გია ყანჩელი პაუზებს შორის

„არა, ოვაციებს ჩემთვის არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს,“ – მითხრა მან მტკიცედ და გაჩუმდა, ხელჯოხი ოდნავ შეაქანა და იატაკს მიაჩერდა რამდენიმე წამით. მაგიდასთან ვსხედვართ. ჰოლიდან ჩვენამდე მხოლოდ ნაბიჯების ხმა ისმის, ადამიანები მიდი-მოდიან… მერე მზერა გამისწორა.

„როდესაც მთავრდება შესრულება, თითქმის ყველა ჩემი ნაწარმოები გადადის სიჩუმეში“, – განაგრძო მან კიდევ უფრო მშვიდი ხმით. – „ეს სიჩუმე გრძელდება 5 წამი, 10, 15 წამი. მე ეს სიჩუმე მიყვარს ყველაზე მეტად. ეს არის ჩემთვის ყველაზე დიდი ოვაცია. მერე უკვე აღარ მაინტერესებს, ვის მოეწონა, არ მოეწონა… იცით, რაც უფრო დიდხანს გრძელდება ეს სიჩუმე, მით უფრო მიმაჩნია, რომ გარკვეულ მიზანს მივაღწიე… ერთხელ, ლაიფციგში, დიდხანს გაგრძელდა პაუზა, ვიდრე მსმენელი ოვაციას გამოხატავდა. შეწყდა ჩემი მუსიკა და აღარ დამთავრდა სიჩუმე დარბაზში, სადაც 200 კაცი იჯდა… მერე ჩანაწერი მოვითხოვე და დავთვალე – 40 წამზე მეტხანს გაგრძელებულა თურმე ეს სიჩუმე.“

და რას ნიშნავს სიჩუმე თქვენთვის? – ვეკითხები. ამჯერად პაუზის გარეშე გამოხატავს კითხვის უხერხულობას. ხელჯოხს აქეთ-იქეთ რიტმულად ათამაშებს. „არც კი ვიცი, რა გიპასუხოთ… ბევრი რამის აღწერა შეუძლებელია სიტყვებით“, – ამბობს და პაუზის შემდეგ აგრძელებს:

„მიმაჩნია, რომ ადამიანის მარტოობას აქვს ძალიან დიდი მნიშვნელობა… ეს მარტოობა დაკავშირებულია სწორედ სიჩუმესთან… რაც უფრო ხმამაღალია ეს ჩვენი საუკუნე, მით უფრო მეტად მინდა ხოლმე, რომ გამოვხატო სიჩუმე. მუსიკაში ეს ძალიან რთულია.“

ცნობილ ქართველ კომპოზიტორს, გია ყანჩელს, „ბათუმელები“ ბათუმში გამართული მასტერკლასის შემდეგ ესაუბრა. კინემატოგრაფიაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილისთვის საავტორო კინოს ბათუმის საერთაშორისო ფესტივალმა წელს გია ყანჩელი სპეციალური პრიზით დააჯილდოვა. იგი ამჟამად ბელგიაში, ქალაქ ანტვერპენში ცხოვრობს.

[highlight color=”eg. yellow, blue, red, green”]„ყოველთვის მიმაჩნდა, რომ ვიყავი დამხმარე ძალა“[/highlight]

გია ყანჩელი 50-მდე კინოფილმის მუსიკის ავტორია. „შერეკილები“, „არაჩვეულებრივი გამოფენა,“ „მიმინო“, „ცისფერი მთები“… წერდა მუსიკას სპექტაკლებისთვის, მაგალითად, „კავკასიური ცარცის წრე“, „ხანუმა“. გია ყანჩელი მუსიკას წერს ახლაც. იგი 82 წლისაა.

რომელ ფილმზე მუშაობა იყო განსაკუთრებით საინტერესო და როგორ იქმნებოდა მუსიკა ფილმებისთვის?

