მთავარი,სიახლეები

ცისარტყელას ჩამოვყევი და სამშობლოს მოვაგენი – საიდის გზა ფერეიდნიდან საქართველომდე

25.11.2022 • 4579
ცისარტყელას ჩამოვყევი და სამშობლოს მოვაგენი – საიდის გზა ფერეიდნიდან საქართველომდე

„როცა წვიმის შემდეგ ცისარტყელა ჩნდება, იცოდე, რომ მისი მეორე ბოლო საქართველოშია. თუ ამ გზას გაჰყვები, ჩვენს ქვეყანას მიაგნებ.

ამას და საქართველოზე ამბებს ზეპირად გადასცემდნენ ქართველები შვილებს ფერეიდანში 4 საუკუნის განმავლობაში, საქართველოში დაბრუნების სურვილი და იმედი, რომ არ გაჰქრობოდათ შაჰ-აბასის მიერ სპარსეთში გადმოსახლებულებს.

სანამ სამყაროა, წვიმაა და ცისარტყელა, ფერეიდანში ყოველთვის ეტყვიან შვილებს ამ სიტყვებს“, – ამბობს საიდ მულიანი, ფერეიდნელი ქართველი, რომელმაც ბავშვობის ოცნება აისრულა, ქართულად წერა-კითხვა ისწავლა და როგორც თავად ამბობს, „ცისარტყელას გამოჰყვა და სამშობლოს მოაგნო“.

საიდ მულიანი 2015 წლიდან მეუღლესთან და სტუდენტ შვილთან ერთად ირანიდან საქართველოში გადმოვიდა საცხოვრებლად. მანამდე კი იყო გრძელი გზა ირანში და მძიმე შრომა იმისთვის, რომ ფერეიდანში მცხოვრები ქართველებისთვის წერა-კითხვა ესწავლებინა და ისპაჰანის უნივერსიტეტში ქართული ენის კურსები გაეხსნა.

საიდი პროფესიით ისტორიკოსია, საქართველოში ჩამოსვლის შემდეგ კითხულობდა ლექციებს გორის, ქუთაისისა და კავკასიის უნივერსიტეტებში. ახლა „ვეფხისტყაოსნის“ თარგმანზე მუშაობს და ამბობს რომ, ძალიან უნდა ამ თარგმანის დასრულება მოასწროს.

საიდმა „ბათუმელებთან“ ირანში ცხოვრების წლებზე, ფერეიდნელი ქართველების ცხოვრებასა და საქართველოში გადმოსახლებაზე ისაუბრა.

  • „ქართულად წერა-კითხვა ჩემით ვისწავლე“

ირანიდან საქართველოში მას შემდეგ წამოვედი, რაც გამოჩნდა ხალხი, ვინც იქ ჩემს საქმეს გააგრძელებდა. ფერეიდანში ახლა ყველას შეუძლია ისწავლოს ქართული ენის კურსებზე წერა-კითხვა და იქ არიან ადამიანები, ვინც მათ ასწავლის. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია.

მართალია, ფერეიდანში ყველა საუბრობს ქართულად, მაგრამ წერა-კითხვა უმრავლესობამ არ იცოდა. 4 საუკუნის წინანდელი ენაა ფერეიდნული ქართული, ამ ენამ დაკარგა კავშირი თანამედროვე ქართულ ენასთან და ჩაიკეტა. როცა დამწერლობა არ ვითარდება და წერა-კითხვა არ არის ჩართული ენობრივ პროცესთან ერთად, განვითარება ფერხდება. შესაბამისად, ლექსიკური მარაგი მწირია.

400 წელი გაწყვეტილი იყო კავშირი საქართველოსთან, ქართულს ერეოდა სპარსული და ინგლისური სიტყვები, ახალი ცნებები და ტერმინები როცა ჩნდებოდა ამ 4 საუკუნის განმავლობაში, ამ ენებზე უძებნიდნენ შესატყვისს. ფერეიდნულ ქართულსა და თანამედროვე ქართულ სასაუბრო მეტყველებას შორის დიდი სხვაობაა. ფერეიდნელმა „მოამბეს“ რომ უყუროს, შეიძლება ვერ გაიგოს ვერაფერი, ან ბაზარში რომ აღმოჩნდეს საქართველოში.

