ქართულ დიასპორასთან კავშირების გაძლიერების მიზნით 2017-2020 წლებში გატარებული ღონისძიებები, აუდიტის დასკვნით, არაეფექტური იყო.
ხარვეზები იყო პროექტების დაგეგმვაში, დიასპორულ პროექტებზე არასაკმარისი წვდომა ჰქონდათ თვითონ ემიგრანტებს, არ შესრულდა დაგეგმილი ღონისძიებები სრულად, ხოლო პროექტების უმეტესობა არაეფექტურად განხორციელდა.
დიასპორასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის მონაცემებით კი, სხვადასხვა ქვეყანაში დღეისათვის, ჯამში, 284 დიასპორული ორგანიზაცია არსებობს. განსაკუთრებით დიდია მათი რაოდენობა აშშ-ში, რუსეთში, გერმანიასა და საბერძნეთში.
დღემდე არ არის შექმნილი პროფესიული დიასპორული ქსელი, რომელიც საქართველოს მიგრაციის სტრატეგიის 2016-2017 წლების სამოქმედო გეგმით იყო განსაზღვრული და რაც, აუდიტის განცხადებით, „უარყოფით გავლენას ახდენს ერთიანი და ძლიერი დიასპორის შექმნის მიზნებზე.“
სახელმწიფო აუდიტმა ანგარიში ორი დღის წინ, 11 თებერვალს გამოაქვეყნა.
„დიასპორასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის მიერ ვერ იქნა წარმოდგენილი ინფორმაცია 2016-2017 წლებში დიასპორული ქსელის შექმნასთან დაკავშირებით განხორციელებულ ქმედებებთან დაკავშირებით, ასევე დიასპორული ქსელის შექმნა-განვითარების ღონისძიებები 2018, 2019 და 2020 წლების სამოქმედო გეგმებში არ იყო განსაზღვრული. [აღნიშნული ღონისძიებების განხორციელება ევალებოდა დიასპორის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატს, რომელიც 2017 წელს განხორციელებული რეორგანიზაციით შეერწყა საგარეო საქმეთა სამინისტროს და შეიქმნა დიასპორასთან ურთიერთობის დეპარტამენტი]“ – აღნიშნულია აუდიტის ანგარიშში.
აუდიტის ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ მსოფლიოში მრავალი კარგი, ერთიანი და ძლიერი დიასპორული ქსელი არსებობს, თუმცა, მაგალითებად მოყვანილია „სხვადასხვა მაჩვენებლით საქართველოსთან უფრო მეტად შესადარისი“, სომხეთისა და ლიეტუვას დიასპორაში არსებული კავშირები.
„ლიეტუვაში, 2009 წელს ჩატარებული პირველი მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის შემდეგ, შეიქმნა პლატფორმა − „მსოფლიო ლიეტუველი ლიდერები“, რომელიც აერთიანებს ლიეტუვური წარმოშობის საერთაშორისო გამოცდილების მქონე 2 000 პროფესიონალს/ლიდერს, მსოფლიოს 40 ქვეყნიდან და ხელს უწყობს მაღალკვალიფიციური დიასპორის ერთმანეთთან დაკავშირებას [პროფესიული ქსელის შექმნას], რომლებსაც შეუძლიათ/სურთ ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების პროცესში წვლილის შეტანა და გლობალურ სამყაროში ქვეყნის პოზიციის გამყარება“ – აღნიშნულია აუდიტის ანგარიშში.
„პლატფორმა − „მსოფლიო ლიეტუველი ლიდერების“ მეშვეობით მაღალკვალიფიციური დიასპორის წევრები მონაწილეობას იღებენ სხვადასხვა პროგრამაში (10-მდე პროგრამა), დამწყებ ნოვატორული/საექსპორტო პოტენციალის მქონე ლიეტუვურ კომპანიებს და მეწარმეებს უზიარებენ იდეებს/საკუთარ გამოცდილებას და უწევენ კონსულტაციებს სხვადასხვა საკითხში.