„ყოველთვის მერჩივნა, ჯერ აწყობილიყო კადრები, მენახა ფილმი და თავად მეგრძნო, სად რომელი თემა იყო საჭირო“, – მპასუხობს იგი. – „ყოველთვის მიმაჩნდა, რომ ვიყავი დამხმარე ძალა რეჟისორისთვის. ვფიქრობ, ეს იყო ნორმალური და მადლობელი ვარ ამ რეჟისორების. მე ვასრულებდი მათ სურვილებს. მაგალითად, რობერტ სტურუასთან მუშაობის დროს უნდა გამომეყენებინა როგორც სიმფონიური, ასევე კამერული მუსიკა, საცირკო მუსიკა. მე ამას ვაკეთებდი, რადგან მას სჭირდებოდა. ელდარ შენგელაიასთან მუშაობის დროს მუსიკა დავწერე, 30 წუთი იყო სულ. სამონტაჟოში ვიყავით, რომ მოგვერგო მუსიკა… ვატყობდი, რაღაც ბოლომდე არ მოსწონდა, ისე დადიოდა წინ და უკან. უფრო მარტივი რამე უნდოდა. ხელახლა დავწერე მუსიკა და ის 30 წუთი წავიდა ნაგავში… ეს ფილმი – „არაჩვეულებრივი გამოფენა“, ისევე როგორც დანელიას „არ დაიდარდო“ არ ბერდება, ჩაპლინის სურათებივით არიან.

სხვათა შორის, გიორგი დანელიასთან მუშაობა სასჯელივით იყო. ცხოვრებაში პატიმარი არ ვყოფილვარ, მაგრამ ეს ამას უდრიდა. „არ დაიდარდოზე“ მუშაობის დროს არაფერი არ მოსწონდა დანელიას, ყველას აწვალებდა. ვუთხარი, რომ ასე ვერ ვიმუშავებდი და წამოვედი. რამდენიმე დღის მერე დამირეკა, თუ შეიძლება, შენთან ერთად ჩაი დავლიოო… გავაგრძელეთ. არაჩვეულებრივი მუსიკა ახასიათებს დანელიას, იცის, რა უნდა და სანამ არ მიაღწევს იმას, რაც უნდა, მანამდე აწვალებს ყველას: მსახიობს, მხატვარს, კომპოზიტორს, სცენარისტს… ამ ყველაფრის პარალელურად ცალკე ვმუშაობდი ჩემს შემოქმედებაზე, სადაც რეჟისორიც მე ვიყავი, მხატვარიც, გამნათებელიც, ქორეოგრაფიც…“

[highlight color=”eg. yellow, blue, red, green”]უთქვამს თუ არა უარი რომელიმე ფილმის მუსიკის დაწერაზე გია ყანჩელს?[/highlight]

„არც ერთი რეჟისორისთვის არ მითქვამს უარი“, – მპასუხობს კითხვის მოსმენისთანავე. ამბობს, რომ ზოგიერთი ფილმისთვის მუსიკა ორ კვირაშიც კი დაუწერია. „ეს რეკორდული დროა, ხომ იცით, კინო მუსიკისთვისო“, – დასძენს. იმ მუსიკას კი, რომლის მოსმენა მაშინვე კონკრეტულ ფილმს თვალწინ კადრებად გვიშლის, გია ყანჩელი დაახლოებით ექვს თვეს, ზოგჯერ კი წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში წერდა.

„რაც უფრო ცუდი სცენარი იყო და საშუალო დონის რეჟისორი, მით უფრო მარტივად ვეთანხმებოდი მუსიკის დაწერას… კი, ასე იყო. ვიცოდი, იმათ არ ექნებოდათ ბევრი პრეტენზია. სამი წელიწადი რომ მეწერა ერთი სიმფონია, ოჯახი უნდა მერჩინა. 50 ფილმისთვის დავწერე მუსიკა და აქედან ათით ვამაყობ, ის 40 აღარც კი მახსოვს. ასე შევძელი ეკონომიკური დამოუკიდებლობის შენარჩუნება საბჭოთა პერიოდში. ძალიან დიდი სიამოვნებით ვაკეთებდი ამას, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში უნდა მეწერა სიმღერები პარტიაზე, დიად სამშობლოზე… რა უნდა მექნა?“

„მოგისმენიათ თუ არა თქვენი მუსიკა იქ, სადაც არ ელოდით?“ – ვეკითხები. ისევ პაუზა. მერე შეკითხვას თავად მისვამს:

„შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, რამდენი რესტორანი იყო საბჭოთა კავშირში? ალბათ, მილიონი… ერთ დროს ყველა რესტორანში „ჩიტო-გვრიტოს“ მღეროდნენ. ამიტომ მე ამ სიმღერას დავარქვი ვენერიული სიმღერა. არ მსიამოვნებდა. ხშირად სხვადასხვა შეხვედრაც კი ამ სიმღერით იწყებოდა. მერე ინტერვიუებში ვთქვი, რომ „ჩიტო-გვრიტო“ დანელიამ დაწერა, მე, უბრალოდ, გავამუსიკე-მეთქი.“

[highlight color=”eg. yellow, blue, red, green”]„მე მხოლოდ დადებითი რეცენზიების მომსწრე არ ვარ“[/highlight]

ფიქრობს, რომ კრიტიკას ყოველთვის ნორმალურად იღებს. აგროვებს და საგულდაგულოდ ინახავს მასზე დაწერილ კრიტიკულ რეცენზიებს. რამდენიმე მათგანი კი, განსაკუთრებულად ახსოვს:

„ერთხელ ლონდონში შეასრულეს ჩემი ნაწარმოებები. რეცენზიაში დაწერეს, მინდოდა ძაფი მქონოდა დარბაზში და ქსოვას დავიწყებდიო, თან წითელი ფერის ძაფი, რომ ყურადღება მიმექციაო… და, საერთოდ, დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ მოვკვდი მაღაზიაში, სადაც არის შამპუნები და ვეღარ შევძელი გარეთ გასვლაო…

კიდევ ერთი შემთხვევა იყო: ესპანეთში გამოსცეს ჩემი მეექვსე და მეშვიდე სიმფონია კომპაქტდისკის სახით. გარეკანზე იყო წითელ წრეში თეთრი წარწერა – გაუფრთხილდით დინამიურ ცვლილებას. რეცენზიაში დაწერეს, თუ ეს არ წაიკითხა ადამიანმა და პირდაპირ ჩართო მუსიკა, იწყება ყველაფერი ჩუმად, ძალიან ჩუმად და მერე შეიძლება ისე მოხდეს, ადამიანი ცუდად გახდეს და წაიყვანონ საავადმყოფოშიო. თუ გადარჩა და სახლში დაბრუნდა, დაამსხვრევს აუცილებლად ყველა ფანჯარასო…

ეგ კი არა, ქართული ტრადიციების მტრადაც მაცხადებდნენ. ეს ქართულ ხალხურ სიმღერას უარყოფს და არ ცნობსო.“

[highlight color=”eg. yellow, blue, red, green”]„ჩემთვის სიბნელეა ფუნდამენტალიზმი“[/highlight]

მის ერთგან ნათქვამ ფრაზას ვახსენებ: „მინდა, აღიქვან ჩემი მუსიკა, როგორც სიბნელისგან თავის დაღწევის მცდელობა“ და რა არის სიბნელე თქვეთვის? – ვეკითხები.

„ჩემთვის სიბნელეა ფუნდამენტალიზმი, ნაციონალიზმი, ვაიპატრიოტული გამოვლინებები, რომლებსაც მოაქვთ მხოლოდ ზიანი…. მე დღესაც ვერ გამიგია, ვინ არიან ეს ადამიანები, სად გაიზარდნენ, ვინც ტერორისტული აქტები მოაწყვეს. ეს სიბნელეა, სიბნელე, აბა, რა არის? მუსიკაც ხშირად უძლურია სიბნელის წინააღმდეგ… უძლური რომ არ იყოს, მაშინ ბახის მუსიკა იქნებოდა მხოლოდ საკმარისი, რომ ქვეყანა ყოფილიყო უფრო ლმობიერი. ბახის გარდა კიდევ რამდენი გენიალური მუსიკოსია, მხატვარი ან პროზაიკოსი. მოიტანა თუ არა ამ გენიალურმა ქმნილებებმა დადებითი შედეგი?“ – კითხულობს გია ყანჩელი, ტრიალდება ფანჯრისკენ და მზის სხივის დაჭერას ცდილობს, ოდნავ ხუჭავს თვალებს და ბრაზმორეული დასძენს:

