18 წლის ასაკში გესტაპოს მიერ მოკლული რენია შპიგელის ტრაგიკული ისტორია სულ უფრო მეტად იქცევს მედიის ყურადღებას. ჟურნალისტებმა პოლონეთში დაბადებული ებრაელ რენიას არაერთხელ უწოდეს „პოლონელი ანა ფრანკი“. მათ მართლაც აქვთ საერთო: ორივე წერდა დღიურებს, ორივე იმალებოდა სხვენში, ორივეს სიცოცხლე შეეწირა ჰოლოკოსტს – ანა ფრანკი [ახალ ქართულ გამოცემებში – ანე ფრანკი] 15 წლის დაიღუპა საკონცენტრაციო ბანაკში, რენია შპიგელი 18 წლის იყო, როცა ის გესტაპომ დახვრიტა.
რენიას დღიურის ისტორია 1939 წლის 31 იანვარს დაიწყო, როცა 15 წლის გოგომ, რენია შპიგელმა, დღიურის წერა გადაწყვიტა. ამ დროს რენია ბებიასთან ცხოვრობდა პოლონეთის პატარა, პროვინციულ ქალაქში, უმცროს დასთან ერთად. მშობლები ვარშავაში ცხოვრობდნენ და რენიას განსაკუთრებით ენატრებოდა ისინი.
რენია შპიგელი
15-დან 18 წლამდე რენიამ დღიურის 700-მდე გვერდი შეავსო. წერდა თავისი ცხოვრების, მშობლების, მეგობრების შესახებ, წერდა ომის მოლოდინზე, ებრაელების დევნაზე, ხატავდა დღიურის ფურცლებზე, წერდა ლექსებს.
15 აგვისტო, 1939 წელი
„სასწავლო წლის ბოლო უკვე გავიდა, ჩემი ზაფხულის არდადეგები თითქმის დამთავრდა, მე კი შენთან არ მისაუბრია. სოფელში ვიყავი, რომ დეიდა მენახა, ვიყავი ვარშავაში, დედა ვნახე და ახლა დავბრუნდი. მაგრამ შენ ამის შესახებ არ იცი. შენ აქ იყავი, ჩემს ფიქრებთან და ისიც არ იცი, რომ ჩვენთან საიდუმლო მობილიზაციაა, არ იცი, რომ რუსებმა გერმანელებთან შეთანხმებას ხელი მოაწერეს, არ იცი, რომ ადამიანები საჭმელს აგროვებენ, რომ ყველა ომს ელოდება“.
17 ივნისი, 1940 წელი
„ხვალ ჩემი დაბადების დღეა, 16 წლის ვხვდები. ხალხი ამბობს: „ო, 16 წლის რომ ვიყო ისევ!“ მაგრამ მე უბედური ვარ. საფრანგეთმა კაპიტულაცია გამოაცხადა, ჰიტლერის არმიამ ევროპა მოიცვა. ამერიკა უარს ამბობს დახმარებაზე. მე აქ ვარ, დედ-მამისა და სახლის გარეშე. ღმერთო, რატომ დამიდგა ასეთი საშინელი დაბადების დღე?“
1940 წელს, 16 წლის რენია შეხვდა მასზე ორი წლით უფროსს, მწვანეთვალება ზიგმუნდ შვარცერს, ებრაელი ექიმის შვილს და დაიწყო მათი სიყვარულის ისტორია, რაზეც რენია წერდა დღიურში.
7 ივნისი, 1942 წელი
„სადაც არ უნდა გავიხედო, ყველგან სისხლისღვრაა. ღმერთო, დაგვეხმარე, გადაგვარჩინე! ღმერთო, გთხოვ, მე მინდა სიცოცხლე! მე ისე ცოტა რამ ვნახე ცხოვრებაში. არ მინდა სიკვდილი, მეშინია სიკვდილის. ყველაფერი ისეთი სისულელეა, ისეთი უმნიშვნელო. დღეს იმაზე ვღელავ, ცუდად ხომ არ გამოვიყურები, ხვალ შეიძლება შევწყვიტო ფიქრი სამუდამოდ.“
1942 წელს რენიას და მის ებრაელ მეგობრებსა და ნათესავებს აიძულებდნენ მკლავზე შეებათ თეთრი ნაჭერი დავითის ვარსკვლავის გამოსახულებით, იმის ნიშნად, რომ ისინი ებრაელები იყვნენ, იმავე წლის ივლისში კი რენია და მისი უმცროსი და, არიანა, გადაიყვანეს ფშემისლის გეტოში 20 ათას ებრაელთან ერთად.
რენია შპიგელი
15 ივლისი, 1942 წელი
„დაიმახსოვრე ეს დღე, კარგად დაიმახსოვრე. ამაზე მოუყვები შემდეგ თაობებს. დღეს, 8 საათიდან გამოგვკეტეს გეტოში. მე ახლა აქ ვცხოვრობ. სამყარო შორსაა ჩემგან და მე შორს ვარ სამყაროსგან.“
რამდენიმე დღის შემდეგ რენიას შეყვარებულმა, ზიგმუდ შვარცერმა, რომელიც წინააღმდეგობის მოძრაობის წევრი იყო, მოახერხა რენიას და მისი დის, არიანას გამოყვანა და საკუთარ მშობლებთან გადამალა ისინი იმ სახლის სხვენში, სადაც ბიძამისი ცხოვრობდა. თუმცა გესტაპომ სამალავის შესახებ რამდენიმე დღეში შეიტყო და 1942 წლის 30 ივლისს 18 წლის რენია შპიგელი ზიმუნდ შვარცერის მშობლებთან ერთად დახვრიტეს.