საიდ მულიანი

ფერეიდნული დიალექტი მინიმალურია, სიტყვების მწირი მარაგით ცდილობს აზრის გამოხატვას.

წერა-კითხვის სწავლა რომ მომინდა ბავშვობაში, ირგვლივ არავინ იცოდა, ჩემით ვისწავლე, სხვადასხვა სახელმძღვანელოს დახმარებით და მერე ვიფიქრე, მოდი სხვებს არ გაუჭირდეს ჩემსავით-მეთქი და გადავწყვიტე შემექმნა ქართული ენის თვითმასწავლებელი იაკობ გოგებაშვილის „დედაენის“ მიხედვით.

ეს არის ფერეიდნელებისთვის ადაპტირებული „დედაენა“, მცირე ცვლილებებია შიგ შეტანილი, მაგალითად, ინფორმაცია აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს შესახებ.

წიგნის 2000 ეგზემპლარი დაიბეჭდა და 2 წელიწადში უკვე აღარ იშოვებოდა, ამიტომ 2000 ეგზემპლარად გადავაქსეროქსე – ეს მარაგიც ამოიწურა. ვისაც წიგნის ბეჭდური ვერსია არ შეხვდა, მათ ელექტრონული დედაენის გამოყენება შეეძლოთ.

მერე საზაფხულო და საკვირაო სკოლები გავხსენით მე და ჩემმა მეგობრებმა ფერეიდანში, ჩემამდეც ხშირად იხსნებოდა, მაგრამ მერე იხურებოდა ქართული ენის სკოლები.

ქართული ენის კურსი გავხსენით ასევე ისპაჰანის უნივერსიტეტის ფერეიდნის ფილიალში. ეს იყო საზაფხულო სკოლები და საღამოს კურსები მთელი წლის განმავლობაში. 5-დან 80 წლამდე ყველა ასაკის მოსწავლე გვყოლია.

სულ მცირე ხუთასამდე ადამიანს ვასწავლე ქართულად წერა-კითხვა. ზოგს თავად ვასწავლიდი ამ სკოლებში, ზოგს სახლში ვამეცადინებდი, ხელიდან არ ვუშვებდი არც ერთ შანსს, რომ ქართულად წერა-კითხვა მესწავლებინა ფერეიდნელებისთვის.

  • „ფერეიდანში ენის შესანარჩუნებლად საჭიროა საქართველოს სახელმწიფოს დახმარება“

ენა რომ არ დაიკარგოს ფერეიდანში, ამას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან თუ 20, 30 წლის წინ იქ ყველა საუბრობდა ქართულად, ახლა ეს ასე აღარ არის. ადრე სივრცე ჩაკეტილი იყო და იზოლირებული. ახლა ახალგაზრდები მიდიან ისპაჰანში, თეირანსა და სხვა დიდ ქალაქებში, ავიწყდებათ ენა.

ჩვენთვის, ფერეიდნელი ქართველებისთვის ეროვნული იდენტობა მხოლოდ და მხოლოდ ენას უკავშირდება. მეც მიმაჩნია, რომ მთავარი ენაა, თუ ფერეიდანში ქართული ენა გაქრება, გაქრება ირანის ქართველობაც, რადგან რელიგია და კულტურა ჩვენ დავკარგეთ. ამის შენარჩუნება ვერ მოხერხდა, ეს შეუძლებელი იყო. ერთადერთი რაც გვაქვს, ეს ენაა. ქართული კულტურა, მუსიკა, სიმღერა, ფოლკლორი ფერეიდანში დაკარგულია. ახალგაზრდები ახლა იწყებენ ცეკვების, სიმღერების სწავლას, ტრადიციებიდან მხოლოდ მეკვლეობაა შემორჩენილი, კერძებიდან კორკოტი.

სწორედ ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი, რომ ვისაც შეგვიძლია, უნდა გავიღოთ ძალისხმევა ფერეიდანში ქართული ენის შესანარჩუნებლად. რამაც 4 საუკუნეს გაძლო, ახლა არ უნდა დაიკარგოს, ეს ძალიან დასანანი იქნება. ენის შესანარჩუნებლად საჭიროა საქართველოს სახელმწიფოს დახმარება, მოსახლეობის მხარდაჭერა.

