„ამ კატეგორიის საქმეებთან მიმართებით ერთ-ერთ გამოწვევად რჩება გარეშე პირების მხრიდან მომართვაზე თავის შეკავება, როდესაც იციან ძალადობის ფაქტების შესახებ, ესწრებიან ძალადობრივ ქმედებებს,“ – გვითხრეს შინაგან საქმეთა სამინისტროში, სადაც ვიკითხეთ: რა მიაჩნია შსს-ს გამოწვევად, როცა ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის საქმეებზე პოლიცია ელექტრონული სამაჯურების სისტემას იშვიათად იყენებს.
ელექტრონული სამაჯური ძალადობის განმეორებისგან დაცვის საუკეთესო საშუალებად მიიჩნევა ევროპულ პრაქტიკაში.
შსს-ს მარაგში 350 ერთეული ელექტრონული სამაჯური აქვს იმისთვის, რომ ძალადობის მსხვერპლი ქალი ძალადობის განმეორებისგან დაიცვას.
„2020 წლის პირველი სექტემბრიდან 2023 წლის 30 აპრილის ჩათვლით სულ 44 შემთხვევაში იქნა გადაწყვეტილება მიღებული, ხოლო 2023 წლის 1-ელი მაისიდან 31 ოქტომბრის ჩათვლით, ამ მაჩვენებელმა 78-ს მიაღწია,“ – მოგვწერეს შსს-დან დღეს, 6 დეკემბერს ელექტრონული სამაჯურების გამოყენების პრაქტიკაზე.
ამ თემაზე კომენტარისთვის შინაგან საქმეთა სამინისტროს 28 ნოემბერს მივმართეთ. უწყების პრესცენტრში გვითხრეს, რომ მხოლოდ წერილობით გვიპასუხებდნენ. „ბათუმელების“ რამდენიმე შეკითხვას ანა ფაჩუაშვილმა უპასუხა, ის შინაგან საქმეთა სამინისტროს ადამიანის უფლებათა დაცვისა და გამოძიების ხარისხის მონიტორინგის დეპარტამენტის ადამიანის უფლებათა დაცვის სამმართველოს უფროსია.
- როგორ მოქმედებს პოლიციელი, როცა ელექტრონული სამაჯურის გამოყენების წინააღმდეგი თავად მსხვერპლია, ხოლო მისი თანხმობა კანონით სავალდებულოა?
„მოქმედი კანონმდებლობით, პოლიციელს აქვს შესაძლებლობა მოძალადის მიმართ გამოიყენოს ელექტრონული ზედამხედველობა და დაუმაგროს ელექტრონული სამაჯური, თუ მსხვერპლი აცხადებს თანხმობას.
რა თქმა უნდა, ხდება მსხვერპლისათვის დეტალური ინფორმაციის მიწოდება ელექტრონული ზედამხედველობის პროცედურის თაობაზე, ახსნა იმისა, თუ რა დადებითი ფაქტორები ახლავს თან მსგავსი ტიპის მექანიზმის გამოყენებას, ასევე, შსს-ში მოქმედებს მოწმისა და დაზარალებულის კოორდინატორის სამსახური.
სამსახურის საქმიანობის მთავარი მიზანია მოწმისა და დაზარალებულისთვის/მსხვერპლისთვის სამართალწარმოების პროცესში მონაწილეობის გამარტივება, დანაშაულის შედეგად გამოწვეული სტრესის შემცირება, ხელახალი და მეორეული ვიქტიმიზაციის თავიდან აცილება და მათი ინფორმირებულობის უზრუნველყოფა და სერვისების მოძიება.
კოორდინატორი პრიორიტეტულად მუშაობს ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის საქმეებზე. ერთ-ერთი მიმართულება, რაზეც აქტიურად მუშაობენ, არის სწორედ მსხვერპლთან მექანიზმების თაობაზე საუბარი და მათი დარწმუნება, გამოიყენონ შეთავაზებული სერვისები მაქსიმალურად,“ – გვიპასუხა ანა ფაჩუაშვილმა.
- როგორ მუშაობს ელექტრონული ზედამხედველობა შსს-ს შეფასებით?
- 2023 წელს რამდენ შემთხვევაში დაარღვია მოძალადემ ელექტრონული ზედამხედველობის პირობები?