რენიას დღიურში ბოლო ჩანაწერი ზიმნუგდ შვარცერმა გააკეთა:
„სამი გასროლა! სამი სიცოცხლე დაიკარგა! ეს მოხდა გასულ ღამეს, თერთმეტის ნახევარზე. ბედმა წამართვა ყველაზე ძვირფასი ადამიანები. ჩემი ცხოვრება დასრულდა. მესმის მხოლოდ სამი გასროლის ხმა… ჩემო ძვირფასო რენუსია, შენი დღიურის ბოლო თავი დასრულდა.“
რენიას უმცროსი და, არიანა, გესტაპოს გადაურჩა. იგი ზიგმუნდმა გამოიყვანა სამალავის აღმოჩენამდე და მისი მეგობრების, კათოლიკე პოლონელების ოჯახში მიიყვანა. მოგვიანებით ვარშავის მატარებელში მშობლებისკენ მიმავალი პატარა გოგონა მისი მეგობრის მამამ, წინააღმდეგობის მოძრაობის წევრმა იხსნა გესტაპოსგან, მან თქვა, რომ არიანა მისი ქალიშვილი იყო. მოკლე ხანში არიანა დედასთან ერთად ვარშავიდან ემიგრაციაში წავიდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში.
რენიას შეყვარებული, ზიგმუნდ შვარცერი მეორე მსოფლიო ომის დროს ოსვენციმის სიკვდილის ბანაკში მოხვდა. იგი გაათავისუფლეს 1945 წელს, ომის დასრულების შემდეგ. შვარცერმა მედიცინა შეისწავლა და აშშ-ში წავიდა ემიგრაციაში, სადაც არმიაში მსახურობდა ექიმად. მას წარმატებული კარიერა ჰქონდა ლონგ აილენდზე, დაქორწინდა პოლონელ ებრაელზე და ჰყავდა ორი შვილი.
ემიგრაციაში წასულმა ზიგმუნდ შვარცერმა თან წაიღო თავისი პირველი შეყვარებულის, რენია შპიგელის დღიური. მან ნიუ იორკში იპოვა რენიას დედა და უმცროსი და, არიანა, რომელსაც სახელი შევცლილი ჰქონდა და უკვე ელიზაბეთი ერქვა და მათ დღიური გადასცა.
ზიგმუნდ შვარცერი 1992 წელს გარდაიცვალა ამერიკის შეერთებულ შტატებში. სიკვდილამდე სამი წლით ადრე, 1989 წელს, რენიას დასთან, ელიზაბეთთან შეხვედრისას მან უკანასკნელი ჩანაწერი გააკეთა რენიას დღიურში:
„რენუსიას დასთან ვარ. ეს სისხლის კავშირია, ეს ყველაფერია, რაც დამრჩა. 41 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც რენუსია დავკარგე… რენიას დამსახურებით მე შემიყვარდა პირველად ცხოვრებაში, მთელი გულით და გულწრფელად.“
წლების განმავლობაში რენია შპიგელის დღიურს მისი და, ელიზაბეთი, ბანკის სეიფში ინახავდა, როგორც ძვირფას ნივთს. მას უმძიმდა დის ჩანაწერების წაკითხვა, მაგრამ ყველაფერი შეიცვალა, როცა მისი შვილი, ალექსანდრა დაინტერესდა დეიდას დღიურით. მან 2012 წელს დაასკანერა პოლონურ ენაზე დაწერილი დღიური და პოლონელ სტუდენტებს გადაუგზავნა ინგლისურ ენაზე სათარგმნად, რომ გაეგო, რას წერდა მისი 18 წლის დეიდა.
რენია შპიგელის და, ელიზაბეთი [არიანა]. ფოტო: smithsonianmag.com
რენიას დღიური პოლონურ ენაზე 2016 წელს გამოიცა, მისი ბოლო ჩანაწერიდან 74 წლის შემდეგ. გამოცემა smithsonianmag-ი წერს, რომ წიგნის ბეჭდვის პროცესში რეჟისორი ტომაშ მაგიერსკი სტამბაში დარჩა, რომ ბეჭდვისთვის თვალი ედევნებინა. „იყო მომენტი, როცა ვიგრძენი სიცივე, რენია დაბრუნდა“ – თქვა მან შემდეგ.
„რენიას დღიური – ახალგაზრდა ქალის ცხოვრება ჰოლოკოსტის აჩრდილქვეშ“. ინგლისურ ენაზე გამოცემული რენია შპიგელის დღიურის გარეკანი.
რენიას დღიურის პოლონური გამოცემა
______________________
სტატია მომზადებულია bbc-ზე, smithsonianmag.com-ზე და სხვა უცხოურ მედიაზე დაყრდნობით.