ასევე, წლების მანძილზე წარმატებით ხორციელდება მენტორული პროგრამა, რომლის მიზანია მსოფლიოს სხვადასხვა უნივერსიტეტის ლიეტუველი სტუდენტების დაკავშირება წამყვან ლიეტუველ პროფესიონალებთან ცოდნისა და გამოცდილების გასაზიარებლად. შედეგად, ლიეტუვაში დაფუძნდა ვენჩურული კაპიტალის საინვესტიციო ფონდი − Iron Wolf Capital, რომელიც აფინანსებს დამწყებ კომპანიებს, რომლებსაც აქვთ ინოვაციური პროდუქტების შეთავაზებით, ინოვაციური ტექნოლოგიებით ან უნიკალური ბიზნესმოდელის მეშვეობით, გლობალური მასშტაბით კონკურენტული უპირატესობის მოპოვების პოტენციალი.
2019-2021 წლებში ფონდმა 11 სტარტაპში განახორციელა ინვესტიცია, რაც უკვე აისახა დადებითად ლიეტუვის ეკონომიკის განვითარებაზე.
ლიეტუველთა გლობალური დიასპორული ქსელის ძალისხმევით მოზიდული ინვესტიციებით შეიქმნა:
SPRANA – სამეწარმეო პროცესების ანალიზის და მონიტორინგის პროგრამული უზრუნველყოფის დეველოპერი;
LITILIT – ლაზერული ტექნოლოგიების მწარმოებელი;
PIXEVIA – „სმარტ მაღაზიების“ კომპანია;
REDTRACK – მონაცემთა შეგროვებისა და ანალიზისთვის პროგრამული უზრუნველყოფა;
EAGRONOM – ფერმერული მეურნეობების საქმიანობის წარმართვისთვის შექმნილი პროგრამული უზრუნველყოფა;
AMBERLO – თანამედროვე იურიდიული პრაქტიკის ეფექტურად წარმართვისთვის შექმნილი პროგრამული უზრუნველყოფა;
RENDIN – საიჯარო ხელშეკრულებების გაფორმებისთვის შექმნილი ციფრული პლატფორმა;
PIPELINEPHARMA -ონლაინ აფთიაქი;
FOROS – ონლაინ პლატფორმა მწვანე ინვესტიციების განხორციელებისთვის.
მაღალკვალიფიციური პროფესიონალების ქსელი სახელმწიფოსთან მჭიდრო თანამშრომლობით ქმნის პლატფორმებს (ფორუმები, საქმიანი შეხვედრები, დისკუსიები), სადაც ხდება ინფორმაციის გაცვლა, კონკრეტული საკითხების/პრობლემების გადასაჭრელად ინოვაციური იდეების/მიდგომების გაზიარება/დანერგვა და ინიციატივების წამოყენება.“
აუდიტის ანგარიშიდან
„დიასპორასთან მჭიდრო კავშირების მქონე ქვეყნების ერთ-ერთი მაგალითია ასევე სომხეთის რესპუბლიკა, სადაც დიასპორა საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში აქტიურადაა ჩართული. სომხეთის მთავრობამ და დიდმა დიასპორულმა ორგანიზაციებმა შექმნეს ფონდი − Hayastan All-Armenian Fund, რომელმაც დაარსების დღიდან სომხეთში 1 300-ზე მეტი მსხვილი პროექტი განახორციელა ინფრასტრუქტურის, ჯანდაცვის, სოციალური კეთილდღეობის, ხელოვნებისა და სპორტის სფეროებში, რის შედეგადაც გაუმჯობესდა ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა“ – აცხადებს აუდიტი.
დიასპორასთან სამეცნიერო კვლევებისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების სფეროში მზარდი ურთიერთთანამშრომლობის შედეგად, წარმატებით განხორციელდა ინოვაციური IT პროექტი − Digital Pomegranate, მობილური და ვებ და ბიზნესაპლიკაციების მწარმოებელი (შექმნილია 274 გლობალური აპლიკაცია)
დაარსდა ინოვაციური ტექნოლოგიების ცენტრი − TUMO.
TUMO Center for Creative Technologies – საგანმანათლებლო-შემოქმედებითი ტექნოლოგიების ცენტრი „თუმო“ ახალგაზრდებს ციფრული ტექნოლოგიებისა და დიზაინის 14 სამიზნე მიმართულებას სთავაზობს, მათ შორისაა: ანიმაცია, ვებდიზაინი, კინემატოგრაფია, მუსიკა, გრაფიკული კომპიუტერული თამაშები და სხვ.
