„ბევრ ევროპელს არ ესმის, რატომ გვეზიზღება ყველა რუსი. ამას ალბათ მხოლოდ მაშინ გაიგებენ, თუ რუსული რაკეტების ხმა გააღვიძებთ,“ – გვითხრა ჟენია მოტორევსკამ, დამოუკიდებელი მედია გამოცემა „ჰრომადსკეს“ ჟურნალისტმა.
„ჰრომადსკეს“ ჟურნალისტებს – ჟენია მოტორევსკასა და ანასტასია გოლოვნენკოს „ბათუმელები“ კიევში შეხვდა. „ჰრომადსკე“ დამოუკიდებელი უკრაინული გამოცემაა და სხვა დამოუკიდებელ მედია გამოცემებთან ერთად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს უკრაინაში მიმდინარე ომის გაშუქებაში. სიღრმისეული რეპორტაჟები და გადამოწმებული ინფორმაციის გავრცელება, „ჰრომადსკეს“ ნიშაა.
ჟენია მოტორევსკა: „დოჟდიდან“ გვთხოვეს, „აზოვის“ პოლკის კონტაქტი მიგვეცა. რთული ისტორია იყო ჩვენთვის. ჩვენი ჟურნალისტი, ალისა, წავიდა „აზოვსტალის“ დაცვისას დაღუპული მეომრების ჩამოსვენებაზე. რიგ შემთხვევებში მათგან მხოლოდ ფერფლი ან ძვლებიღა იყო დარჩენილი.
ჩვენ გამოვაქვეყნეთ მასალა ფოტოებით, მეორე დღეს კი რუსმა ჟურნალისტმა გვთხოვა „აზოვის“ კონტაქტის მიწოდება. გვითხრეს, რომ ასევე უნდოდათ მასალის გაკეთება. რა თქმა უნდა, უარი ვუთხარით, რადგან არ ვთანამშრომლობთ რუსულ მედიასთან.
„დოჟდმა“ მოსკოვში მუშაობა თებერვალში შეაჩერა, გადავიდნენ ბალტიისპირეთის ქვეყნებში. ვფიქრობ, ყველა მათგანი მხარს უჭერს რუსულ ნარატივს. რა თქმა უნდა, დაწერეს, რომ ომის წინააღმდეგ არიან, მაგრამ ვფიქრობ, რომ მათაც, „მედუზასაც“ და სხვა დიდ მედიებს რუსული ნარატივი აქვთ. უფრო ნაკლებად – „ნოვაია გაზეტას“. „მედუზა“, ჩემი აზრით, პროპაგანდისტული საშუალებაა „ჭკვიანი რუსებისთვის“.
ანასტასია გოლოვნენკო: ისინი საუბრობენ რუსეთისთვის დასავლეთის მიერ დაწესებულ სანქციებზე და არა იმ გავლენაზე, რომელიც უკრაინაზე მოახდინა რუსეთის მიერ დაწყებულმა ომმა.
ჟენია მოტორევსკა: არის მოსაზრება, რომ პუტინი ცუდია, მაგრამ რუსეთის მოქალაქეები – კარგები. თუმცა, ჩვენ ქალაქებს რუსი ჯარისკაცები ბომბავენ. ვფიქრობ, მილიონობით ადამიანი უჭერს მხარს ომს.
- აღნიშნეთ რომ რუსული მედია, როგორიცაა „დოჟდი“, ბევრს საუბრობს რუსეთისთვის დაწესებულ სანქციებზე. ხომ არ ფიქრობთ, რომ ისინი ამაზე საუბრობენ იმიტომ, რომ შიგნით რუსეთში გაუჩნდეს ხალხს პროტესტი ომის გამო?
ანასტასია გოლოვნენკო: შესაძლებელია, მაგრამ რთულია ამის დაკავშირება. დასავლეთის სანქციებზე საუბრისას, მაინც დასავლეთი გამოდის მტრად – „ჩვენ კარგები ვართ, აშშ მტერია, უნდა გავერთიანდეთ მტრის წინააღმდეგ. არ უნდა გამოვიდეთ პუტინის და ომის წინააღმდეგ“.
