აივ ინფექცია საქართველოში – სტიგმისა და სიკვდილის შიშით გადადებული მკურნალობა

საქართველოში აივ ინფექცია ამჟამად დადასტურებული აქვს 7 354 ადამიანს, მათგან ანტირეტროვირუსულ მკურნალობაზე (არვ) იმყოფება – 5 785. მიუხედავად იმისა, რომ არვ მკურნალობა საქართველოში უფასოა, აივ დადებითი ბევრი ადამიანი, სტიგმის შიშითა და დიაგნოზთან შეუგუებლობის გამო, აგვიანებს მკურნალობის დაწყებას ან სულაც უარს ამბობს. ასეთ შემთხვევაში კი, დაავადების გვიან ეტაპზე დგება სიმპტომური შიდსის სტადია, აქედან დაახლოებით ორ წელში კი ადამიანი იღუპება. საქართველოში სულ რეგისტრირებული 9 349 აივ-ით ინფიცირების შემთხვევიდან დაახლოებით ნახევარს – 4 645 პაციენტს შიდსი განუვითარდა, 1 989 კი – გარდაიცვალა.

„იდენტობა იუსი“ ერთ-ერთი ორგანიზაციაა, რომელიც „გლობალური ფონდის“ პროგრამის ფარგლებში, საქართველოში აივ ინფექცია/შიდსის პრევენციასა და გამოვლენაზე რისკ-ჯგუფებთან მუშაობს. ორგანიზაციის თანამშრომელი ბელა შანავა ამბობს, რომ არის შემთხვევები, როცა ადამიანებს იმდენად უჭირთ აივზე დადებითი პასუხის/სტატუსის მიღება, რომ თვეობით და წლობით უარყოფენ პრობლემას: – „ზოგიერთ ადამიანს ძალიან უჭირს შეგუება თავის დიაგნოზთან,  ირიდებს ამ თემას, ყველა სერვისზე უარს ამბობს, დიდად არც დრო აქვს, არც ემოციური რესურსი“.

• პრობლემის უარყოფა

ბელა შანავა

„იდენტობა იუსის“ თანამშრომლები ტესტავენ მსმ კატეგორიას (მამაკაცები, რომელთაც სექსი აქვთ მამაკაცებთან), ტრანსგენდერ ქალებს, სექსმუშაკებსა და მათ პარტნიორებს. მუშაობენ როგორც ადგილზე, ისე „აუთრიჩის“ გზით, რაც მაღალი რისკის ქვეშ მყოფი ბენეფიციარების მოძიებას გულისხმობს. 

„გვყოლია ბენეფიციარები, რომელთაც ძალიან დაბალი დამყოლობა ჰქონიათ შიდსის ცენტრში მისვლასა და მკურნალობის დაწყებაზე, კონფლიქტშიც შემოსულან, გავულანძღივართ. მათ მხარდაჭერა სჭირდებათ ამ დროს, განსაკუთრებით ჩვენი – აუთრიჩერის, სოცმუშაკის, მედპერსონალის მხრიდან, რადგან იმ რისკჯგუფებს, ვისთანაც ჩვენ ვმუშაობთ, ოჯახებისა და სანათესავოს მხარდაჭერა ძირითადად არ აქვთ. გვყავს ასეთი ბენეფიციარები, რომლებთანაც ძალიან ბევრი ვისაუბრეთ, ძლივს მივიყვანეთ შიდსის ცენტრში, ლამის ძალით ავაღებინეთ მედიკამენტები, მაგრამ ახლა მკურნალობენ და კარგი შედეგებიც აქვთ,“ – ამბობს ბელა.

გასულ წელს გვქონდა შემთხვევა, როცა ჩვენთან მოვიდა სხვა რეგიონიდან ჩამოსული ახალგაზრდა კაცი. მანამდე ის გაიტესტა სხვადასხვა ადგილას, მათ შორის, საზღვარგარეთაც და, მისივე თქმით, ყველგან ნეგატიური პასუხები ჰქონდა, მაგრამ ჩვენთან და შიდსის ცენტრში აივზე დადებითი პასუხი დაუდგინდა. ვერაფრით იჯერებდა, რომ შეიძლება დადებითი ყოფილიყო. ჩვენი სერვისების აქტიური მომხმარებელი არ იყო, მაგრამ ბევრს ვესაუბრებოდით, კლინიკის მთელი მედპერსონალი არწმუნებდა, რომ მკურნალობა უნდა დაეწყო. ბოლოს საერთოდ გაქრა – ვურეკავდით და პასუხს არ გვცემდა. არც ისე დიდი ხნის შემდეგ მისი ახლობელი გამოვიდა ჩვენთან კონტაქტზე და გვითხრა, რომ ის კლინიკაში მოხვდა, შიდსი დაუდასტურდა, აქედან დაახლოებით ორ თვეში გარდაიცვალა. როგორც ჩანს, აივზე დადებითი პასუხის მიღების დროს უკვე გადასული ჰქონდა დაავადება შიდსის სტადიაში, დამყოლობაზე მუშაობამაც ვერ გამოიღო შედეგი, – ჰყვება ბელა.

