საჯაროობა, პროფესიული შეზღუდვა და განსახილველი მასალების წინასწარ გაცნობის აუცილებლობა იმ საკითხებს შორისაა, რასთან დაკავშირებითაც ორგანიზაცია „ბათომს“ კულტურული მემკვიდრეობის სააგენტოსთან შენიშვნები და რეკომენდაციები აქვს. შესაბამისი წერილით ორგანიზაციის ხელმძღვანელმა ნინო ინაიშვილმა სააგენტოს დირექტორს, ზაურ ახვლედიანს მიმართა.
შეგახსენებთ, რომ სააგენტოს დირექტორმა 2021 წლის თებერვალში საბჭოს დაკომპლექტების წესში რამდენიმე ცვლილება შეიტანა.
განახლებული დებულების თანახმად, საბჭოს შემადგენლობა განისაზღვრება პარიტეტის პრინციპით სხვადასხვა სტრუქტურებისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების წარმომადგენელი პირებისგან, სადაც მოწვეულ წევრებს უნდა გააჩნდეთ შესაბამისი კვალიფიკაცია და სპეციალობით მუშაობის არანაკლებ ხუთი წლის გამოცდილება.
ამავე ცვლილებით კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სფეროში მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციებს აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს ძეგლების საბჭოში მხოლოდ ერთი წევრის წარდგენის საშუალება ექნებათ.
აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საბჭო სააგენტოს დირექტორის სათათბირო ორგანოა, რომლის შემადგენლობაც მტკიცდება საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროსთან შეთანხმებით, შექმნილია და ფუნქციონირებს კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ კანონით გათვალისწინებული უფლებამოსილების დელეგირების საფუძველზე. შესაბამისად, საბჭო და მისი წევრები სრულად უნდა აკმაყოფილებდნენ იმ მოთხოვნებსა, რაც განსაზღვრულია კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ საქართველოს კანონით.
„ბათომში“ მიიჩნევენ, რომ მართალია, სააგენტოს თავმჯდომარეს გააჩნია დისკრეცია შეარჩიოს საბჭოს წევრები მინისტრთან შეთანხმებით, თუმცა ეს დისკრეცია შეზღუდულია კულტურული მემკვიდრეობის კანონით საბჭოსთვის განსაზღვრული მოთხოვნებით.
კანონის თანახმად, საბჭო წარმოადგენს კულტურული მემკვიდრეობის პოლიტიკაზე არსებულ ცენტრალურ სათათბირო ორგანოს, რომელიც დაკომპლექტებულია დარგის ექსპერტებითა და საზოგადო მოღვაწეებით.“
კანონით საბჭოს შექმნის მიზანია კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სფეროში, მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესებიდან გამომდინარე, კონტროლის გარე საკონსულტაციო სისტემის გაჩენა, სადაც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლზე სამუშაოების ნებართვის გაცემის საკითხის განხილვისას დარგის ექსპერტები და საზოგადოებრივი ნდობით აღჭურვილი საზოგადო მოღვაწეები, კულტურული მემკვიდრეობის კანონმდებლობით განსაზღვრული პრინციპებიდან გამომდინარე, საჯარო პერსპექტივით, ადმინისტრაციული წარმოების დასრულებამდე და შესაბამისი საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, შესაბამის კონსულტაციას გაუწევენ სააგენტოს თავმჯდომარეს.
წერილის მიხედვით „ბათომში“ დაუშვებლად მიიჩნევენ, საბჭოს წევრთა კონკრეტული სპეციალობებით შემოსაზღვრას:
„ მივიჩნევთ, რომ საბჭოს წევრობის უფლება უნდა მიეცეთ როგორც დარგის ექსპერტებს, ასევე ამ სფეროს საზოგადო მოღვაწეებს. ამავე დროს, კულტურული მემკვიდრეობის სფეროს მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე, დებულებით ვიწროდ არ უნდა განიმარტოს დარგის ექსპერტის ცნება და მისი მხოლოდ ვიწრო სპეციალობებამდე დაყვანა.“- ნათქვამია ნინო ინაიშვილის წერილში.
- გადაწყვეტილების დასაბუთება – დებულების მოთხოვნა და „ბათომის“ მოსაზრება
საბჭოს დებულება ითვალისწინებს საბჭოს წევრის ვალდებულებას დაასაბუთოს დღის წესრიგით გათვალისწინებულ საკითხზე მიღებული გადაწყვეტილება, მას უფლება აქვს წერილობით დააფიქსიროს განსხვავებული პოზიცია.
ძეგლზე ჩასატარებელ სამუშაოებზე ნებართვის გაცემა ან უარის თქმა სააგენტოს დისკრეციული უფლებამოსილებაა, რომლის გამოყენებისას, წერილობით დასაბუთებაში უნდა მიუთითონ ყველა ის ფაქტობრივი გარემოება, რომელსაც არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემისას.
