კონსტანტინ რიჟენკომ, ჟურნალისტმა, რომელმაც ოკუპირებულ ქალაქში ნახევარი წელი მიმალვაში გაატარა, ხერსონი დატოვა და ახლა კიევშია.
კონსტანტინი ამ ხნის განმავლობაში რუსეთის სპეცსამსახურებს ოკუპირებულ ხერს ონში ემალებოდა, მასზე ნადირობდნენ, ახლობლებსა და ნაცნობებს აკითხავდნენ, ეძებდნენ და იჭერდნენ მათაც კი, ვინც ჟურნალისტს მასალებს აწვდიდა, მისი ფოტოსურათი კი ყველა რუსულ საგუშაგოზე ჰქონდათ.
უკვე უსაფრთხოდ მყოფი კონსტანტინ რიჟენკო Новое Время-ს უყვება დეტალებს, რომელთა გამხელაც მანამდე არ შეეძლო – როგორ „ჩაბარდა“ ხერსონი რუსებს, როგორ მუშაობდა ადგილობრივი წინააღმდეგობა საოკუპაციო ძალების წინააღმდეგ, როგორ დაიწყო თანამშრომლობა სამხედრო დაზვერვასთან და როგორ გამოაღწია ოკუპირებული ქალაქიდან.
„ცხადი იყო, რომ მიგვატოვეს“
ხერსონი, სამხრეთ უკრაინის უდიდესი ქალაქი და მთავარი ეკონომიკური ცენტრი, რუსებმა ომის პირველივე დღეებში დაიკავეს.
„აფეთქების ხმამ გაგვაღვიძა,“ – იხსენებს კონსტანტინი. – „თავიდან ქალაქის ადმინისტრაციაში მივედი, მერე ანტონოვსკის ხიდზე, რომ გამეგო რა ხდებოდა. პირველი საათისთვის ოფიციალური პირებიდან უკვე აღარავინ იყო ადგილზე ხელისუფლების არცერთ ორგანოში. პოლიცია სადღაც ქალაქს იქით იყო, ვერც სამხედროები დავინახე.
ყველა სტრუქტურა ჩამოვიარე: არავინ არაფერს აკეთებდა, არავინ არანაირ ბრძანებას არ გასცემდა. მთელი დღე ქალაქში ვიარე და ბოდიში და გამო….დი. ქალაქის საბჭოში შევედი, მერი წუწუნებდა, რომ დილით ყავის დალევა ვერ მოასწრო და მუშაობა უჭირდა. მივხვდი, არაფრის მოლოდინი არ უნდა მქონოდა.
ხერსონში ტერიტორიული დაცვა არ იყო, არც სამხედროები იყვნენ, აღარც პოლიცია. ადგილობრივი ხელისუფლება დუმდა, ცენტრალური – კიევზე ღელავდა“.
ჟურნალისტი ჰყვება, რომ მეორე დღეს ქალაქის საბჭოში აქტივისტებმა დაიწყეს შეკრება, რამდენიმე დეპუტატიც გამოჩნდა, თუმცა ქალაქის მერი ყველაფერს შორიდან ადევნებდა თვალს.
შემდეგ მოქალაქეებმა თვითონ დაიწყეს ტერიტორიული დაცვის ძალების ორგანიზება, დაცვისთვის მზადება, მოლოტოვის კოქტეილების კეთება.
„მაგრამ ეს სტიქიური თავდაცვა იყო. ცხადი იყო, რომ მიგვატოვეს. არ ვიცი, რატომ გამოვიდა ასე. დანამდვილებით ვიცი, რომ სამხედროები ქალაქის გარშემო იბრძოდნენ, მაგრამ ადგილობრივმა ხელისუფლებამ მთლიანად მიატოვა მოქალაქეები. დეპუტატები, ჩინოვნიკები აორთქლდნენ და დარჩნენ ისინი, ვისაც ან ქონება ჰქონდა ან სინამდვილეში კოლაბორაციონისტი იყო,“ – ამბობს კონსტანტინ რიჟენკო.
„არავინ არაფერს ამბობდა. ადგილობრივი ხელისუფლების სიჩუმე – ყველაზე დიდი დანაშაული იყო. თვითორგანიზებულმა ტერიტორიულმა დაცვამ არ იცოდა, რომ ქალაქში არ იყვნენ სამხედროები, არ იცოდა, რომ მათ უთხრეს, ქალაქი დაეტოვებინათ.“
28 თებერვალს ხერსონში რუსეთის არმია შევიდა. ჟურნალისტი იხსენებს, რომ ტერიტორიული დაცვის წევრები, რომლებსაც საკმარისი იარაღიც კი არ ჰქონდათ, პირველ მარტს, რუსმა სამხედროებმა მსხვილკალიბრიანი ტყვიამფრქვევებით დახვრიტეს. „ადამიანი კი, რომელმაც ტერიტორიული დაცვა საკუთარ თავზე აიღო, ბოლოს კოლაბორაციონისტი აღმოჩნდა.“
ხერსონში ხალხი ქუჩაში გამოვიდა. პროტესტი მაისამდე გაგრძელდა. ჟურნალისტი ჰყვება, რომ თავიდან რუსები ცდილობდნენ, მოქალაქეებთან კონფლიქტში არ შესულიყვნენ, თუმცა უკვე აპრილში აქცია დაშალეს.