საიდ მულიანი

ისპაჰანის უნივერსიტეტში, როცა ისტორიის ფაკულტეტზე ჩავირიცხე, სიღრმისეულად შევისწავლე საქართველოს ისტორია, ჩემი დისერტაცია ირანის ქართველებს ეხებოდა.

„ქართველთა წვლილი ირანის კულტურაში, ისტორიასა და ცივილიზაციაში“ – ასე ჰქვია ნაშრომს, რომელსაც ახლა სპარსულიდან ქართულ ენაზე ვთარგმნი და მალე წიგნად გამოვცემ.

  • „ტყვედ გადაგვასახლეს, მაგრამ არ გვიცხოვრია როგორც ტყვეებს“

ირანის ცნობილ ქართველებს შორის არიან ალავერდი ხან უნდილაიძე, რომელიც შაჰ-აბას პირველის მთავარსარდალი იყო, მან ისპაჰანის 33 თაღიანი ხიდი ააშენა და მისი შვილი – იმამყულიხანი.

დიდი წვლილი აქვთ ქართველებს ირანის ისტორიაში შეტანილი. სეფიანთა მთელი დინასტიის პერიოდში ქალაქ ისპაჰანის მმართველები ქართველები იყვნენ. ისპაჰანის სამხრეთით, ფარსის მთელ პროვინციას ქართველი უნდილაიძეები განაგებდნენ.

ქართველთა კვალს ვხვდებით ასევე ირანულ პოეზიაში, მხატვრობასა თუ კალიგრაფიაში.

იმიტომ ვსაუბრობ ამაზე, რომ მინდა ყველა იცოდეს: ტყვედ გადაგვასახლეს, მაგრამ არ გვიცხოვრია როგორც ტყვეებს, იქაც ვიბრძოდით, ძალიან ბევრი ტრაგედია გადავიტანეთ იდენტობის შესანარჩუნებლად.

საიდ მულიანი

ირანის ხელისუფლებას არ სურდა შუაგულ სპარსეთში რამდენიმე ათასი ქართველი ყოფილიყო სხვა რელიგიით და კულტურით, ამიტომ 1750 წელს ქერიმ ხანმა თავისი ჯარები გამოგზავნა ფერეიდანში 1750 წელს ჯერ კიდევ შემორჩენილი ქრისტიანების რწმენის შესაცვლელად. ქართველებს ბევრი უომიათ, დასავლეთით მთაზე გამაგრებულან. დამარცხდნენ მრავალრიცხოვან ჯართან, მაგრამ გმირულად. ციხემთის ტრაგედიადაა ფერეიდანში ეს ამბავი ცნობილი.

მეც, როგორც ფერეიდნელების უმრავლესობას, მაქვს ისტორიული მეხსიერება. ფერეიდანში ქართულად ვსაუბრობდით, სკოლაში მისვლის შემდეგ კი აღმოვაჩინე, რომ განსხვავებული ვარ, სხვა ვარ. ჩემს ბავშვურ წარმოსახვებშიც ვეძებდი ამაზე პასუხს და მერე გავიაზრე, რომ საქართველო გეოპოლიტიკური, ბუნებრივი და ადამიანური რესურსების გამო ყოველთვის იყო სხვადასხვა იმპერიებისა და სახელმწიფოების ყურადღების ცენტრში, მე-17 საუკუნეში კი, როცა საქართველო დაყოფილი იყო, სეფიანთა დინასტიის მეფეები თავს ესხმოდნენ საქართველოს. ასე დაესხა თავს შაჰ-აბასიც საქართველოს და კახეთიდან ჩემი წინაპრები გადაასახლა ირანში.

მერე დავიწყე ძიება საკუთარი თავის, მშობლიური ენის სწავლა დავიწყე სიღრმისეულად.

2015 წელს, საქართველოში რომ ჩამოვდიოდი, არ ვიყავი დარწმუნებული, რომ აქ დამკვიდრებას შევძლებდი. არამცთუ ქვეყნის, ქალაქის შეცვლის დროსაც ბევრი პრობლემა აქვს ადამიანს: მე სამშობლოში, მაგრამ მაინც უცხო გარემოში მოვდიოდი. მალე ჩემი ოჯახიც ჩამოვიყვანე. ახლა თბილისში ვცხოვრობთ, შვილი კავკასიის უნივერსიტეტის სტუდენტია. ირანში მყავს მშობლები და ნათესავები.

სახლში დავბრუნდით. საქართველოში.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: