აითაჩ იუნსალი, თურქი ადვოკატი
აითაჩ იუნსალი არის თურქი ადვოკატი, რომელიც საპყრობილეში იმყოფება და მომაკვდინებელი შიმშილობა აქვს გამოცხადებული. ის დღეს უკვე 64-ე დღეა შიმშილობს. ციხეში მყოფმა ადვოკატმა წერილით საზოგადოებას მიმართა. მის წერილს უცვლელად გთავაზობთ:
“გიგზავნი ამ წერილს.
არაფერს ვამატებ
გარდა ჩემი გულისა”
ნაზიმ ჰიქმეთი
“მოგესალმებით,
როგორ გიკითხოთ? მინდოდა ჩემ თავზე მომეთხრო. ვფიქრობ, დაგაინტერესებთ იმ ადვოკატის ამბავი, რომელიც ახლა შიმშილობს. ეს წერილი მოგიყვებათ იმის შესახებ, თუ როგორ გავხდი ადვოკატი, რომელიც სიკვდილის გზას ადგას. თუმცა ეს ამბავი, უმთავრესად, ჩვენი, ყველას ისტორიაა.
მე ვარ ერთადერთი შვილი ანატოლიელი საჯარო მოხელეების ოჯახიდან.
დედაჩემი წარმოშობით დენზილის პროვინციის ქალაქ აჯიფაიამიდანაა, მამაჩემი კი – ადანას ქოზანიდან. თუმცა მე დავიბადე ანთაქიაში (ცენტრალური-სამხრეთ თურქეთი, სირიის საზღვართან), ჩემი ბებიაქალი არაბი იყო. მე ვარ მოსამართლე დედის შვილი. ასე რომ ბავშვობიდან მომიხდა გავცნობოდი სასამართლო სისტემას, ადამიანის უფლებებს, კანონსა და სამართალს.
ამასთან, ბავშვობიდანვე მომიხდა უსამართლობის გაცნობიერებაც. ამ ასაკიდანვე აისახა ჩემზე კლასებს შორის განსხვავება. მამაჩემი სატყეო ინჟინერი იყო. არაერთხელ დავრჩენილვართ სატყეოს კუთვნილ თავშესაფარში.
ანთაქიაში ცხოვრების ძალიან ადრეული წლები გავატარე, მაგრამ ხალხის ცხოვრების თავისებურებები მაინც გადაიშალა ჩემ თვალწინ. დროდადრო ახალგაზრდა გოგონა, სახელად ზელიჰა მოდიოდა ჩვენს სახლში, რათა დედაჩემს დახმარებოდა და ფული ეშოვა. ის იყო ღარიბი ნუსაირი (რელიგიური მიმართულება სირიაში, იგივე ალავიზმი) ოჯახის შვილი.
ის საუბრობდა თურქულად მშვენიერი არაბული აქცენტით. ზელიჰა, რომელსაც ცხოვრების არანაირი გამოცდილება არ ჰქონდა, სწავლობდა ყველაფერს ჩემთან ერთად. მე ვიყავი ზელიჰას სიღარიბის შემსწრე, როცა ვხედავდი, როგორ ატარებდა ის დედაჩემის ძველ ტანსაცმელს.
იმავე შენობაში, სადაც ჩვენ ვრჩებოდით, ცხოვრობდა მეტყევეს ვაჟი, სახელად მუსტაფა. ის ჩემი ასაკის იყო, თუმცა ჩემსავით არ ცხოვრობდა. მე არ შემეძლო გარეთ ჩემს ნებაზე მევლო, როცა მუსტაფა სულ ქუჩაში იყო; მე მქონდა ველოსიპედი, მუსტაფა კი ქვიან გზებზე ფეხშიშველი დარბოდა; ჩემგან განსხვავებით მუსტაფა უმეტესად მშიერი იყო. ცხოვრებაში პირველად შევესწარი ქვებზე ფეხშიშველა მორბენალ 4-5 წლის მშიერ ბავშვს, რამაც მიმაჩვია მისთვის რეგულარულად გამეზიარებინა ჩემთვის მოხარშული კვერცხი.