„სამყარო უფრო და უფრო სასტიკი ხდება, უფრო ხმაურიანი, უფრო კაცთმოძულე… რაღაც ნაპრალები ჩნდება, რომელთა ამოვსება არ ვიცი, როგორ უნდა მოხდეს…“ – ღრმად ამოისუნთქა, შემომხედა და მორიგი კითხვის დასმამდე მითხრა, უნდა დავისვენო აწიო. დამემშვიდობა, წამოდგა და წავიდა ფრთხილი, ჩუმი ნაბიჯებით.

გია ყანჩელი ფოტო: მანანა ქველიაშვილი/ბათუმელები

[highlight color=”eg. yellow, blue, red, green”]რატომ დატოვა საქართველო გია ყანჩელმა[/highlight]

ინტერვიუმდე გია ყანჩელმა მასტერკლასის დროს ბევრ რამეზე ისაუბრა. მაგალითად, იმაზე, თუ როგორ დაუწერეს ორიანი მუსიკალურში მისაღებ გამოცდაზე და მერე გაბრაზებულმა გეოლოგიურზე ჩააბარა. სტუდენტობის დროს კი, ერთ-ერთ ექსპედიციაში, საძილე ტომარაში დაძინებამდე გონებაში ის პროფესიები ჩამოწერა, რომლის არჩევის შემთხვევაში არსად წასვლა არ დასჭირდებოდა. ბოლოს გეოლოგიის ფაკულტეტი დაუსრულებია და მაინც კონსერვატორიაში მისულა. „იქ რომ ჯანსუღ კახიძე არ დამხვედროდა, ვინ იცის, კიდევ რა დამემართებოდაო“, – იხსენებს ღიმილით.

გია ყანჩელმა საქართველო 90-იან წლებში დატოვა. ქვეყნიდან წასვლის მიზეზად იმდროინდელ ხელისუფლებას ასახელებს, ნაციონალისტურ გზავნილებს, მაგალითად, „საქართველო მხოლოდ ქართველებს“.

„ამის შედეგია, რომ ლეგენდარული ფარაჯანოვის მუზეუმი ახლა ერევანშია და არა – თბილისში. იმ მუზეუმში თითქმის ყველა ნივთი თბილისიდანაა წაღებული. მე არ შემეძლო ამ ყველაფრის ატანა. იმ დროს გერმანიიდან მივიღე სტიპენდია და ერთი წლით წავედი. მერე ისე მოხდა, რომ შეთავაზება მივიღე და ეს შეთავაზებები აღარ დასრულდა. ასე შემოვრჩი ევროპაში, თუმცა ანტვერპენშიც მგონია, რომ თბილისში ვარ. იქ ერთი მყუდრო სახლი შევარჩიე, გარემოც ისეთია, მრავალეთნიკური…“

[highlight color=”eg. yellow, blue, red, green”]„ეკლესიაში მიყვარს შესვლა მაშინ, როდესაც იქ ხალხი არაა“[/highlight]

არის თუ არა გია ყანჩელის მუსიკა რელიგიური? – შეხვედრაზე დასმულ ამ შეკითხვას მუსიკოსმა პაუზის გარეშე უპასუხა:

„მე ვარ არარელიგიური და რელიგიის მიმართ მაქვს საკმაოდ რთული დამოკიდებულება… ძალიან კარგად მესმის, რომ რელიგია იმედსაც აჩენს და სისხლისღვრასაც. სინათლესთან ერთად რელიგიას მოაქვს სიბნელეც… მე ახლა არ მოვყვები იმას, რაც ხდებოდა შუა საუკუნეებში, მაგრამ თუ გადავხედავთ იმას, რაც ხდება დღეს, რაც მიმდინარეობს ჩვენს პლანეტაზე, გამოწვეული არის რელიგიური ფანატიზმით, ფუნდამენტალიზმით…

თუ სადმე მოვხვდები ეკლესიაში, მიყვარს შესვლა მაშინ, როდესაც იქ ხალხი არაა. მაშინ ეს შესანიშნავია. საერთოდ მიმაჩნია, რომ ნებისმიერ პიროვნებას, ჩვენ, ყველას გვყავს ჩვენი ღმერთი… დედაჩემი კათოლიკე იყო. ახლა ვფიქრობ, თუ დღეს კათოლიკეებმა და მართლმადიდებლებმა ვერ მიაღწიეს ერთობას, რას უნდა მოველოდეთ სხვა რელიგიის წარმომადგენლებისგან? თქვენ ალბათ საქმის კურსში ხართ, რა ხდება იმ დაჯგუფებებში, რომლებსაც ჰქვია ისლამური.