„სად არის დეოკუპაცია?“
ოკუპირებულ ქალაქში რეპრესიები დაიწყო. ამ ექვსი თვის განმავლობაში, არაერთი ინფორმაცია გაჩნდა ხერსონიდან, როგორ იჭერდნენ და იტაცებდნენ ადამიანებს რუსი სამხედროები, შემდეგ კი მათ დასახიჩრებულ სხეულებს მდინარეებსა და მინდვრებში პოულობდნენ.
რეპრესიებზე „ბათუმელებისთვის“ ივლისში მიცემულ ინტერვიუში კონსტანტინ რიჟენკომაც ისაუბრა.
კითხვაზე, რა ხდება ახლა ქალაქში და როგორი განწყობებია, ჟურნალისტი ასე პასუხობს:
„ადამიანები დაიღალნენ და ფიქრობენ, რომ ეს კიდევ დიდხანს გაგრძელდება. არ უნდა მიეცათ იმედი ხალხისთვის, დაე, ეტირათ და ეფიქრათ, რომ დიდხანს იქნებოდა ასე. ადამიანები ამ ემოციური ტალღების გამო დაიღალნენ და სასოწარკვეთაში ჩავარდნენ. რუსული პროპაგანდა კი თავისას უმატებდა ამას შეკითხვით: „აბა სად არის თქვენი დეოკუპაცია?“
მე ვეკონტაქტები სამხედროებს და ვიცი, რომ თავიდან არ იყო იარაღი, დედაქალაქი იყო საფრთხეში და კიდევ უამრავი რამ. თანდათანობით ეს პრობლემები გვარდებოდა. ვიცი, რომ ახლა შორ დისტანციაზე დარტყმები მიდის, რომ მოწინააღმდეგის ტერიტორიაზე, ყირიმში, გადაგვაქვს ბრძოლა, მაგრამ ადამიანებს ამ ყველაფერს ვერ აუხსნი, მათ უკვე დღეს უნდათ მკვდარი რუსი სამხედროების სხეულებზე აღმართონ უკრაინის დროშა“.
წინააღმდეგობა
კონსტანტინი იხსენებს, როგორ შექმნეს მოხალისეთა ცენტრი და ეხმარებოდნენ მოქალაქეებს, თუმცა ჰყვება იმასაც, რაც მანამდე არცერთ ინტერვიუში არ მოუყოლია – როგორ მუშაობდა ხერსონის „იატაკქვეშეთში“, როგორ შექმნეს რუსული საგუშაგოებისა და პუნქტების რუკა და როგორ თანამშრომლობდა სამხედრო დაზვერვასთან.
„ჩემთან კონტაქტზე ადგილობრივი უშიშროების ხალხი გამოვიდა, თუმცა უკვე ვიცოდით, რომ მათ შორის მოღალატეც იყო, ამიტომ თანამშრომლობაზე უარი ვუთხარით. მერე სამხედრო დაზვერვა დამიკავშირდა. ეჭვი შემეპარა, ნამდვილად ისინი იყვნენ თუ არა. მითხრეს, რა გაეკეთებინათ, რომ დავრწმუნებულიყავი. ვუპასუხე – „დამიკავშირდეს ან კიმი (ვიტალი კიმი – ნიკოლაევის ოლქის სამხედრო ადმინისტრაციის უფროსი) ან სენკევიჩი (ალექსანდრ სენკევიჩი – ნიკლაევის მერი) და მითხრას, რომ ამა და ამ პაროლითა და სახელით დაგიკავშირდებიან ეს ადამიანები და შემდეგ ვნახოთ“.
ორ დღეში სენკევიჩმა დამირეკა. ასე დაიწყო თანამშრომლობა სამხედრო დაზვერვასთან.
მე მათ გავუგზავნე რუკა, სად რა იყო, მერე კიდევ ერთი რუკა გავაკეთეთ, უშუალოდ სამხედროებისთვის – სად იყვნენ სამხედროები, სად იყო ჰაერსაწინააღმდეგო სისტემები და სხვ. ხერსონის სადაზვერვო რუკა, რომელზეც ყველაფერი იყო ასახული“.
კონსტანტინი იხსენებს, რომ მაისში რუსებმა რეიდები გაახშირეს, ამიტომ მას და მის „იატაკქვეშა“ მეგობრებს კიდევ უფრო საიდუმლოდ უწევდათ მუშაობა და დახურული არხებითა და დაშიფრული შეტყობინებებით ურთიერთობა.