ჩვენი შემდეგი სამოსახლო ბაირამიჩი (დასავლეთ თურქეთი) იყო, მცირე მომხიბლავი დასახლება ჩანაქქალეში. ბაირამიჩი საცხოვრებლად იდეალური ადგილი იყო. ანთაქიას მსგავსად ეს დასახლებაც ანატოლიის სიმდიდრეს წარმოადგენდა. აქ ბოშა და თურქი ხალხი ერთად ცხოვრობდა. აქაც შევხვდი გოგოს, რომელიც ჩემზე ზრუნავდა, სახლს ალაგებდა და დედაჩემს საქმეებში ეხმარებოდა, მისი სახელი ამ შემთხვევაში იყო ბერნა და ის იყო არა ნუსაირიტი, არამედ ბოშა. თუმცა იგივე სიღარიბითა და სამუშაოთი.
ამავე პერიოდში გამოჩნდა ისმაილი, თურქი სუნიტური ოჯახის ვაჟი, რომელთან ერთადაც ვთამაშობდი. სხვა მეგობრებიც მყავდა, რომლებსაც ხშირად ვნახულობდი. მუშები მუშაობდნენ სატყეო კომპანიაში და შესვენებისას თავშესაფრის გვერდით წვავდნენ “ნაგავ თევზს”, ასე შეარქვა ჩანაქქალეს მოსახლეობამ სარდინიებს, რომელსაც გაწმენდის გარეშე წვავდნენ.
როგორც კი ვიყნოსავდი შემწვარი თევზის სუნს, მათ ირგვლივ ისე დავდიოდი, როგორც კატა საყასბოს წინ. ამას, რა თქმა უნდა, ამჩნევდნენ და მათთან საჭმელად მეძახდნენ. ასე გავხდი დროთა განმავლობაში მწვადის ამ მოკრძალებული წვეულების წევრი. მათგან კი ვისწავლე ბუნებრიობა, გულწრფელობა და სითბოს გამოხატვა.
ჩანაქქალეს შემდეგ უშაქში (ჩანაქქალეს აღმოსავლეთით) გადავედით, აქვე შევედი სკოლაშიც. დაწყებით სკოლაში პირადად გამოვცადე ის დისკრიმიანცია, რაც ბიუროკრატიაში ჩაბმული მუშების ოჯახებს მიემართებოდა.
ჩემი საუკეთესო მეგობარი იავუზი კონიელი მუშის შვილი იყო. მოსწავლეების უმეტესობა მუშებისა და ფერმერების შვილები იყვნენ. ჩვენ თითქოს მათნაირები ვიყავით, მაგრამ ერთმანეთს არ ვგავდით.
მე ასევე მყავდა მეგობარი მეჰმეთი, რომელიც სხვა კლასში სწავლობდა. მისი წინსაფარი დახვრეტილი იყო, მისი საყელური გოგონების საყელურს ჰგავდა. იმის გამო, რომ მშობლებს არ შეეძლოთ მისთვის ჯიბის ფულის მიცემა, ის შესვენებაზე ფუნთუშასაც კი ვერ ყიდულობდა.
ამის შემდეგ სახლში მისული ავტირდი და დედას ვკითხე “რატომ, რატომ არის ის ისეთი?”- იმიტომ, რომ ამის შესახებ არაფერი ეწერა ომერ სეიფეთინის ზღაპრების წიგნში, რომელსაც დედა მიკითხავდა. დედა ეცადა აეხსნა და მირჩია: “შეგიძლია აირანი და ფუნთუშა უყიდო მას”.
ერთ დღეს ჩვენს სკოლაში შემაწუხებელმა ბავშვმა მეჰმეთის დამცირება და შეურაცხყოფა დაიწყო. ამ ამბავმა გამაგიჟა, ის ბიჭი მიწაზე დავაგდე და ვურტყამდი, მეჰმეთის გამო სამაგიერო მინდოდა გადამეხადა. არ ვჩერდებოდი, მინდოდა მთელი რისხვა დამეცალა. ძლივს გამომაცალეს ხელიდან.