• აივ ინფექცია/შიდსის განკურნება დღეს არსებული სამკურნალო საშუალებებით შეუძლებელია, მაგრამ არსებობს პრეპარატები, რომლებიც იძლევა საშუალებას, რომ აივ-ის მიმდინარეობა მომაკვდინებელი დაავადებიდან ქრონიკულ, მართვად დაავადებად გადაიქცეს.

ზურა ჯაბნიძე 18 წლის იყო, როცა სისხლის ბანკიდან დაურეკეს და შემთხვევით გაიგო, რომ აივ დადებითია. ამბობს, რომ ცოდნა იყო ერთადერთი, რამაც იმ კონკრეტულ მომენტში გადაარჩინა, ცოდნა იმის შესახებ, რომ აივ-ი სასიკვდილო განაჩენს არ ნიშნავს და რომ საქართველოში აივ-ის მკურნალობა ხელმისაწვდომია. მას შემდეგ 4 წელი გავიდა, ახლა ზურა თავად მუშაობს „იდენტობა იუსში“, როგორც VCT სამედიცინო კონსულტანტი, მაღალი რისკის მქონე ჯგუფებთან აივ-ის გამოვლენა-პრევენციაზე.

„იმ წელს, როცა დამიდგინდა, ყოველ სამ თვეში ერთხელ ვიტესტებოდი და ყოველთვის უარყოფითი პასუხი მქონდა. ერთხელაც სისხლის დონაციისთვის მივედი, იქ კითხვარიც შევავსე, ტატუს გაკეთებიდანაც სათანადო დრო იყო გასული, თუმცა როგორც გამოთვლით ვვარაუდობთ, სწორედ ეს გახდა ჩემი ინფიცირების წყარო. დაახლოებით ერთ თვეში დამიკავშირდნენ და მითხრეს, რომ მე აივ დადებითი ვიყავი და რომ მკურნალობა უნდა დამეწყო. იმ მომენტში ცხოვრება თავზე რომ არ ჩამომენგრა, მხოლოდ იმიტომ, რომ უკვე მქონდა ცოდნა, რომ აივ ინფექციის მკურნალობა საქართველოში ხელმისაწვდომია. ვიცოდი, არ მოვკვდებოდი, თუ მკურნალობას დავიწყებდი და თავს სათანადოდ მოვუვლიდი“, – ჰყვება ის.

„სამწუხაროდ, მეც მომიწია რამდენჯერმე ადამიანისთვის მეთქვა ეს პასუხი, რომ ის აივ დადებითია. ზოგადად, გატესტვამდე ვსაუბრობთ ამ დაავადების შესახებ, რა გზებით გადადის, როგორია პრევენცია, მკურნალობის რა შესაძლებლობები არსებობს საქართველოში… 10-15 წუთში ტესტზე პასუხი ჩნდება – ორი ხაზი ნიშნავს, რომ აივ დადებითია, ერთი ხაზი – უარყოფითი. უმეტესობას ძალიან ეშინია იმისა, თუ რა პასუხს აჩვენებს ტესტი. ამ დროს ხვდები, რომ ბევრი სარისკო ქცევა აქვთ. როგორც წესი, ერთად ვუყურებთ ხოლმე და სანამ დადგება ის მომენტი, როცა უნდა ვუთხრა დადებითობა, ვეუბნები, რომ ეს პასუხი აუცილებლად საჭიროებს გადამოწმებას და რომ აივ დადებითი – საბოლოო განაჩენი არ არის“, – ჰყვება ზურა.

• კონფიდენციალურობის დარღვევისა და სტიგმის შიში

ზურა ჯაბნიძე

ზურა ამბობს, რომ სტიგმა და სტერეოტიპები აივ დადებითი ადამიანების მიმართ კვლავაც ძალიან ძლიერია საზოგადოებაში: „მქონია ბევრი შემთხვევა, როცა იგებდნენ ჩემი აივ დადებითი სტატუსის შესახებ, პირდაპირ მბლოკავდნენ სოციალურ ქსელებში. ჯერ კიდევ სჯერათ ადამიანებს, რომ მე შეიძლება ვიღაცას ჩახუტებით გადავდო აივი. მახსოვს, უხეში შენიშვნაც მეზობლისგან – „ასე პატარა ბიჭმა სად დაიმართე მაგი?“, მახსოვს ერთ-ერთი ექიმის კომენტარიც – „ეს შიდსიანი ხალხი ყელშია უკვე“. ბევრი სხვა, თუნდაც უსიამოვნო მზერა მედპერსონალისგან, განსაკუთრებით მას შემდეგ, თუ გაიგებენ, რომ პაციენტს ჰომოსექსუალური კავშირები აქვს“.

