს ერთი ნახევარი მეორე ნახევრის მფლობელი იყო და შენ მფლობელთა შორის კი არა, ფლობილთა შორის იყავი, როგორ და საიდან უნდა გქონდეს ყოფილი მფლობელის ანალოგიური, ანუ დასავლეთ ევროპული ფსიქოლოგია?  ყოფილი მფლობელის  ფსიქოლოგია მოიცავს პოლიტიკური ასიმეტრიის უსამართლობის გაცნობიერებას, სოციალური სამართლის დამყარებას, ახალი ფასეულობების მიღებას, რაც დემოკრატიული საზომებით იზომება.

დემოკრატია არის იმ დასავლური საზოგადოების არჩევანი, რომელიც ისტორიულად მდიდარი და  მაღალგანვითარებული იყო და არასოდეს მდგარა ეროვნული თვითგადარჩენის საფრთხის წინაშე, თავად წარმოადგენდა სუსტი სახელმწიფოებისთვის საფრთხეს წინა საუკუნეებში. მათი ეროვნული ფსიქოლოგია, ამ მხრივ, რასაკვირველია, რადიკალურად განსხვავდება.

ამიტომ არ უნდა არსებობდეს დღის წესრიგში მოლოდინი, რომ კულტურულ-სულიერი რევოლუცია ასე სწრაფად, 30 წელიწადში მოხდება ქართველ ერში, რომელმაც ორი სხვადასხვა სახის იმპერიული კოლონიზაცია გადაიტანა გასულ საუკუნეებში ცარიზმისა და კომუნიზმის სახით და ეს ჯერაც არ მიაჩნია კოლონიზაციად. ჩვენ არა ვართ იმ დასავლური გენის მატარებლები, რაც ფსიქიკას აყალიბებს, სწორედ ფსიქიკა გვაქვს განსხვავებული, გამომდინარე ისტორიული წარსულის თავისებურებებისგან. 

კოლონიზების ხუთი ნიშნიდან, ხუთივე სახეზე გვქონდა:

  1. ეროვნული მთავრობის ნაცვლად მარიონეტული გვყავდა და ცენტრი გვაკონტროლებდა;
  2. კოლონიზატორის ენას უპირატესობა აქვს მინიჭებული სახელმწიფო დონეზე, საქმისწარმოებისას;
  3. ეროვნული ისტორია გადაიწერა, ანუ იმ პერსპექტივიდან დაიწერა, რომელიც იმპერიას აძლევდა ხელს;
  4. რელიგიური ტრადიციები იხშობა და ეკლესიები ინგრევა;
  5. ეკონომიკა დანგრეული და განადგურებულია, ან მკვეთრად ჩამორჩება, მას განკარგავს დომინანტური ძალა და მორგებულია არა ადგილობრივების ინტერესებზე, არამედ მაკონტროლებლის.

დასავლეთისგან განსხვავებით, ნახევრად აზიური, ჰიბრიდული რუსეთის იმპერია არასოდეს აღიარებდა საკუთარ თავს კოლონიზატორად. ამდენად, პოსტკოლონიურია, როდესაც ვფიქრობთ, რომ საბჭოთა კავშირში რუსეთის ფავორიტები ვიყავით და ამიტომ გვქონდა ქართულ ენაზე  განათლების უფლება; ყაზახეთში რუსული ენის სწავლების იმპერიული პოლიტიკის თავსმოხვევა ახლაც გრძელდება – პოლიცია ყაზახ მშობლებს გაპროტესტებისთვის დაჭერით ემუქრება https://www.ratel.kz/scandal/v_uralske_sobranie_roditelej_zakonchilos_zaderzhaniem_i_doprosom

თუ შორიდან დავიწყებთ, ევროპისათვის აზია იყო ორიენტალური, უცხო სამყარო, მეფის  რუსეთმა კი კავკასია აღიქვა საკუთარ ორიენტალურ ტერიტორიად… ოღონდ, რუსეთი საკუთარი ერის კოლონიზატორიც იყო, მასაც დაუნდობლად ექცეოდა და საბოლოოდ საკუთარ ერსაც ჩაგრულის ფსიქოლოგია აქვს ჩამოყალიბებული.