საბჭო, როგორც სააგენტოს სათათბირო ორგანო, გამოსცემს დასკვნას, რომელიც სარეკომენდაციო ხასიათის დოკუმენტია სააგენტოს თავმჯდომარისთვის და სააგენტოს დისკრეციული უფლებამოსილების სწორ, დასაბუთებულ გამოყენებაში უნდა დაეხმაროს. შესაბამისად, აუცილებელია საბჭოს სხდომის ოქმში ან დასკვნაში მკაფიოდ იყოს წარმოდგენილი საბჭოს წევრთა დასაბუთებები, ყველა ის ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოება, რის გათვალისწინებითაც კონკრეტულ განცხადებაზე სააგენტოს თავმჯდომარეს ურჩევენ დადებითი ან უარყოფითი გადაწყვეტილების მიღებას, კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის პრინციპებით.
აუცილებელია საბჭოს წევრთა წერილობითი დასაბუთება არსებობდეს, როგორც პრინციპული განსხვავებული გადაწყვეტილების, ასევე საბჭოს უმრავლესობასთან არსებული თანმხვედრი მოსაზრების შემთხვევაშიც, რათა არსებული წერილობითი დასაბუთებიდან გამომდინარე, სააგენტომ კანონმდებლობის ჩარჩოებში საუკეთესო გადაწყვეტილების მიღება შეძლოს.
აუცილებელია დებულებაში გათვალისწინებული იქნას შესაბამისი ნორმა, რომელიც საბჭოს წევრებს პირდაპირ ვალდებულებას დააკისრებს წერილობით დაასაბუთოს დღის წესრიგით გათვალისწინებულ საკითხზე მიღებული როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი გადაწყვეტილება და შესაბამისი წერილობითი დასაბუთება აისახოს საბჭოს სხდომის ოქმში.
- საჯაროობა
კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საბჭო, კანონმდებლობის თანახმად, კოლეგიური საჯარო დაწესებულებაა6 და შესაბამისად ვალდებულია ღიად და საჯაროდ წარმართოს ყველა სხდომა.
ამას გარდა, საბჭო როგორც კოლეგიური საჯარო დაწესებულება, ვალდებულია ერთი კვირით ადრე საჯაროდ გამოაცხადოს მომავალი სხდომის, მისი ჩატარების ადგილის, დროისა და დღის წესრიგის თაობაზე. მიუხედავად მსგავსი საკანონმდებლო ვალდებულებისა, საბჭოს საქმიანობის პრაქტიკა კარგად აჩვენებს, რომ საბჭოს სხდომებზე ინფორმაცია საჯაროდ არ ქვეყნდება და არც ამ სხდომების საჯაროობა უზრუნველყოფილი.
„ბათომის“ თავმჯდომარის მოსაზრებით ასეთ არაგასაჯაროებულ, დახურულ სხდომაზე მიღებული ყველა გადაწყვეტილების ბათილობის საფუძველს წარმოადგენს:
„შესაბამისად აუცილებელია, პრაქტიკაში აღსრულდეს და საბჭოს დებულებაში დამატებით გაჩნდეს ჩანაწერი იმის თაობაზე, რომ საბჭო ვალდებულია ღიად და საჯაროდ წარმართოს ყველა სხდომა. სააგენტო, ერთი კვირით ადრე საჯაროდ აცხადებს საბჭოს მომავალი სხდომის, მისი ჩატარების ადგილის, დროისა და დღის წესრიგის თაობაზე.“
- საბჭოს წევრთათვის წარმოების მასალების წინასწარ გაზიარების ვალდებულება
კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საბჭო, კანონმდებლობის თანახმად, კოლეგიური საჯარო დაწესებულებაა6 და შესაბამისად ვალდებულია ღიად და საჯაროდ წარმართოს ყველა სხდომა. ამას გარდა, საბჭო როგორც კოლეგიური საჯარო დაწესებულება, ვალდებულია ერთი კვირით ადრე საჯაროდ გამოაცხადოს მომავალი სხდომის, მისი ჩატარების ადგილის, დროისა და დღის წესრიგის თაობაზე.8
მიუხედავად მსგავსი საკანონმდებლო ვალდებულებისა, საბჭოს საქმიანობის პრაქტიკა კარგად აჩვენებს, რომ საბჭოს სხდომებზე ინფორმაცია საჯაროდ არ ქვეყნდება და არც ამ სხდომების საჯაროობა უზრუნველყოფილი, რაც ასეთ არაგასაჯაროებულ, დახურულ სხდომაზე მიღებული ყველა გადაწყვეტილების ბათილობის საფუძველს წარმოადგენს. შესაბამისად აუცილებელია, პრაქტიკაში აღსრულდეს და საბჭოს დებულებაში დამატებით გაჩნდეს ჩანაწერი იმის თაობაზე, რომ საბჭო ვალდებულია ღიად და საჯაროდ წარმართოს ყველა სხდომა. სააგენტო, ერთი კვირით ადრე საჯაროდ აცხადებს საბჭოს მომავალი სხდომის, მისი ჩატარების ადგილის, დროისა და დღის წესრიგის თაობაზე.