UWC სისტემის პირველი საერთაშორისო კოლეჯი პოსტსაბჭოთა სივრცეში − UWC Dilijan. მსოფლიოს გაერთიანებული კოლეჯები დაარსდა 1962 წელს. UWC სკოლები 18 ქვეყანაში (მსოფლიოს ოთხ კონტინენტზე მდებარეობს) – საერთაშორისო პანსიონი არის სომხეთში 16-დან 19-მდე წლამდე სტუდენტებისთვის (228 სტუდენტი – მსოფლიოს 80 ქვეყნიდან), რომელიც სთავაზობს მათ საერთაშორისო ბაკალავრიატის სადიპლომო პროგრამას.
აუდიტის ანგარიშიდან
აუდიტის მიხედვით, „ერთიანი, ძლიერი, სამშობლოსთან მჭიდრო კავშირის მქონე დიასპორის პროგრამით“ განსაზღვრული იყო „თანამემამულეებისათვის ერთიანი საინფორმაციო-საკომუნიკაციო სივრცის ვებპორტალის აპლიკაციის შექმნაც, რასაც ინფორმაციის ელექტრონული გაცვლის პლატფორმის სახე ექნებოდა და ხელს შეუწყობდა დიასპორის ქსელის შექმნისათვის განხორციელებულ ქმედებებს“.
ამ დროისთვის კი, არც ეს ვებპორტალი მუშაობს. აუდიტის ინფორმაციით, მათ მიიღეს განმარტება, რომ ვებ-პორტალი სატესტო რეჟიმშია.
აუდიტის მიხედვით, 2018-2020 წლებში დიასპორასთან ურთიერთობის დეპარტამენტმა განახორციელა შემდეგი პროექტები:
• ქართული საკვირაო სკოლების მხარდაჭერის პროგრამა; პროექტი „იყავი შენი ქვეყნის ახალგაზრდა ელჩი“; მაღალპროფილური დიასპორის წარმომადგენლების დაჯილდოების პროექტი; პროგრამა „მომავლის ბანაკი“; დიასპორის დღე; საგრანტო პროგრამა „დიასპორული ინიციატივების ხელშეწყობა“ და უცხოეთში არსებული ქართული ცეკვისა და სიმღერის ანსამბლების მხარდაჭერა.
ამ პროექტებში სამი წლის მანძილზე ბიუჯეტიდან ჯამში 4 946 200 ლარი დაიხარჯა.
„აუდიტის შედეგად გამოვლინდა, რომ რიგ შემთხვევაში ვერ ხორციელდებოდა პროექტში გამარჯვებულთა მიერ მიმდინარე ხელშეკრულების პირობების შესრულების ქმედითი და ეფექტიანი კონტროლი. რამდენიმე შემთხვევაში დეპარტამენტის მიერ სრულად არ არის დაანგარიშებული და გამოთხოვილი კონკურსანტების მიერ დასაბრუნებელი თანხები, რაც კონტროლის მექანიზმების არარსებობაზე მიუთითებს“ – აცხადებს აუდიტი.
• 2020 წელს დეპარტამენტის მიერ განხორციელებული „ახალგაზრდა ელჩების“ საგრანტო პროგრამის ფარგლებში, 25 კონკურსანტზე გაცემულია 175 000 ლარი. პროგრამის მონაწილე ბენეფიციარების მხოლოდ ნაწილმა წარმოადგინა ანგარიშები და ხარჯვის დამადასტურებელი დოკუმენტაცია ჩატარებული აქტივობის შესახებ, რამაც სრული თანხის (175 000 ლარის) 21% შეადგინა, ხოლო კონკურსანტების დანარჩენმა ნაწილმა სახელმწიფო ბიუჯეტში დააბრუნა აუთვისებელი გრანტის თანხა 137 999 ლარის ოდენობით;
• 2019-2020 წლებში დეპარტამენტის მიერ განხორციელებული „დიასპორული ინიციატივების ხელშეწყობის პროგრამის“ ფარგლებში მონაწილეობა მიიღო 73 ბენეფიციარმა, რომელთაც ჯამურად მიღებული აქვთ 1 316 955 ლარი. აქედან, 2019 წელს გაფორმებული ხელშეკრულებებიდან: ერთ ბენეფიციარს არ წარმოუდგენია შესრულებული სამუშაოს ანგარიშები, ჯამური თანხით − 20 140 ლარი, 2020 წელს ასევე ერთ ბენეფიციარს, ჯამურად − 14 300 ლარი. შესაბამისად, აღნიშნულ ბენეფიციარებთან პროექტების შესრულების და ანგარიშების წარმოდგენის ვადების გასვლის მიუხედავად, დეპარტამენტს აუდიტის პერიოდში არ წარმოუდგენია მიღება-ჩაბარების აქტები;