და მაშ რატომ არ ვიქნებით აზროვნებით თანზომიერებაში რუს ხალხთან? და თუ არა ვართ თანზომიერებაში, რატომ მოქმედებს მათზეც და ქართველებზეც ერთნაირად ანტიდასავლური, დღეს განსაკუთრებით კარგად მართული და დაფინანსებული რუსული პროპაგანდის „მწვავე პრობლემები“?

ვართ და მოქმედებს კიდეც.

პოსტკოლონიური ვითარების ზეგავლენა იგრძნობა სოციალურ, პოლიტიკურ და კულტურულ დონეებზე; დღევანდელი საზოგადოების ლგბტ თემისადმი მძაფრი რეაგირება ჩვენს პოსტკოლონიურ ვითარებას ადასტურებს. ეს რეაქცია ბუნებრივია და ის ახასიათებს მსხვერპლს. მსხვერპლის დამახასიათებელი თვისებაა შიში და მოგვიანებით მოძალადედ ქცევა. ჩვენ ის ერი ვართ, რომელზეც იდეოლოგიურად, პოლიტიკურად და ეკონომიკურად ძალადობდნენ და ძალადობენ დღესაც და გასაკვირი არ არის, თუ დღეს გარკვეულწილად, თვითონ ვიქეცით მოძალადედ.

პოსტკოლონიური ვითარების ზეგავლენა იგრძნობა იმ ფაქტითაც, რომ იქ, იმპერიაში ეადვილება ბევრს ურთიერთობები, რადგან არსებობს საერთო-კოგნიტური ველი, ბევრი საერთო ცნება და ლამის საერთო ისტორია.

ხანდახან კლავენ კიდეც კავკასიელობისთვის, გარეგნული პორტრეტის გამო (და კიდევ ვინ იცის, რა მიზეზით) ხშირად ქირდავენ, პირში თუ ზურგსუკან. ამ პორტრეტზე ლოყებღაჟღაჟა, დინჯი, მოქეიფე, მსხვილშავულვაშიანი, აუცილებლად ღიპიანი, დაბალი კაცია. ამ ფსიქოლოგიურ პორტრეტს იმდენად დიდხანს და ისე მონდომებით გვარგებდნენ, რომ დავივიწყეთ, როგორ გამოვიყურებით ლადო გუდიაშვილის ტილოებზე, ისე, რომ არც საკუთარ და არც ეროვნულ ღირსებასა და თავმოყვარეობას არად დაგიდევთ. დღესდღეობით, ისევ ასეთი ქართველების სუვენირები მოგვწონს, რომლებიც ეროვნულად შეურაცხმყოფელ სტერეოტიპების დამკვიდრებას უწყობენ ხელს.

არადა, ეს ის კაცია, რომელიც ქეიფ-ქეიფში დათმობს სამშობლოს და იმპერიასაც მეტი რა უნდა. მას ასეთი ქართველი სჭირდება, უბოროტო და მზაკვრობის ვერ გამგები, ან გამგები და გამორჩენას დახარბებული, ვერცხლისმოყვარე ყვარყვარე.

პოსტკოლონიური აზროვნების შედეგია, რომ ბევრმა ჯერ კიდევ არ იცის, როგორ გაანალიზოს პუშკინი და ლერმონტოვი. ამის შესახებ ინგლისელი ლეიტონი გვწერს, რომ ამ პოეტებმა დანერგეს რუსეთში ქართველის მიმართ „უცხოს“ და „ველურის“, „ლაჩრის“, „შურისმაძიებელი, დაუნდობელი ქალისა“, სტერეოტიპები. მათ თუნდაც ამის გამო გუნდრუკი არ უნდა ვუკმიოთ.

პოსტკოლონიური აზროვნების შედეგია, რომ როდესაც ქალბატონი ლუდმილა ულიცკაია [რუსი მწერალი] საქართველოში ჩამოვაბრძანეთ, გვეკითხა მაინც, მისი „მედეა და მისი შვილები“ რამდენად იყო პოლიტიზირებული; რამდენად ჰქონდა მას ეთიკური უფლება მითიური მედეა – ბათუმისა და თბილისის გროტესკი, თავისი  იმპერიის ენაზე ექცია მედეა კოლონიზებულად. ფამუქიც გვყავდა სტუმრად, თუმცა, კრიტიკაც მოჰყვა თან. არადა ფამუქი ჩვენ პოსტკოლონიურ სიტუაციას აღწერს, ულიცკაია კი ეროვნული მითის კოლონიზებას ახდენს.