- საბჭოს მუშაობის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ინტერესებით შებოჭვა
დებულების თანახმად, საბჭო მუშაობას წარმართავს მოქმედი ნორმატიული აქტების, მათ შორის, კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ” საქართველოს კანონის საფუძველზე. „ბათომის“ რეკომენდაციით მნიშვნელოვანია, მსგავსი ზოგადი ჩანაწერის მიღმა, დებულებაში გაჩნდეს ჩანაწერი, რომლის თანახმადაც საბჭოს წევრი ვალდებულია საკუთარი გადაწყვეტილების მიღებისას იხელმძღვანელოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის მარეგულირებელი ადგილობრივი კანონმდებლობით, მათ შორის, „კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ“ საქართველოს კანონით, ამ სფეროში არსებული საერთაშორისო სტანდარტებსა და აჭარის ტერიტორიაზე არსებული კულტურული მემკვიდრეობის ჩარჩო დოკუმენტებზე დაყრდნობით.
- საბჭოს წევრთა უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძვლები
„საბჭოს წევრთა დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად აუცილებელია დებულებით ამომწურავად განისაზღვროს იმ კონკრეტული გარემოებების ამომწურავი ჩამონათვალი, რომლის შემთხვევაშიც შესაძლებელი იქნება საბჭოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტა.“ – წერია ზაურ ახვლედიანისთვის გაგზავნილ წერილში.
„ბათომის“ რეკომენდაციით უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძველი არ უნდა იყოს აბსტრაქტული და არ უნდა იძლეოდეს თვითნებური, ნებისმიერი საფუძვლით საბჭოს წევრისთვის უფლებამოსილების შეწყვეტას, განსაკუთრებით საბჭოს წევრის მხრიდან კრიტიკული მოსაზრებების გამოხატვის შემთხვევაში.
განახლებული დებულებით საბჭოს წევრისთვის სტატუსის შეწყვეტის ერთ-ერთ საფუძველს სააგენტოს დირექტორის გადაწყვეტილება წარმოადგენს, რაც საბჭოს წევრისთვის უფლებამოსილების შეწყვეტას, ყოველგვარი საფუძვლისა და დასაბუთების გარეშე დირექტორის ინდივიდუალური გადაწყვეტილებით ხდის შესაძლებელს.
უფლებამოსილების შეწყვეტის მსგავს ფართო საფუძველს ცალსახად უარყოფითი ეფექტი ექნება საბჭოს წევრთა დამოუკიდებლობის ხარისხზე და აკნინებს საბჭოსთვის კულტურული მემკვიდრეობის კანონიდან გამომდინარე არსებულ მიზნებს. გაუგებარია, რა შეიძლება იყოს დებულებაში დამატებით მსგავსი საფუძვლის არსებობის ლეგიტიმური დასაბუთება, იმ პირობებში, როდესაც უფლებამოსილების შეწყვეტის ლეგიტიმური საფუძვლები დებულებაში ისედაც ამომწურავად გვხვდება და საბჭოს წევრთა უფლებამოსილება კონკრეტული ვადით არის შემოსაზღვრული. უკიდურესად მნიშვნელოვანია, დებულებიდან დაუყოვნებლივ იქნას ამოღებული საბჭოს წევრისთვის უფლებამოსილების შეწყვეტის შესაძლებლობა დირექტორის გადაწყვეტილებით – ნათქვამია მიმართვაში.
- საბჭოს წევრთა უფლებამოსილების ვადა
აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს მიერ დებულების ცვლილების თაობაზე სოციალურ ქსელში გაკეთებულ საჯარო განცხადებაში საუბარია, რომ განახლებული დებულებით, „საბჭოს წევრების უფლებამოსილება განისაზღვრება 2 წლის ვადით“, თუმცა უშუალოდ დებულებაში მსგავსი ჩანაწერი არ გვხვდება.
ნინო ინაიშვილის წერილში ნათქვამია, რომ საზოგადოება ბათომი მიესალმება, საბჭოს წევრების უფლებამოსილების კონკრეტულ ვადაზე მიბმას, თუმცა აუცილებელია ამ თემაზე შესაბამისი ჩანაწერი გაჩნდეს დებულების ტექსტში.
