თამარ უჩანეიშვილი ბავშვის ადრეული განვითარების სპეციალისტი და „საქართველოს პორტიჯის ასოციაციის“ თანამშრომელია. ის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებთან და მათ მშობლებთან მუშაობს. როგორია სახელმწიფოს პოლიტიკა შშმ ბავშვების ადრეული განვითარების მიმართულებით და როგორ უნდა ვიპოვოთ მათთან ურთიერთობისა თუ მუშაობისას დროს ოქროს შუალედი? თამარ უჩანეიშვილს „ბათუმელები“ ამ თემაზე ესაუბრა.
ქალბატონო თამარ, რა პრობლემები გვხდება შშმ ბავშვების ადრეული განვითარების ეტაპებზე, როგორ უმკლავდებიან მშობლები სირთულეებს და რაში გამოიხატება სახელმწიფოს ზრუნვა ამ ბავშვების მიმართ?
ჩვენ ვმუშაობთ 0-იდან 7 წლამდე დაუნის სინდრომის, აუტისტური სპექტრის თუ სხვა არატიპური განვითარების მქონე ბავშვებთან. ჩვენი ერთ-ერთი მთავარი მიზანი ინკლუზიური განათლების, ინკლუზიური მიდგომის, ინკლუზიური ხედვის თუ ფილოსოფიის ხელშეწყობაა.
დღეს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების საჯარო ბაღებსა თუ სკოლებში მიღება პრობლემას აღარ წარმოდგენს, რაც ნებისმიერი ჩვენგანისთვის ძალიან მისასალმებელი და სასიხარულოა. მნიშვნელოვანია, რომ ინკლუზიური განათლება ბაღის ასაკიდან იწყება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ტიპური და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვები ერთ ჯგუფში არიან, რაც სამომავლოდ ორივე მათგანის განვითარებას უწყობს ხელს. პრობლემას საჯარო ბაღების არასაკმარისი რაოდენობა წარმოადგენს, თითოეულ ჯგუფში 35-40 ბავშვია, რომლებთანაც ორი აღმზრდელი მუშაობს. უცნაურია ის, რომ ყველანი თითქოს ვაღიარებთ, რომ 0-7 წლამდე ასაკი, ყველაზე მნიშვნელოვანი პერიოდია პიროვნების განვითარებისთვის, მაგრამ აქვე ვხედავთ, რომ ეს საკითხი სახელმწიფოსთვის პრიორიტეტს არ წარმოადგენს.
საზოგადეობის მხრიდან შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანებისადმი განწყობას რაც შეეხება, აქ ხშირად რადიკალურ დამოკიდებულებასთან გვაქვს საქმე – გვიჭირს ადამიანები მივიღოთ ისეთებად, როგორებიც არიან. უმრავლესობას განსხვავებულთან შეხება/შეხვედრისას გარკვეულ შიში ან მიუღებლობა გვიპყრობს.
მთავარი პრობლემა ალბათ იმის აღიარებაა, რომ ადამიანები სხვადასხვა აღმსარებლობის, სხვადსხვა სექსუალური ორიენტაციის, სხვადსხვა მდგომარეობის მქონენი ვართ და ნორმას სწორედ ეს ჩვენი მრავალფეროვნება და განსხვავებულობა წარმოადგენს და არა ის, რაც უმრავლესობისთვისაა დამახასიათებელი. იმ შემთხვევაში კი, როდესაც გადავწყვეტთ და მივიღებთ, მაგალითად, დაუნის სინდრომის მქონე პირს ისეთად როგორიც არის, მაშინ ხშირად აქაც რადიკალურები ვხდებით და ნეგატიური დისკრიმინაცია პოზიტიურში გადაგვდის. ერთი სიტყვით, ვფიქრობ, ჩვენს მთავარ პრობლემას ბალანსის ვერ პოვნა წარმოადგენს.
მშობლები თუ ახერხებენ ამ შუალედის პოვნას, როგორ ეხმარებით მათ ამაში?
შუალედის პოვნა ძალიან ძნელია, არა აქვს მნიშვნელობა შშმ ბავშვთან გვაქვს შეხება თუ ტიპურ განვითარებასთან. ჩვენ რასაც ვცდილობთ, ეს არის ბავშვს მივცეთ თავისი შესაძლებლობების მაქსიმუმის გამომჟღავნების საშუალება. მშობელი ხშირად ვერ ხვდება, რომ ბავშვის განვითარებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, მის მიერ დამოუკიდებლად რაიმეს გაკეთების მცდელობების ხელშეწყობა: მაგალითად, ფეხსაცმლის ჩაცმის, კბილის გახეხვის, ბოთლიდან ჭიქაში წყლის ჩასხმის, კიბეზე ასვლის, სკამიდან მაგიდაზე გადაძრომის და სხვა მცდელობები. მშობელი, რომელიც უყურებს თავის 2 წლის ბავშვს, რომელიც წინდის ჩაცმას, ან საჭმლით სავსე კოვზის პირთან მიტანას ცდილობს, ხშირ შემთხვევაში მივა და „დაეხმარება“ მას. ეს იმას ნიშნავს, რომ თვითონ ჩააცმევს, თვითონ აჭმევს – ანუ მის მაგივრად გააკეთებს, რაც სამომავლოდ ბავშვის დამოუკიდებლობის ხარისხს დააქვეითებს და მშობელზე, უფროსზე დამოკიდებულს გახდის.