შემდეგ მასწავლებელმა მთელი კლასის წინაშე დამაყენა და მკითხა, თუ რატომ გავაკეთე ეს. მე ვუპასუხე, რომ მეჰმეთი ჩემი ძმა იყო. მასწავლებელმა იცოდა, რომ ძმა არ მყავდა და გაოცებული შემომყურებდა. იმდენად გავჯიუტდი, რომ დედაჩემსაც კი დაურეკა იმის გასარკვევად, მართლა მყავდა თუ არა ძმა.
შემდეგ იზმირში წავედით და იქ დავრჩი მანამ, სანამ უნივერსიტეტში ჩავაბარებდი. კლასობრივი განსხვავება იქ იმაზე შესამჩნევი იყო, ვიდრე წარმომედგინა. დამამთავრებელი სკოლა, რომელშიც დავდიოდი, ძალიან რთული ადგილი იყო.
სკოლაში იყვნენ ბავშვები მდიდარი ოჯახებიდან, მაგრამ ეს იყო ძირითადად ადგილი, სადაც ღარიბი ბავშვები სწავლობდნენ. აქ ყოფნის დროს ჩემი საუკეთესო მეგობრები მეზობლად მცხოვრები ბავშვები იყვნენ. ჩვენ დიდ დროს ვატარებდით ერთმანეთთან, სახლებში. მუშებთან, უბრალო ხალხთან თავს უფრო კომფორტულად ვგრძნობდი. გაოცებული ვიყავი მდიდართა შორის მკაცრი, პრიმიტიულად ინდივიდუალური პრეტენზიებით, რასაც ბევრჯერ შევესწარი სკოლაში ყოფნისას.
მე გავიზარდე თურქ, სუნიტურ ოჯახში. ჩემი ოჯახი, განსაკუთრებით მამის მხრიდან, განიცდიდა ნაციონალისტური მოძრაობის პარტიის (MHP) გავლენას. ბაბუაჩემი კი (დედის მხრიდან) სულეიმან დემირელის (თურქეთის ყოფილი პრეზიდენტი) გულშემატკივარი იყო. იმის მიუხედავად, რომ არ ვიყავი პოლიტიკური პიროვნება, ამ რეალობის გარდა სხვაზე არაფერი ვიცოდი. მაგრამ დამამთავრებელ კლასებში სწავლისას შემემთხვა რაღაც, რამაც კითხვები გამიჩინა.
იქ მყავდა კლასელი იუსუფი, რომელიც იყო წარმოშობით ქურთი ქალაქ მარდინიდან. ჩვენმა ისტორიის მასწავლებელმა ერთხელ სთხოვა მას წამომდგარიყო – “მითხარი იუსუფ, არაბი ხარ, ქურთი თუ თურქი?”. როცა იუსუფმა უპასუხა, რომ ქურთი იყო, მასწავლებელმა უთხრა – “შენ ჩაშალე ჩემი გაკვეთილი!”.
მე შოკში ვიყავი. “რა იყო ეს?”. ეს იყო ის წამი, როცა მე ჩემი ქვეყნის რეალობის წინაშე აღმოვჩნდი. მე დავინახე ის რეალობა, რაც ჩემს მეგობრებს აიძულებდა საერთო საცხოვრებელში დარჩენას, ფეხით კილომეტრების გავლას სკოლამდე, რადგანაც ფული არ ქონდათ. მე დავინახე ის რეალობა, რაც აიძულებდა ოჯახებს მცირედი შემოსავლით თვიდან თვემდე თავი გაეტანა, მხოლოდ ბრინჯი და მაკარონი ეჭამა.
როცა ანკარაში უნივერსიტეტში, სამართლის ფაკულტეტზე გადავედი სასწავლებლად, აღმოჩნდა, რომ კურსელების უმეტესობა მდიდარი ოჯახების შვილები იყვნენ, რეალური ცხოვრებისეული გამოცდილებებით. მათი ცხოვრების სტილი, პრიორიტეტები და პრობლემები განსხვავებული იყო.