პოსტკოლონიურია ჩვენი მეტყველებაც – რადგან პოსტკოლონიურია ენა, ინგლისური ბარბარიზმით ცდილობს ერი გადაფაროს რუსული ბარბარიზმებით საუბრის უკვე სამარცხვინო გამოცდილება, რადგან ინგლისურს „ევროპისკენ მივყავართ“; და ეს ის გაგებაა, რომელიც ვიწროა და დღევანდელ მძიმე ეკონომიკურ ჩამორჩენას ვერ გვაძლევინებს. დიდი იმედი მაქვს, რომ ხვალ ინგლისური ბარბარიზმებით საუბარი იქნება სათაკილო ტონი საზოგადოებაში.

პოსტკოლონიურია სახელმწიფო პოლიტიკაც, განურჩევლად ყველას ასწავლო ინგლისური და პროფესიონალი მთარგმნელები არ გაზარდო, არ დაასაქმო… ასე მთარგმნელობითი საქმიანობის კოლონიზებას ახდენ და ქართულ ენას ანადგურებ. ყველაზე საშიში მცირედი ცოდნაა – შეიძლება მთარგმნელმა ქირურგიული ოპერაცია ჩაუტაროს ადამიანს? არა? აბა ენის მცირე მცოდნეებს რატომ აძლევენ ქართულ ენაზე ქირურგიული ოპერაციების ჩატარების უფლებას? თუ ის ცოცხალი ორგანიზმი არ არის? დიახ, ენა ცოცხალი ორგანიზმია და თუ გვინდა ხვალ ის უვნებელი და ჯანმრთელი იყოს, ენის სიღრმეებს უნდა დავუბრუნდეთ, პროფესიონალი მთარგმნელები უნდა განვსწავლოთ. დაე, ენათმეცნიერმა და მთარგმნელმა განაგრძონ ენაზე ზრუნვა.

იმპერია და ფული  

რას აკეთებს დღეს რუსი ინტელიგენციის ნაწილი? მსოფლიოს მასშტაბით დღეს რუსული ფულით დაფინანსებულ მაღალრეიტინგულ სამეცნიერო ჟურნალებს კურირებს – და განაგრძობს  იმპერიული სულისკვეთების მასაზრდოებელი იდეოლოგიის გავრცელებას.

ასე იყო კომუნისტური რეჟიმის დროსაც: რუსი ავტორების უცხო ენაზე თარგმნის საგარეო პოლიტიკა მარტივად იყო აწყობილი: მახსოვს, რუს მთარგმნელთა ასოციაციის პრეზიდენტის, ლეონიდ გურევიჩის მონაყოლი: საბჭოთა მთავრობა ბევრ ფულს აბანდებდა რუსული ლიტერატურის გავრცელებაში, მთარგმნელები, როგორც წესი, სხვადასხვა ქვეყნიდან იყვნენ თავმოყრილი მოსკოვში, ცხოვრობდნენ ოჯახებით და იღებდნენ მაღალ გასამრჯელოს, ოღონდ რასაკვირველია, ცენზორთან ერთად მუშაობდნენ. სად გამოიცემოდა მათ მიერ თარგმნილი წიგნები? საზღვარგარეთ. ახლა წარმოიდგინეთ რა თანხები დასჭირდებოდა მათ საზღვარგარეთ დაბეჭდვას?

რუსეთი ისევ აბანდებს თანხებს ამერიკაში გამოცემულ იმ სამეცნიერო ჟურნალებში, რომლებიც აღმოსავლეთ ევროპას შეეხება. ამერიკაში ემიგრირებულმა, ამერიკული მაღალრეიტინგული სამეცნიერო ჟურნალის აბ იმპერიოს რედაქტორმა ილია გერასიმოვმა ახლახან (ჟურნალის ბოლო ნომერში) დაწერა, რომ ქართველი  ნაციონალისტებისგან ჩაგრულ უმცირესობებს რუსეთმა ჩამოუყალიბა ეროვნება. თან დასძინა, რომ ყოფილ იმპერიას, ანუ საქართველოს, შეუძლია იქცეს უმცირესობებისთვის ეროვნებად ჩამოყალიბების საშუალებად. არაერთი ასეთი სამეცნიერო ჟურნალი წერდა და ავრცელებდა ინფორმაციას ინგლისურად დასავლეთში, რომ საქართველო არის იმპერია, საიდანაც 90-იანებში თავი დააღწიეს თვითგამორკვევის მოსურნე ერებმა.