აივის გადადების გზები. წყარო: aidscenter.ge

ზურა ჯაბნიძემ თავისი აივ დადებითი სტატუსი მშობლებს მალევე შეატყობინა, დედამ ექიმთან ვიზიტი დააგეგმვინა, თუმცა ასეთი შემთხვევა იშვიათია. „ბევრი კითხვა დედაჩემს არ დაუსვამს, მითხრა, რომ საავადმყოფოში უნდა წავსულიყავით, რაც შეიძლება მალე. ვუთხარი, რომ მკურნალობა არსებობდა და არ მოვკვდებოდი. თუმცა შემიძლია გავიხსენო შემთხვევები, როცა ბენეფიციარებს იმის შიშით არ გამოჰქონდათ სამკურნალო წამლები, რომ სახლში უპოვიდნენ და ძალიან ცუდი ამბავი მოჰყვებოდა ამას. ჩვენი ბენეფიციარების, მეგობრების უმეტესობას ძალიან უჭირთ თავიანთი სტატუსის გაცხადება ოჯახში და მის გარეთაც. ცდილობენ, ძალიან უსიამო კომენტარები აირიდონ და ასე ერთმანეთში საუბრებით დაძლიონ შფოთვები; ჩემთვისაც უთქვამთ, რომ მე ვარ მოსიარულე სიკვდილი ხალხისთვის“, – იხსენებს ზურა.

სტიგმა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ბარიერია, რაც მკურნალობაზე დამყოლობას ართულებს აივ-დადებით პაციენტებში. „სამედიცინო დაწესებულებაში კონფიდენციალურობის დარღვევის შიშის გამო ბენეფიციარები დიდ ხანს იკავებენ თავს აივზე საეჭვოდ დადებითი სტატუსის გადამოწმებისა და მკურნალობის დაწყებისგან. გვქონია შემთხვევა, როცა გასატესტად მისული ბენეფიციარის დედას დაურეკა შიდსის ცენტრის თანამშრომელმა და ჰკითხა შენი ბიჭი იყო მოსული კლინიკაში და შიდსი ხომ არ აქვსო? – ჰყვება ბელა.

ბელა ამბობს, რომ აივ დადებითი პაციენტებს მასტიგმატიზებელი გარემოს გამო ყველაზე მეტად სჭირდებათ ანონიმურობის გარანტიები, თუმცა ეს სამედიცინო დაწესებულებებში სათანადოდ ვერ ხერხდება, თავად სივრცე ისეთია, რომ „ბენეფიციარები მიმღებშიც შეხვედრიან ერთმანეთს, გაუგონიათ, როგორ ესაუბრება ექიმი სხვა აივ დადებით პაციენტს ღია კარში, უწევთ ბევრ მედმუშაკთან/პერსონალთან კომუნიკაცია…”

აივ ინფექციის პირველი შემთხვევა საქართველოში 1989 წელს გამოვლინდა. მას შემდეგ ყოველწლიურად გამოვლენილი ახალი შემთხვევების რიცხვი სტაბილურად მზარდია. გასულ წელს საქართველოში აივ ინფექცია შიდსის 530 ახალი შემთხვევა გამოვლინდა. წელს, ბოლო მონაცემებით, 187 ახალი შემთხვევაა დაფიქსირებული. ამ მონაცემებით საქართველო აივ ინფექცია/შიდსის დაბალი პრევალენტობის ქვეყნებს მიეკუთვნება, თუმცა შიდსის ეპიდემიის კანონზომიერებიდან გამომდინარე, აივ ინფიცირებულების სავარაუდო რიცხვი საქართველოში 10 500-ია, რაც საქართველოს მსგავსი მცირერიცხოვანი ქვეყნისათვის საკმაოდ ბევრია. ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის სამეცნიერო-პრაქტიკული ცენტრის ოფიციალური მონაცემებით, პაციენტთა უმრავლესობა 29-40 წლისაა.

საქართველოში გამოვლენილი აივ-ინფექციის ახალ შემთხვევათა დინამიკა წლების მიხედვით

 საინფორმაციო კამპანიები იმის შესახებ, თუ რა გზებით გადადის და არ გადადის აივ ინფექცია, პერიოდულად საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ცენტრის ან არასამთავრობო ორგანიზაციების ეგიდით დღემდე ეწყობა. თუმცა როგორც ზურა ჯაბნიძე ამბობს, ეს საკითხები [სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების შესახებ ინფორმაცია] საფუძვლიანად უნდა იყოს ინტეგრირებული განათლების პროგრამაში. „სათანადო ცოდნის არარსებობის გამო, ადამიანებს ბევრი რამ „ჰგონიათ“. ეს ვარაუდები და სტერეოტიპები კი, პირდაპირი მნიშვნელობით, ღუპავს ადამიანებს და ხელს უშლის მათ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან მკურნალობაში“.