მე არ ვიყავი ბედნიერი, თავს არც კომფორტულად ვგრძნობდი. მიჩვეული ვიყავი ღია, გულწრფელ, გულთბილ ურთიერთობებს, როცა იცი, როდის გაიცინო ან როდის დაუდგე გვერდით იმას, ვისაც უჭირს. მე ვეძებდი ზელიჰას, მუსტაფას, ბერნას, ისმაილს, მეჰმეთს, იავუზს, იუსუფს და ვიგრძენი უცებ, როგორ გაქრნენ ისინი ჩემი ცხოვრებიდან.
შემდეგი აღმოვჩნდი სახალხო იურისტთა ბიუროში (HHB) და გავაცნობიერე, რომ ისინი აბსოლუტურად ყველგან არიან. ისინი ჩაკარგულები არიან მილიონობით ადამიანს შორის. მე ისინი თავიდან ვიპოვე. ვიპოვე მაშინ, როცა ვმონაწილეობდი პროფკავშირების გაფიცვებისა და ჯანსელ მალათიალის საქმეში.
მე ვიპოვე ისინი ქაზოვას მუშებს შორის, ქინიქლის მაღაროს მუშებს შორის. მე ვიპოვე ისინი დიდემში, ჩემს ძვირფას ცოლში, რომელიც ასევე ადვოკატია სახალხო იურისტთა ბიუროში.
მას შემდეგ, რაც თავიდან აღმოვაჩინე, მათ არასდროს აღარ მივატოვებ.
რომ დავიცვა ის ქალები, რომლებსაც შვილები დაუობლდათ სომას (2014 წელს სომას ქვანახშირის მაღაროში მოხდა კატასტროფა, რამაც 301 ადამიანი იმსხვერპლა) შემდეგ. მშობლები, რომლებსაც ფეხსაცმელიც არ ჰქონდათ და რომელთა შვილებიც ერმენექის (დასავლეთ ანატოლია) მაღაროში ჩაიმარხნენ, დავიცვა მსგავსად ჩემი სკოლელი მეჰმეთისა, ბერქინ ელვანი, ჰასან ფერით გედიქი, დელიქ დოღანი, სილა აბალაი (სხვადასხვა მიზეზით დახოცილი ადამიანები). მე ვერასდროს დავტოვებ ამ მეჰმეთებს დაუცველად.
ჩემი ცხოვრების საუკეთესო წლები ის წლები იყო, რომელიც ჩემი ხალხის დაცვას მოვახმარე. იმ დროს, როცა ვიბრძოდი ხალხისა და ცხოვრებისთვის, სწორედ მაშინ მივხვდი, რა იყო ხალხი და ცხოვრება სინამდვილეში. ბავშვობაში ცხოვრება ზელიჰამ, მუსტაფამ, მეჰმეთმა და მუშებმა მასწავლეს. სახალხო იურისტთა ბიუროში კი ცხოვრება დავინახე თავისი რეალური გაგებით.
ქინიქლისა და ქაზოვას მუშებმა, ჯანსელ მალათიალიმ, თიურქან ალბაირაქმა (გაფიცული მუშები), პატიმართა მხარდამჭერმა ჯგუფმა (TAYAD), რომელიც წინააღმდეგობას უწევდა ყველას, თავისუფალმა პატიმრებმა, რევოლუციონერებმა, ჩემმა ურიცხვმა კლიენტებმა, ჩემმა უსაყვარლესმა ცოლმა, დიდემმა მასწავლეს, როგორია ნამდვილი ცხოვრება. მათ გამოა, რომ კეთილსინდისიერება, სოლიდარობა, გაზიარება, სიყვარული და ნდობა ძვლებში მაქვს გამჯდარი, მათ გამო უყოყმანოდ შემიძლია ვთქვა, რომ “მიცხოვრია”.