რაც შეეხება დასავლელ პარტნიორებს და დონორებს, ზოგჯერ გვთხოვდნენ კოლაბორაციას რუსულ მედიასთან.
ისინი ამბობენ, რომ დამოუკიდებელი მედია ნებისმიერი დემოკრატიის ფუნდამენტია. ამას ვეთანხმებით, მაგრამ ზოგჯერ რთულია იმის დაჯერება, რომ მათ რუსული და უკრაინული მედიის ერთდროულად მხარდაჭერა სურთ.
რეაგირებაც კი რთულია – სულ სხვადასხვა პრობლემები გვაქვს. როცა პასუხი მივწერეთ, ვუთხარით, რომ როცა რუსეთსა და ბელარუსში [პრობლემა] სიტყვის თავისუფლების არქონაა, ჩვენი პრობლემა რუსული რაკეტებია და ზოგჯერ, როცა შეხვედრები გვაქვს, მათი შეჩერება და თავშესაფარში გადასვლა გვიწევს. საუბარია არა სიტყვის თავისუფლებაზე, არამედ სიცოცხლეზე.
ანასტასია გოლოვნენკო და ჟენია მოტორევსკა „ჰრომადსკეს“ ოფისში, კიევი, უკრაინა. ფოტო: მანანა ქველიაშვილი/ბათუმელები
- ომის პირველ დღეებში მახსოვს ვრცელდებოდა ვიდეოები, ცნობილი უკრაინელი მსახიობები, მომღერლები, ბლოგერები მიმართავდნენ თავიანთ რუს კოლეგებს თუ ნაცნობებს. კიდევ სჯერა ვინმეს უკრაინაში, რომ შეიძლება რუს ნაცნობებს რაიმე ემპათია გაუჩნდეთ?
ანასტასია გოლოვნენკო: ვითარება შეიცვალა. თებერვალში ორი აზრი გვქონდა: საზოგადოების ნაწილი ამბობდა, რომ უნდა ვიმუშაოთ რუსულ აუდიტორიაზე და ავხსნათ, რომ უკრაინაში არ არიან ნაცისტები და ნორმალურია, თავს რომ ვიცავთ.
მეორე აზრი კი ის იყო, რომ უნდა ავაგოთ დიდი კედელი საზღვართან და დავივიწყოთ რუსეთი, როგორც ქვეყანა.
ჩემი აზრით, ხალხმა, ვისაც „კარგი რუსების“ სჯეროდა, აზრი შეიცვალა. ახლა უკრაინულ საზოგადოებაში, ჩვენს გუნდშიც, ბევრი დისკუსია მიდის, რომ რუსეთისკენ ვერც გავიხედებით.
ჟენია მოტორევსკა: ჩვენმა გუნდმაც გადაწყვიტა, გააუქმოს გამოცემის რუსულენოვანი ვერსია. გვაქვს რამდენიმე პროექტი – მაგალითად, ვოლოდიმირ ზოლკინი – ის სამოქალაქო აქტივისტია და ყოველდღე იწერს ინტერვიუებს რუს ტყვეებთან. ის ეკითხება უკრაინული ციხეების პირობებზე, ფრონტზე, პირობებზე რუსულ ჯარში… ის ამბობს, რომ აქვს იდეა დაამსხვრიოს რუსული პროპაგანდა და შეცვალოს რუსი ხალხის აზრი.
ანასტასია გოლოვნენკო: არის კიდევ ერთი პროექტი, მიხეილ კაცურინის – „მამა, დამიჯერე“. ის ცდილობს, მამას აუხსნას, რა ხდება უკრაინაში. შედგა ინიციატივა – აუხსნა ნათესავებსა და საყვარელ ადამიანებს, რა ხდება, მხოლოდ ფაქტებითა და ემოციებით.
„ჰრომადსკეში“ დავნებდით. „ვკონტაქტეშიც“ შევქმენით გვერდი და პირველ მაისამდე ვცადეთ მუშაობა, მაგრამ ძალიან რთული იყო, ძალიან დიდი გამოწვევა. მივხვდით, ვერ აუხსნი რამეს ვინმეს, ვინც სხვა აზრის მოსმენითაა დაინტერესებული.