- რამდენ შემთხვევაში არ დაადასტურა სასამართლომ ელექტრონული ზედამხედველობის შესახებ გამოცემული ოქმი და რა მიზეზით?
„2020 წლის 1-ელი სექტემბრიდან, შემაკავებელი ორდერის გამოცემასთან ერთად, ძალადობის განმეორების პრევენციის მიზნით, მოძალადის მიმართ ელექტრონული ზედამხედველობის მექანიზმიც მოქმედებს. ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი, რასაც უწყება მსხვერპლთა უსაფრთხოებისა და განმეორებითი ძალადობისგან დასაცავად იყენებს.
უფრო კონკრეტულად, ელექტრონული ზედამხედველობა წარმოადგენს მსხვერპლთან მოძალადის მიახლოების/დისტანციის კონტროლის ყველაზე ეფექტიან საშუალებას. მოძალადის ვირტუალურ მონიტორინგს უზრუნველყოფს საზოგადოებრივი უსაფრთხოების მართვის ცენტრი ,,112″.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების საკითხი ექვემდებარება სასამართლო კონტროლს. პოლიციის მიერ გამოცემული ოქმი გამოცემიდან 24 საათის განმავლობაში დასამტკიცებლად წარედგინება სასამართლოს.
2023 წლის პირველი მაისიდან შემაკავებელი ორდერი და რისკების შეფასების ინსტრუმენტი განახლებული ფორმით ამოქმედდა.
ცვლილებების პროცესს წინ უძღოდა გაეროს ქალთა ორგანიზაციის მხარდაჭერით, არასამთავრობო ორგანიზაცია – Global Rights for Women-ის ექსპერტების მიერ ძალადობის განმეორების რისკების შეფასების მექანიზმის საერთაშორისო სტანდარტების მიხედვით შეფასება, ასევე, სამუშაო შეხვედრები, როგორც საპოლიციო დანაყოფების, ისე, არასამთავრობო სექტორისა და სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენლებთან.
ზემოხსენებულ დოკუმენტში შეტანილი ცვლილებებით, ძალადობის განმეორების რისკების შეფასების პროცესი მეტად ორიენტირებული გახდა მსხვერპლზე. განახლებული სტრუქტურირებული კითხვარი პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს საშუალებას აძლევს, მიიღოს ეფექტიანი ზომები მსხვერპლის დაცვისა და მოძალადის გარკვეული მოქმედებების შეზღუდვის უზრუნველსაყოფად.
ასევე, განახლებული ინსტრუმენტით, შეიცვალა ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების სტანდარტი, რაც მეტ მსხვერპლს აძლევს საშუალებას, გამოიყენოს ძალადობის პრევენციის ეფექტიანი მექანიზმი,“ – მოგვწერა ანა ფაჩუაშვილმა.
რაც შეხება სტატისტიკას, შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელმა შსს დანაშაულების ერთიან სტატისტიკაზე მიგვითითა სსკ-ის 381-ე პრიმა მუხლზე.
ეს მუხლი ეხება შემაკავებელ, ან დამცავი ორდერით გათვალისწინებული მოთხოვნების და ვალდებულებების შეუსრულებლობა, არასრულწლოვნების განცალკევების შესახებ სოცმუშაკების გადაწყვეტილებისადმი დაუმორჩილებლობა. შესაბამისად, ამ მუხლით ვერ დგინდება, რამდენ შემთხვევაში დაარღვიეს ადამიანებმა კანონი ელექტრონული სამაჯურის ტარების დროს.
381-ე პრიმა მუხლის სტატისტიკის მიხედვით კი, 2023 წლის პირველი იანვრიდან სექტემბრის ჩათვლით, შემაკავებელი ორდერების დარღვევის მაჩვენებელი გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 12 %-ით არის გაზრდილი. თუ 2022 წელს – [იანვარი-სექტემბერი] ჯამში 382 შემთხვევა დაფიქსირდა 381-ე პრიმა მუხლის მიხედვით, 2023 წელს ეს მაჩვენებელი 431-მდე გაიზარდა.
შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელმა ფაქტობრივად არ უპასუხა „ბათუმელების“ შეკითხვას შემთხვევაზე, როცა კანონის მიხედვით, პოლიციელს უწევს გადაწყვეტილების მიღება, გაუკეთოს თუ არა ელექტრონული სამაჯური მოძალადეს. რისკის შეფასების კითხვარის მიხედვით, როცა ქულათა ჯამური მაჩვენებელი არის 10-დან 15-მდე, ამ დროს გადაწყვეტილება პოლიციელმა უნდა მიიღოს.
„ამ ეტაპზე, ელექტრონული ზედამხედველობის განხორციელების შესახებ ოქმის შედგენაზე უფლებამოსილი პირის გადაწყვეტილებით მოძალადის მიმართ შესაძლოა დაწესდეს ელექტრონული ზედამხედველობა, თუ ქულათა რაოდენობამ შეადგინა 10-დან 15 ქულამდე და სახეზეა ელექტრონული ზედამხედველობის გამოყენების თაობაზე მსხვერპლის ან მისი კანონიერი/საპროცესო წარმომადგენლის თანხმობა.
და ასევე, მოძალადის მიმართ ელექტრონული ზედამხედველობის განხორციელება სავალდებულოა, თუ ქულათა რაოდენობამ შეადგინა 15 ან მეტი და სახეზეა ელექტრონული ზედამხედველობის გამოყენების თაობაზე მსხვერპლის ან მისი კანონიერი/საპროცესო წარმომადგენლის თანხმობა,“ – გვიპასუხა ანა ფაჩუაშვილმა.
შინაგან საქმეთა სამინისტროს სტატისტიკის მიხედვით, ქალთა მიმართ ძალადობის შემთხვევებზე 2023 წლის იანვრიდან სექტემბრის ჩათვლით, სულ გაცემულია 573 შემაკავებელი ორდერი 1059 პირის მიმართ [აჭარაში 76 შემაკავებელი ორდერი 145 პირის მიმართ].
რაც შეეხება ოჯახში ძალადობას, 2023 წლის პირველი იანვრიდან სექტემბრის ჩათვლით, საქართველოში პოლიციელებმა სულ 6510 შემაკავებელი ორდერი გამოსცეს 11 572 პირის მიმართ.
ელექტრონული სამაჯური შემაკავებელი ორდერის თანმდევი ღონისძიებაა. პოლიციელს შეუძლია ქალთა მიმართ ძალადობის, ან ოჯახში ძალადობის დროს ორდერის გამოცემასთან ერთად მოძალადის მიმართ ელექტრონული ზედამხედველობა დააწესოს, თუმცა უნდა დასტურდებოდეს ძალადობის განმეორების რისკი.
როგორ ამოწმებს შსს შემაკავებელი ორდერების ეფექტურობას ელექტრონული სამაჯურის გარეშე? – „ბათუმელები“ წერდა რამდენიმე განაჩენის შესახებ, სადაც ჩანს, რომ ორდერის გამოცემის დღესვე მოძალადე მსხვერპლთან მივიდა.
- რა მექანიზმით აფასებს შსს შემაკავებელი ორდერების ეფექტურობას? როგორია სტატისტიკური მონაცემები ამ კუთხით 2023 წელს?
„ის, რომ წლების მანძილზე მომართვიანობა ინარჩუნებს მაღალ ნიშნულს, ეს მიუთითებს იმას, რომ მოქალაქეებს აქვთ ნდობა შსს-ს ამ კონკრეტული მექანიზმისადმი. წელიწადში ათასობით ორდერი გამოიცემა. ორდერებს გამოვცემთ როგორც ოჯახში ძალადობის, ისე, ქალთა მიმართ ძალადობის ფაქტებზე,“ – გვიპასუხა ანა ფაჩუაშვილმა.
შსს-ში პერსონალური მონაცემების დაცვის მოტივით უპასუხოდ დატოვეს შეკითხვა რეპერის და მსახიობის, კახა აბუაშვილის [კაბუ] შესახებ, რადგან კაბუ ქალზე ძალადობის ბრალდებით დააკავეს და სასამართლომ გირაოს საფუძველზე გაათავისუფლა, გამოსცა შსს-მ მის მიმართ შემაკავებელი ორდერი და გაუკეთა მას ელექტრონული სამაჯური?