ჩემს ნაწარმოებებში გამოყენებული მაქვს ბიბლიიდან რაღაც ფრაზები, მიუხედავად იმისა, რომ რელიგიური არ ვარ. არ დავდივარ ეკლესიაში, აღარ გავაგრძელებ მოკლედ…“

[highlight color=”eg. yellow, blue, red, green”]არარელიგიური კომპოზიტორის სტუმრობა პატრიარქთან[/highlight]

გია ყანჩელმა პატრიარქთან შეხვედრაც გაიხსენა, სამი წლის წინ რომ შედგა:

„რელიგიის მიმართ ჩემი დამოკიდებულების მიუხედავად, პატრიარქმა მომანიჭა ყველაზე მაღალი საეკლესიო ჯილდო – წმინდა გიორგის ორდენი. საღამოს მე და ჩემი მეუღლე მიგვიწვია ვახშამზე. მივედით. დაახლოებით 20 ადამიანი იყო სუფრასთან. ჩვენ მოპირდაპირე მხარეს დაახლოებით 8-10 მღვდელი იყო, სუფრის თავში – პატრიარქი. ვახშმის დროს პატრიარქი უცებ ეუბნება ერთ-ერთ ქალბატონს, ჩართეთ ტელევიზორიო… სუფრის წინ უზარმაზარი მონიტორი იყო. ჩართეს მონიტორი და გამოჩნდა ჩემი მსხვილი კადრი, სადაც მე ვამბობ, რომ რელიგიის მიმართ მაქვს ძალიან რთული დამოკიდებულება. არ ვიცი, იქნებ მოწყობილი იყო ეს ამბავი…

მიმაჩნია, რომ ჩვენი პატრიარქი აბსოლუტურად ნორმალური პიროვნებაა, ალბათ მისთვის ეს შეურაცხმყოფელი არ იყო, მაგრამ რომ გადავხედე მღვდლებს, მივხვდი, რომ მაინცა და მაინც კმაყოფილები არ დარჩნენ ჩემი დამოკიდებულებით. პატრიარქს არაფერი აღარ უკითხავს ჩემთვის. ჩვეულებრივად გაგრძელდა ვახშამი.

„რა მოგონებები გაქვთ ბათუმთან? როგორც ვიცი, დედათქვენი ბათუმელი იყო“ – ეს შეკითხვა გია ყანჩელს შეხვედრაზე დაუსვეს.

„არაფერი,“ – მოკლედ უპასუხა მან და გრძელი პაუზის შემდეგ განაგრძო, – „როცა დედა ლოგინად ჩავარდა, დილის სამი თუ ოთხი საათი იქნებოდა, მესმოდა მისი ოთახიდან, მამას ეუბნებოდა, ბათუმში მივდივართ და მატარებელზე გვაგვიანდებაო. მამაჩემი არწმუნებდა, თბილისში ვართ, არსადაც არ მივდივართო, მაგრამ დედა ისევ იმეორებდა ჯიუტად… შევედი და მეც ვუთხარი, ბათუმში არ მივდივართ-მეთქი. მაშინ გამოერკვა, არაჩვეულებრივი იუმორი ჰქონდა და მიპასუხა, კარგი, ჰო, მაშინ ბათუმში ვართ და თბილისში მივდივართო.“

და კიდევ ერთი შეკითხვა, რომელიც გია ყანჩელს მასტერ კლასის დროს დაუსვეს: „რისთვის ქმნით მუსიკას“?

„ჩემთვის,“ – უპასუხა მან.

https://batumelebi.netgazeti.ge/news/231414/