ჟენია მოტორევსკა: მაგალითად, დავწერეთ, რომ ბუჩაში რუსმა ჯარისკაცებმა გააუპატიურეს ქალები და ბავშვები, მოკლეს სამოქალაქო პირები, მაგრამ კომენტარებში რუსები წერდნენ, რომ ეს უკრაინული პროპაგანდაა, დადგმაა, პერფორმანსი.
- როგორი იყო ომის პირველი დღეები, რამდენად სწრაფად მოახერხეთ მობილიზება და მუშაობის დაწყება?
ჟენია მოტორევსკა: მახსოვს ის დღე. მესიჯები განუწყვეტლივ მოდიოდა. ამ ხმამ გამაღვიძა. მივხვდი, რომ ომი დაიწყო.
შემდეგ სარედაქციო ზარი გვქონდა. წავედი ოფისში აპარატურის ასაღებად – კამერები, ლეპტოპები ავიღეთ. დავიწყეთ ვინიცაში წასვლის გზების ძიება. მოლაპარაკებულები ვიყავით კიეველ მძღოლთან, რომ ვინიცაში უნდა წავეყვანეთ. თუმცა, იმ დღეს ამ კაცმა [მძღოლმა] გვითხრა, რომ ოჯახი ჰყავს და უნდა მიხედოს.
მახსოვს, შოკი არ მქონია, რადგან ბევრი საკითხი იყო, რომელიც უნდა მომეგვარებინა. ალბათ, ჩემი კოლეგებიც ასე იყვნენ. რაც შეეხება ოჯახს, შვილები, მეუღლე არ მყავს, მაგრამ ჩემი მშობლები დნიპროში ცხოვრობენ – ახლა ეს ქალაქი ახლოსაა საბრძოლო ზონასთან. ყოველ დღე ვურეკავ. როცა ომი დაიწყო, სახლი არ დატოვეს.
ანასტასია გოლოვნენკო: პირველი კვირის განმავლობაში თავშესაფარში ვიყავი, ოჯახთან ერთად. კიევის იმ ნაწილში, სადაც რუსული ტანკები 27 თებერვალს იყვნენ. შოკში ვიყავი. არ ვიცოდი, როგორ წავსულიყავი სხვაგან, როგორ მემუშავა.
მახსოვს, რომ ომის სადღაც მესამე დღისთვის კოლეგებს დახმარება სჭირდებოდათ – თარგმნაში, გაშიფვრაში… ბედნიერი ვიყავი, რომ სამუშაოდ მქონდა საათები და შემეძლო არ მეფიქრა, რა ხდებოდა ირგვლივ. როცა ვინიცაში გადავედი, პატარა ოფისში ვმუშაობდით – მაგიდაც კი არ გვქონდა. კომპიუტერი პირდაპირი ეთერებისთვის მასაჟის მაგიდაზე დავდეთ.
ქალაქებს შორის გადაადგილება ძალიან რთული იყო, მაგრამ ჟენია [მთავარი რედაქტორი] და რეჟისორი ოდესასა და სხვა ქალაქებში გაემგზავრნენ და საინტერესო მასალები წამოიღეს.
ჟენია მოტორევსკა: ომის პირველ თვეებში ყოველ საღამოს გვქონდა პირდაპირი ეთერი „ჰრომადსკეს“ ფეისბუქ გვერდზე, რედაქტორის ძაღლთან ერთად, რომელიც მან კიევიდან წამოიყვანა. ძაღლი, ეთერის დროს, დივანზე, ჩემს გვერდით იჯდა და ისე მიმყავდა გადაცემა.
- როგორ მუშაობს უკრაინული დამოუკიდებელი მედია სამხედრო ცენზურის პირობებში?
ჟენია მოტორევსკა: რა თქმა უნდა, გვაქვს ოფიციალური აკრძალვები, საომარი მდგომარეობის გამო. მეორე მხრივ, ვშიშობთ, ზიანი არ მივაყენოთ რამე პროცესს, მაგალითად, ტყვეების გაცვლისას, სამხედრო ოპერაციისას. როცა სტატიას ვწერთ, ვფრთხილობთ და ვკითხულობთ – იქნება თუ არა უსაფრთხო ამ ინფორმაციის გამოქვეყნება სამხედროებისთვის და საზოგადოებისთვის.