ახლა ისინი მაიძულებენ, რომ ამ ყველაფერს თავი დავანებო. მათი თქმით, მე არ შემიძლია დავიცვა მშრომელი ხალხი, სოფლის მოსახლეობა, ანატოლიის ხალხი. მათი თქმით, მე აღარ შემიძლია ვიყო ადვოკატი სახალხო იურისტთა ბიუროში. მათი თქმით, მე ვეღარ ვნახავ დიდემს მომდევნო 10 წლის განმავლობაში. ისინი ცდილობენ ჩამომაშორონ ხალხს, ქვეყანას, სიყვარულს, პროფესიას.
მაგრამ სიტუაცია არც ისე მარტივია, რომ დანებდე, თქვა – “მორჩა, გასაკეთებელი აღარაფერია.” მე არასდროს დავთმობ ჩემს ხალხს, ანატოლიას, მათ, ვინც ცხოვრებას მასწავლიდა, ვისი ძალისხმევითაც შევდექი ადამიანად. მოვკვდები, მაგრამ არ დავთმობ.
ეს არის ჩემი ცხოვრების ისტორია. მუსტაფა [ქოჩაქი] დღესაც არსებობს. მეჰმეთი, რომელსაც ფუნთუშას ყიდვაც არ შეეძლო იბრაჰიმ გიოქჩექად იქცა, რომელიც დაიღუპა ისე, რომ 30 კილოს იწონიდა.
მე ბავშვობიდან მათი ოჯახის ნაწილი ვიყავი და ვიყავი მათი ადვოკატიც იმ დროიდან. მე შეიძლება მოვკვდე, მაგრამ არასდროს შევწყვეტ მათ დაცვას! ”
______
მომაკვდინებელი შიმშილობა თურქეთში ისევ მოექცა ყურადღების ცენტრში, ამჯერად შიმშილობენ პატიმრობაში მყოფი ორი ადვოკატი – აითაჩ იუნსალი და ებრუ თიმთიქი.
გასულ ორ თვეში თურქეთში სამი ადამიანი ემსხვერპლა საპროტესტო შიმშილს, მათ შორის მუსიკალური კოლექტივის Grup Yorum-ის წევრები ჰელინ ბოლექი და იბრაჰიმ გიოქჩექი. ასევე სამართლიანი სასამართლოს მოთხოვნით 297-დღიან შიმშილობას შეეწირა მუსტაფა ქოჩაქიც. მას ერთი მხრივ ედავებოდნენ “თანამონაწილეობას ადამიანის მკვლელობაში მისი საზოგადოებრივი საქმიანობის გამო”, მეორე მხრივ კი “თურქეთის კონსტიტუციური წესრიგის დარღვევის მცდელობას”.
რა მოხდა?
2017 წელს „პროგრესულ იურისტთა ასოციაციასა“ და „სახალხო იურისტთა ბიუროს“ რამდენიმე იურისტი პოლიციამ დააპატიმრა, მათ შორის იყვნენ აითაჩი იუნსალი და ებრუ თიმთიქი.
მათ ბრალად დასდეს “ტერორისტული ორგანიზაციის წევრობა” და ამ “ორგანიზაციის მართვა”. 18 იურისტს ჯამში 159 წელი და 2 თვე მიუსაჯეს. აღსანიშნავია, რომ 6-თვიანი “წევრობის” გამო თიმთიქს 13-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს, როცა იმავე ბრალდებით იუნსალს 10 წელი და 6 თვე შეუფარდეს.
მათი სასჯელი სააპელაციო სასამართლომ დაამტკიცა. ახლა დავა ზემდგომ ინსტანციაში გრძელდება.
_____
მთავარი ფოტო: აითაჩ იუნსალი [მარცხნივ], რომელიც 64-ე დღეა შიმშილობს და ებრუ თიმთიქი [მარჯვნივ], რომელიც 95-ე დღეა შიმშილობს. თურქული მედიის ცნობით, თიმთიქი ახლა 46 კილოგრამს იწონის.
ტექსტის თარგმანი: მარიამ მუთიძე