• „ახალგაზრდა ელჩების პროგრამის“ მონაწილე კონკურსანტთა უმეტეს ნაწილს (72%), გამოუყენებელი თანხა გადარიცხული აქვს ბიუჯეტში მიღება-ჩაბარების აქტის გაფორმებიდან 1-4 დღის დაგვიანებით, ხოლო 2 შემთხვევაში, თანხის დაბრუნება დაგვიანებულია 13 და 22 დღით. მიღებული განმარტებით, თანხების ბიუჯეტში დაგვიანებით ჩარიცხვა გამოწვეული იყო პანდემიის გამო დაწესებული შეზღუდვებით;
• „ახალგაზრდა ელჩების პროგრამის“ კონკურსანტთა მიერ წარმოდგენილი ანგარიშები არ შეესაბამება საკონკურსო განაცხადებში მითითებულ სამოქმედო გეგმებს, ხოლო დაგეგმილი ღონისძიების შეცვლაზე რიგ შემთხვევებში შეთანხმება არ არის წარმოდგენილი.
მიმდინარე პროექტების შესახებ რიგ შემთხვევებში დიასპორის წარმომადგენლებს არ ჰქონდათ სათანადო ინფორმაცია და წვდომა მათთვის საჭირო მიმდინარე აქტივობებზე.
კერძოდ, დეპარტამენტმა განახორციელა ქართული დიასპორისათვის უფასო იურიდიული კონსულტაციისა და სამედიცინო მომსახურების პროექტები.
პროექტი ითვალისწინებდა კორონავირუსის პანდემიის პერიოდში საგრანტო ხელშეკრულებების ფარგლებში ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში იურისტებისათვის და სამედიცინო პერსონალისათვის გრანტის სახით თანხის ანაზღაურებას, რის სანაცვლოდაც მათ უფასო იურიდიული და სამედიცინო მომსახურება უნდა გაეწიათ ქართული დიასპორის წევრებისათვის.
დეპარტამენტმა ვერ უზრუნველყო საგრანტო დაფინანსებით მიმდინარე პროექტებზე აღნიშნული ინფორმაციის სათანადო გავრცელება ვებ-პორტალითა და სხვადასხვა სოციალური ქსელის საშუალებით.
აუდიტის დასკვნის მიხედვით:
„დიასპორასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის მიერ განხორციელებული კვლევები საჭიროებების შესახებ, დიასპორული პროექტების ეფექტიანად დაგეგმვისათვის არ არის საკმარისი, ვინაიდან გამოკითხულია მხოლოდ დიასპორული ორგანიზაციები − საკვირაო სკოლები და
სამრევლოები, რომელთა საჭიროებები შესაძლოა განსხვავდებოდეს დიასპორის ცალკეული წარმომადგენლის საჭიროებებისგან.
არ არის განსაზღვრული პროგრამის შესრულებისა და მისაღწევი შედეგის ვადები, ასევე არ განხორციელებულა პროექტების ეფექტიანობისა და მიღწეული შედეგების შეფასება.
შედეგად, აუდიტის ჯგუფი მოკლებულია შესაძლებლობას, შეაფასოს დიასპორასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის მიერ დაგეგმილი აქტივობები რამდენად სრულყოფილად მოიცავდა და ეფექტიანად მართავდა დიასპორის საჭიროებებს.
2016-2020 წლების საქართველოს მიგრაციის სტრატეგიით, „ერთიანი, ძლიერი, სამშობლოსთან მჭიდრო კავშირის მქონე დიასპორის პროგრამითა“ და საქმიანობის გეგმებით გათვალისწინებული 48 აქტივობიდან, 8 არ შესრულებულა. ამასთანავე, დიასპორული ღონისძიებების უზრუნველყოფის მიზნით, სახელმწიფო უწყებათა შორის კოორდინირებული სამუშაოები არ ჩატარებულა.“