ვფიქრობ, რომ შეგვიძლია მთავრობის კრიტიკა. თუ რამე პრობლემა გვაქვს დეპუტატთან – არ დადიან რადაში ან რამე ცუდს აკეთებენ, ჟურნალისტებს შეუძლიათ ამის გაშუქება. მაგალითად, გუშინ „ბიჰუს ინფომ“ დაწერა დეპუტატზე, რომელიც სხდომებზე არ დადიოდა.
„უკრაინსკა პრავდას“ ჰქონდა სკანდალური მასალა – მათ დაწერეს სტატია უკრაინის ომბუდსმენზე, რომელიც ფეიკებს ავრცელებდა რუსეთის სამხედრო დანაშაულებზე. დიდი დისკუსია მოჰყვა პროფესიულ წრეებში. ზოგი ჩვენი კოლეგა ამბობდა, რომ ამის გაშუქება, ამ პირობებშიც, ნორმალური იყო, სხვები კი არ ეთანხმებოდნენ – რუსული პროპაგანდა ამას ჩვენს წინააღმდეგ გამოიყენებსო.
„უკრაინსკა პრავდამ“ ეს მასალა მაინც გამოაქვეყნა და ამას არანაირი შეზღუდვა არ მოჰყოლია.
ჩემი აზრით, ნორმალურია, თუ მედია მსგავს შემთხვევებს გააშუქებს, მაგრამ ამ სტატიის განხილვისას, ვფიქრობ, ჟურნალისტს მასზე მეტი უნდა ემუშავა. არ იყო წარმოდგენილი თავად ომბუდსმენის და სხვა მხარის პოზიცია.
- რა გამოწვევა აქვს ახლა უკრაინულ მედიას?
ჟენია მოტორევსკა: უნდა გადავრჩეთ – ესაა მთავარი გამოწვევა.
ვიცი, რომ ბევრ ადგილობრივ მედიას აქვს ფინანსური პრობლემა – მათ არ აქვთ სარეკლამო თუ სხვა შემოსავალი. სხვა გამოწვევებს რაც შეეხება, ომის შემდეგ უარი უნდა ვთქვათ სამხედრო ცენზურაზე.
ვფიქრობ, ხელისუფლება მის გაგრძელებას შეეცდება. როცა დაიწყება უკრაინის თავიდან აშენების პროცესი, მნიშვნელოვანი იქნება ადგილობრივი და ეროვნული ხელისუფლების კონტროლი. ეს დიდი გამოწვევა იქნება.
რთული ვითარებაა. ბევრმა ადამიანმა დატოვა უკრაინა. ბევრი კიდევ დატოვებს – დაკარგეს შემოსავალი, აღმოსავლეთ რეგიონებში – სახლები…
ევროკავშირი და აშშ კი უჭერენ მხარს უკრაინას, მაგრამ ჩვენს პარტნიორებს არ სურთ ფულის გამოყოფა უკრაინის თავიდან ასაშენებლად.
ველით გამარჯვებას, სრულმასშტაბიანი ომის დასრულებას. ამის შემდეგ შეგვეძლება ქალაქების თავიდან აშენება.
წინ რთული ზამთარი იქნება. იქნება უკრაინიდან წასულთა ახალი ტალღა, რადგანაც ევროკავშირს არ დაუკეტავს საზღვრები და უკრაინის მოქალაქეებს შეუძლიათ მათი უპრობლემოდ გადაკვეთა. მგონია, რომ ხალხი ევროკავშირის ქვეყნებში გადავა.
კაცებს არ შეუძლიათ უკრაინის დატოვება და ბევრი ოჯახი ერთმანეთს თებერვალსა და მარტში დაშორდა. რა თქმა უნდა, ქალებს დაბრუნება – მეუღლეებთან და ოჯახთან ერთად ცხოვრება სურთ. ეს მგონია მთავარი მიზეზი.