ბევრ მშობელს არ აქვს განათლება ადრეული განვითარების შესახებ, რაც გასაგებიცაა. სწორედ ამისთვის ვარსებობთ ჩვენ და მათთან ერთად განვიხილავთ ისეთ თემებს როგორიცაა: ბავშვის განვითარების თავისებურებები, თამაშისა და დამოუკიდებლობის ხარისხის მნიშვნელობა და სხვა.
ხშირად მშობლებს არასწორი ინფორმაცია აქვთ სამედიცინო პერსონალისგანაც, ალბათ ბევრი სამუშაოა ჩასატარებელი ექიმების ცნობიერების ამაღლების მხრივ, რომ მათ არ დააშინონ მშობლები და ადეკვატური ინფორმაცია მიაწოდონ თავიანთი შვილების შესახებ.
სამედიცინო პერსონალის ცნობიერების ამაღლებაზე თუ უმუშავია თქვენს ორგანიზაციას?
რამდენიმე წლის წინ პოლიკლინიკებსა და პედიატრებთან ვითანამშრომლეთ, ასევე დავარიგეთ საინფორმაციო ბროშურები. თუმცა, არ ვიცი, რამდენად იყენებენ ამ ინფორმაციას დღეს ექიმები. ზოგადად, ვერ ვიტყვით, რომ არაფერი კეთდება ამ მიმართულებით – ადრეული განვითარების სფეროში მოღვაწე ორგანიზაციები საკმაოდ აქტიურები არიან, მაგალითად, ბათუმის „სთეფ ფორვარდის“, დამსახურებაა, რომ ბავშვების სმენის შემოწმება (სკრინინგი) აჭარასა და სხვა რეგიონებში დაბადებისთანავე უტარდებათ და პრობლემის აღმოჩენის შემთხვევაში, შესაბამისი ჩარევა ხდება.
როგორია სახელმწიფოს მხრიდან ფინანსური მხარდაჭერა შშმ ბავშვების მიმართ. რამდენი ლარია გამოყოფილი მათი მკურნალობა-რეაბილიტაციისთვის.
ჩვენს ცენტრში: „საქართველოს პორტიჯის ასოციაცია“ 100-მდე ბავშვი დადის. მომლოდინეთა რიგი საკმაოდ გრძელია, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ სახელწიფოს დაფინანსება და ცენტრების რაოდენობა არ არის საკმარისი.
რამდენ საათს მუშაობთ ხოლმე ბავშვთან და რამდენი საათი უნდა დაეთმოს რეალურად?
ყველა ბავშვი სხვადასხვა ტემპით ვითარდება, სხვადასხვა მდგომარეობა აქვს და ამ ყველაფრის გათვალისწინებით უნდა დადგინდეს მათთან მუშაობის ხანგრძლივობაც. ჩვენ კვირაში ორჯერ ვხვდებით მათ. ერთხელ ინდივიდუალურად მშობელთან ერთად, რომელსაც რეკომენდაციებს ვაძლევთ და ვუტოვებთ თამაშ-დავალებების. ასევე კვირაში ერთხელ ბავშვთა სოციალიზაციის მიზნით ვატარებთ ჯგუფურ შეხვედრებს.
ზოგადად, სოციალიზაცია და ბავშვთა ან მოზარდთა ჯგუფებთან მუშაობა აუცილებელია მათი სოციალურ-ემოციური განვითარებისთვის. სწორედ ამიტომ შევქმენით ბავშვთა კლუბი, სადაც მხოლოდ ჯგუფური აქტივობები ტარდება. კლუბის ძირითადი მიზანი სოციალური ინკლუზიაა, ამ კლუბში ტიპური განვითარებისა და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვები ერთად დადიან, ახორციელებენ სხვადასხვა სამოქალაქო აქტივობას, გადიან ცეკვისა და იოგის საბაზისო კურსებს.
მშობლები რამდენად ახერხებენ თქვენი რეკომენდაციების შესრულებას და ამ ბავშვების ბუნებრივი გარემო როგორია?
აქ ზოგად პრობლემებთან მივდივართ ისევ, რადგან ოჯახის ჩართულობაში იგულისხმება ოჯახის ყველა წევრის ჩართულობა ბავშვის ადრეული განვითარების პროცესში. სინამდვილეში კი რა ხდება, ოჯახი დაიყვანება ერთ ადამიანთან და ეს არის დედა. ხშირ შემთხვევაში მთელი ტვირთი და პასუხისმგებლობა გადადის მხოლოდ ქალებზე. პრაქტიკა აჩვენებს (1-2 გამონაკლისის გარდა), რომ მამები იშვიათად არიან ჩართული ამ პროცესში.
არის შემთხვევები, როცა მთელი ოჯახი ჩართულია და შეთანხმებულად მუშაობს ბავშვთან. თუმცა გუნდურობაც პატარა პრობლემას წარმოადგენს და საკმაოდ რთულია ოჯახის ყველა წევრმა გაითვალისწინოს რეკომენდაციები და შეიმუშაოს ერთობლივი სტრატეგია. უფრო ხშირად მთელი პასუხისმგებლობის აღება, სამწუხაროდ, მხოლოდ დედებს უწევთ.