„ხერსონში გამოჩნდა ხალხი, ვინც გვეუბნებოდა, რომ ჩვენ კომპიუტერების არაფერი ვიცით, მაგრამ შეგვიძლია ვინმე ავაფეთქოთ, მოგვეცით მიზანი. ვუთხარი ეს დაზვერვას, მათაც გადაწყვიტეს მოესინჯათ. მისცეს ერთი დავალება, იმათ შეასრულეს. მისცეს მეორე – შეასრულეს.
მერე იყო ასეთი მომენტი: ამ კოლაბორაციონისტს ხომ არ დავცხოთ? ჯერ მონაცემები მოვაგროვეთ, დავაკვირდით მის გადაადგილებას. რა მანქანით, რომელ გზაზე დადიოდა, სად აჩერებდა, რა დროს გამოდიოდა უკან და „აფეთქებაც“ შედგა. ყოველთვის წარმატებით არ გამოდიოდა ეს, მაგრამ გამოდიოდა,“ – ამბობს კონსტანტინი და დასძენს, რომ ნებისმიერი აფეთქების ან მკვლელობის შემდეგ ქალაქში რეიდებისა და რეპრესიების ახალი ტალღა იწყებოდა.
„როგორ გამოვედი ხერსონიდან“
„თუმცა ქალაქში უფრო და უფრო ცოტავდებოდა ხალხი და მეც უკვე ქუჩაში მცნობდნენ. უკვე სპეცსამსახურებმა და იატაკქვეშეთმაც მითხრა: „კოსტია, შენი წასვლის დროა“.
ვიცოდი, რომ დადგებოდა დრო, როდესაც როგორმე უნდა გამეღწია ქალაქიდან, ამიტომ ნაცნობებს დოკუმენტების გაკეთება ვთხოვე. არ მოვყვები, რა და როგორ გააკეთეს, მაგრამ დოკუმენტები გამიკეთეს. მქონდა ტელეფონები, რომელთა დახმარებითაც შევძელით ციფრული პიროვნების შექმნა: ანგარიშები სოცქსელებში, ძებნის ისტორია და სხვა.
ყოველ საღამოს ამ ტელეფონებით გუგლში ვეძებდი ისეთ რამეებს, რაც ჩემს ციფრულ ორეულს უნდა მოეძებნა. თუ ვინმე შეამოწმებდა, ნახავდა, რომ აი, ბუღალტერი მუშაობს. ვეძებდი შესაბამის თემებს, ვკითხულობდი ახალ ამბებს ბუღალტერიაზე, გამოვიწერე ისეთი არხები, როგორებსაც ტიპური ბუღალტერი გამოიწერდა. შემეძლო მეპასუხა უკვე ხშირად დასმულ კითხვებზე, რომ თუ რამეს მკითხავდნენ, არ „დავმწვარიყავი“. თუმცა ისიც ვიცოდი, რომ უმაღლესი განათლების მქონე ხალხი არ ჰყავს რუსეთს არმიაში, ამიტომ ჩემი ცოდნა საკმარისი იქნებოდა“.
გათავისუფლების შემდეგ
კონსტანტინი ფიქრობს, რომ მაშინაც კი თუ რუსეთი ხერსონში რეფერენდუმის ჩატარებას მოახერხებს, ქალაქის შენარჩუნება გაუჭირდება, რადგან „იქ ფრონტის ხაზიცაა და ძლიერი შიდა წინააღმდეგობაც.“
„ფეესბე სავარაუდოდ ხვდება, რომ რუსეთი არ წავა ხერსონში რეფერენდუმზე და რომ რუსეთს როდისმე იქიდან წასვლა მოუწევს, ამიტომ გადაწყვიტეს, რითაც კი შეიძლება ფულის შოვნა, იშოვონ: მეტალი, ტექნიკა, აღჭურვილობა, სპირტი, ნარკოტიკები – მათთვის ეს ოქროს ხანაა გასამდიდრებლად.
თუ ყველაფერი ისე გაგრძელდება, როგორც ახლაა, რაღაც მომენტში ჩვენ გავათავისუფლებთ ხერსონს, მაგრამ შეგვრჩება სრულიად გაძარცული ქალაქი. დანგრეული კი არ იქნება, არამედ ეს იქნება გაძარცული ქალაქი გაღატაკებული და ფსიქოლოგიურად განადგურებული მოსახლეობით.
და როდესაც გახსნიან მასობრივ სამარხებს, როდესაც დანგრეულსა და დამწვარს გაწმენდენ, იქ, სადაც სარდაფებში ნაწამებ ადამიანებს წვავდნენ და როდესაც ამ ყველაფერს აღმოაჩენენ და გამოარკვევენ, ბუჩა შეიძლება ნაკლებ საშინელებად მოგვეჩვენოს“.
მთავარ ფოტოზე: კონსტანტინ რიჟენკო/ფოტო:nv.ua