ასევე, ბევრი უკრაინული ოჯახი ევროკავშირში ელოდება ახალ სასწავლო წელს, სექტემბერში. ბევრმა ოჯახმა გადაწყვიტა, რომ ბავშვი უკრაინულ სკოლაში უნდა დადიოდეს. ისინიც დაბრუნდნენ აგვისტოში.
- ჩვენ შევხვდით სხვადასხვა უკრაინული გამოცემის ჟურნალისტებს და მათ გვითხრეს, რომ დასავლეთში ჯერ კიდევ არ ესმით ბოლომდე უკრაინელების. თქვენ რას ფიქრობთ ამაზე?
ანასტასია გოლოვნენკო: საქმე არა სტერეოტიპებში, არამედ ადამიანურ გამოცდილებაშია.
ივნისში შვებულებაში ვიყავი, ავსტრიასა და საბერძნეთში. ევროპელებს უნდათ გაიგონ, რა ხდება უკრაინაში, მაგრამ არ შეუძლიათ იგრძნონ ის, რასაც ვგრძნობ მე.
კი წამიკითხავს რემარკის ან ჰემინგუეის წიგნები ომზე, მაგრამ აქამდე არ შემეძლო მათი გაგება. იცით ეს რას ჰგავს? არასდროს გაგისინჯავს ვაშლი, მაგრამ ცდილობ დაიჯერო, რომ ის გემრიელია. გულწრფელადაც რომ სცადო დაჯერება, გამოცდილება არ გქონდა, მხოლოდ წარმოდგენა შეგიძლია.
როცა პირველად გავცდი კიევს და მოვიარე დროებით ოკუპირებული ტერიტორიები, შოკში ვიყავი – ვერაფერს ვამბობდი. ბევრი ფოტო მქონდა ნანახი, ბევრი ისტორია მოსმენილი, მაგრამ როცა პირადად ვნახე, სულ სხვა გრძნობა იყო.
სრულიად სხვა გამოცდილებაა. ვიგრძენი განსხვავება რეალობასა და ჩემს წარმოდგენაზე რეალობაზე.
ჟენია მოტორევსკა: ბევრ ევროპელს არ ესმის, რატომ გვეზიზღება ყველა რუსი. ამას მხოლოდ მაშინ გაიგებენ, თუ რუსული რაკეტების ხმა გააღვიძებთ. ეს ყველაფერს ცვლის. ყველაფერს ცვლის, როდესაც დიდ დროს ატარებ თავშესაფარში.
- საინფორმაციო ველი სავსეა ინფორმაციით ომზე. ეს რა სირთულეებს ქმნის მუშაობისას?
ანასტასია გოლოვნენკო: ხალხი დაიღალა, უკრაინაშიც და ევროპაშიც. ამბები ომზე მსგავსია. რუსეთმა ქალაქი დაბომბა და ხალხი დაიღუპა. საშინელებაა, მაგრამ რთულია რეაგირება ასეთ ამბებზე ყოველდღე და კვირა.
გადავწყვიტეთ წამოგვეწყო კამპანია Army Hromadske – ვქმნით კრეატიულ სურათებს რაღაც ტენდენციებზე. მაგალითად, რუსებისთვის ვიზების გაცემის საკითხზე… „ვიზეარის“ რეისებზე აბუ-დაბიდან მოსკოვში… ევროპაში ენერგორესურსებზე რუსეთის გამო ფასის ზრდის შესახებ… ამის მიზეზად ზოგი უკრაინაში ომს მიიჩნევს – მიზეზი კი რუსეთის მიერ ომის დაწყებაა. ეს ჩვენი აუდიტორიისთვის მართლაც პოპულარული მესიჯი გამოდგა.
ასეთ სურათებს 1500-მდე ადამიანს ვუგზავნით. ისინი აზიარებენ სოცქსელებში, თაგავენ [ნიშნავენ] ევროპელ პოლიტიკოსებს. ჩვენი მიზანია, ამით უკრაინა უფრო ხილვადი გავხადოთ ინტერნეტში.
მთავარი ფოტო: ჟენია მოტორევსკა
თარგმანი: ნიკა ბურდული, ირმა დიმიტრაძე