პრორუსული სამეცნიერო პროპაგანდის გასავრცელებლად არანაკლებ თანხებს აბანდებენ მოსკოვშიც: სამეცნიერო ჟურნალს https://slovene.ru/ojs/index.php/slovene ერთმორწმუნე სლავი მეზობლები ჰყავს გარს შემოკრებილი სარედაქციო კოლეგიაში და როგორ ფიქრობთ, დაბეჭდავენ კრიტიკას? თუმცა, რუსი ინტელიგენციის ის ნაწილი, რომელიც გასცდა არამხოლოდ იმპერიის გეოპოლიტიკურ საზღვრებს, არამედ ფსიქოლოგიურსაც, კავკასიის ტრადიციული სტერეოტიპებს აკრიტიკებენ თანამედროვე რუსულ მწერლობაში:  https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00085006.2017.1308152

(იმპერიული) ჩვეულება, რომლის დავიწყებაც (ეროვნულად) ძნელია

გვინდა თუ არა, ჩვენი დღევანდელი მოცემულობა პოსტიმპერიული ყოფაა. ვაღიარებთ თუ არა, ეს ის სოციალური აზროვნებაა, რაც გვაქვს, სრულიად ქაოსური, ზედაპირულ ცნობიერებას დაჯერებულები და ხავსზე მოჭიდებით აგებული ცხოვრებით.

საქართველო იმდენ ხანს ცხოვრობდა სიდუხჭირეში, იმდენად მიეჩვია მას და ისეა ადაპტირებული, რომ ფსიქოლოგიურ მიჯაჭვულობას განიცდის; მხოლოდ ამ განზომილებაში განაგრძობს ცხოვრებას, ამ ორბიტაზე ტრიალებს; უჭირს დაიჯეროს, რომ დამოუკიდებლობა შეუძლია. ჯერ კიდევ ვერ გაუანალიზებია სიავე და სიკარგე, ჯერაც სასწორს ეძებს, რომ გაიგოს, ვნება იყო ის თუ სარგებელი, რაც იმპერიაში ცხოვრებამ მოუტანა.

ასე ვცხოვრობთ პოსტკოლონიურ განზომილებაში, რომელიც ვერ გავაანალიზეთ სათანადოდ, ამიტომ ვერ ვაანალიზებთ ნეოკოლონიურს და ვერ ვარჩევთ მას დემოკრატიულისაგან და ამით ნაციონალიზმის ზღვარზე გავდივართ.

რას ვერჩით ლგბტ-ს?

რას ვერჩით მუსლიმებს?

არაფერს. ვერ ვძლევთ შიშს, განადგურების შიშს, რომელიც საუკუნეებია ერის ფსიქოლოგიის ნაწილად და გენეტიკურ კოდად იქცა; როგორც მამარდაშვილი ამბობდა, ჩვენ ისტორიაში ვცხოვრობთ და არა ბუნებაში, ისტორიაში და არა ეთნოსში; ქართველები, როგორც ქრისტიანი ერი, ერი ვართ მხოლოდ იმის წყალობით, რომ ამ ერის წევრმა პიროვნებებმა, თავიანთ ქართულ ეთნიკურ სხეულში შეასრულეს გარკვეული სულიერი აქტები და ამის შემდეგ იშვნენ როგორც ერი და არა როგორ ეთნოსი.

ეს არის პოსტკოლონიური მოჯადოებული წრე, რომელზეც დიდი ხანია დავდივართ, მაგრამ სანამ საკუთარ თავს არ დავინახავთ იმ ადგილას, სადაც ვდგავართ, წრეს ვერ გავარღვევთ, შიშს ვერ დავძლევთ და  ეროვნულ პრიორიტეტებს ვერ დავსახავთ.

დოჩანაშვილი ცდილობს  თავისი პოსტკოლონიური კომუნისტი გერასიმეს გაადამიანურებას. იმედი ვიქონიოთ, რომ… მიაღწევს მიზანს.

 

 

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: