საქართველოს მილიონზე მეტი მოქალაქე, რომელიც დაგროვებით საპენსიო სქემაშია ჩართული, 2028 წლის იანვრამდე დაბალრისკიან პორტფელში ავტომატურად დარჩება.
შესაბამისი კანონპროექტის მეორე მოსმენით განხილვა ჯანდაცვის კომიტეტში 4 სექტემბერსაა ჩანიშნული.
- რა მოხდა?
2018 წელს ქვეყანაში მიიღეს კანონი „დაგროვებითი პენსიის შესახებ“. ამ კანონის საფუძველზე 2019 წლის 1 იანვარს ამოქმედდა საპენსიო დანაზოგის სქემა და შეიქმნა საპენსიო სააგენტო.
2018 წელს მიღებულ კანონში იყო ჩანაწერი, რომ პირველი ხუთი წელი, 2019 წლის პირველი იანვრიდან 2023 წლის 6 აგვისტომდე, საპენსიო დანაზოგების ინვესტირება უნდა მომხდარიყო ნაკლებად რისკიან საინვესტიციო პორტფელში.
2023 წლის აგვისტოში საპენსიო სააგენტომ გაავრცელა ინფორმაცია და მოქალაქეებს 6 სექტემბრამდე მისცა ვადა თავიანთი საპენსიო დანაზოგების სხვადასხვა რისკის მქონე საინვესტიციო პორტფელებში განსათავსებლად.
საპენსიო სააგენტო მოქალაქეებს სამ საინვესტიციო პორტფელს სთავაზობდა – ნაკლებრისკიანს, საშუალო რისკიანს და მაღალ რისკიანს.
ინფორმაციამ მოქალაქეებში დაბნეულობა და კითხვები გამოიწვია. განმარტების მიუხედავად, ბოლომდე ნათელი არ იყო, რა სარგებელი ჰქონდა თითოეულ პორტფელს.
საბოლოოდ , 25 აგვისტოს ხელისუფლებამ თქვა, რომ საკანონმდებლო ცვლილებას გეგმავდა, რომლის მიხედვითაც 2028 წლის იანვრამდე საპენსიო სქემის ყველა მონაწილის დანაზოგი დაბალრისკიან პორტფელში დარჩებოდა.
- საპენსიო რეფორმა – რა სქემებია საქართველოში
საქართველოში არსებობს ორი ტიპის საპენსიო სისტემა – სახელმწიფო პენსია და სავალდებულო დაგროვებითი სქემა.
ასევე, მუშაობენ ნებაყოფლობითი დაგროვებითი სქემის ამოქმედებაზე.
ამჟამად ქვეყანაში 800 ათასზე მეტი პენსიონერია, ვინც სახელმწიფო პენსიას იღებს. ამას გარდა, საპენსიო სააგენტოს მონაცემებით, სავალდებულო დაგროვებითი სქემაში 2023 წლის აგვისტოს მონაცემებით 1 416 142 პირია ჩართული.
დაგროვებითი პენსიით უკვე ისარგებლა 4 800-მა მონაწილემ.
სავალდებულო დაგროვებითი პენსიის სქემაში ჩართვა რეგულირდება საქართველოს კანონით „დაგროვებითი პენსიის შესახებ“.
„ეს კანონი არის ხელშეკრულება, რომელიც ხალხმა გააფორმა საპენსიო სააგენტოსთან და ამ ხელშეკრულების ფარგლებში გადასცა თავის ფული სამართავად,“ – ასე ხსნის საპენსიო სააგენტოს ფუნქციას გოგა მელიქიძე, საპენსიო სააგენტოს უფროსი საინვესტიციო ოფიცერი.
- რა არჩევანი აქვთ საპენსიო სქემაში ჩართულებს
მართალია, ახალი კანონპროექტით, სქემის ყველა მონაწილე 2028 წლის იანვრამდე დაბალრისკიან პორტფელში რჩება, მაგრამ მოქალაქეებს აქვთ არჩევანი, თავიანთი დანაზოგი სამ საინვესტიციო პორტფელში – დაბალრისკიანში, საშუალორისკიანში და მაღალრისკიანში გადაანაწილონ.
- რას ნიშნავს დაბალრისკიანი საინვესტიციო პორტფელი?
ნაკლებადრისკიანი საინვესტიციო პორტფელი ნიშნავს, რომ საპენსიო დანაზოგის 20 % დაბანდებულია უცხოურ აქციებში, 20 % სახაზინო ობლიგაციებში და 60 %-ის საბანკო დეპოზიტები განთავსებულია ლარში.
- რას ნიშნავს საშუალორისკიანი საინვესტიციო პორტფელი?
საშუალორისკიანი საინვესტიციო პორტფელი ნიშნავს, რომ საპენსიო დანაზოგის 35 % დაბანდებულია უცხოურ აქციებში, 20 % სახაზინო ობლიგაციებში და 45 %-ის საბანკო დეპოზიტები განთავსებულია ლარში.
- რას ნიშნავს მაღალრისკიანი საინვესტიციო პროტფელი?
მაღალრისკიანი საინვესტიციო პორტფელი ნიშნავს, რომ საპენსიო დანაზოგის 55 % დაბანდებულია უცხოურ აქციებში, 20 % სახაზინო ობლიგაციებში და 25 %-ის საბანკო დეპოზიტები განთავსებულია ლარში.
საპენსიო სააგენტომ გასულ კვირას ვებინარი გამართა. ვებინარზე დაგეგმილი ცვლილებები მიმოიხილა საპენსიო სააგენტოს უფროსმა საინვესტიციო ოფიცერმა, გოგა მელიქიძემ.
გოგა მელიქიძის განმარტებით, მთავარი სხვაობა საინვესტიციო პორტფელებს შორის აქტივების გადანაწილებაა. ეს, თავის მხრივ, გრძელ ვადაში განსხვავებულ მომგებიანობასა და რისკიანობასთანაა დაკავშირებული.
ნაკლებად რისკიან პორტფელში, დაგროვებული დანაზოგები განთავსებულია საბანკო ანაბრებსა და ობლიგაციებში. მცირე დოზით დასაშვებია ინვესტირება უცხოურ ვალუტასა და გლობალურ აქციებში.
„იმის გამო, რომ ინვესტიციების უმეტესობა საპროცენტო ინსტრუმენტებში ხდება, ეს პორტფელი სტაბილური მომგებიანობით და შედარებით ნაკლები რისკით ხასიათდება. ამიტომ მას შეიძლება სტაბილური პორტფელი ვუწოდოთ.
გასული 5 წლის განმავლობაში აღნიშნული პორტფელის მომგებიანობა შეადგენდა ჯამში 49%-ს, რაც წლიურ 9.3%-ს შეესაბამება. ინფლაციასთან მიმართებით ამ სტაბილურმა (ნაკლებად რისკიანმა) პორტფელმა ჯამში 10.13%-ით მეტი, ხოლო წლიურად საშუალოდ 2.17%-ით მეტი მომგებიანობა აჩვენა.
ეს პორტფელი უკეთ შეეფერება იმ ადამიანებს, ვინც ინვესტიციებში სიფრთხილეს არჩევს და არ უყვარს რისკის აღება. ხშირად ასეთები არიან საპენსიო ასაკთან მიახლოებული ადამიანები, რომლებსაც არ სურთ პენსიაზე გასვლის წინ მათი დანაზოგების ღირებულების მნიშვნელოვანი მერყეობა,“ – განმარტავენ საპენსიო სააგენტოში.
გოგა მელიქიძის განმარტებით, მაღალრისკიან პორტფელში დაგროვებული დანაზოგები, განსხვავებით ნაკლებად-რისკიანისგან, უმეტესად ინვესტირდება უცხოურ ვალუტაში და გლობალურ აქციებში.
„დასაშვებია ინვესტირება საპროცენტო ინსტრუმენტებშიც (დეპოზიტები, ობლიგაციები), თუმცა შედარებით მცირე წილით. ეს პორტფელი გრძელ ვადაში ხასიათდება მაღალი, მზარდი მომგებიანობით, ამიტომ მას შეიძლება მზარდი პორტფელი ვუწოდოთ.
აქციების ფასის შესაძლო მერყეობის გამო, ამ პორტფელს თან ახლავს შედარებით მაღალი რისკიც. კანონის შესაბამისად, მზარდ პორტფელში უცხოური აქტივების წილი 60%-მდე შეიძლება გაიზარდოს. ეს იმას ნიშნავს, რომ აქტივების ძირითადი ნაწილის ინვესტირება საერთაშორისო საფონდო ბირჟებზე, კომპანიების აქციებში მოხდება.
გარდა ამისა, პორტფელის 10%-მდე მოცულობის ინვესტირება შესაძლებელია „ალტერნატიული“ აქტივების კლასშიც, რაც მოიცავს მაღალი შემოსავლიანობის მქონე ისეთ აქტივებს როგორებიცაა საინვესტიციო ფონდები, პირდაპირი სესხები და სხვა.
„დაკარგვის რისკი არის მინიმალური,“ – ამტიცებს გოგა მელიქიძე, საპენსიო სააგენტოს უფროსი საინვესტიციო ოფიცერი და აგრძელებს:
„რატომ? იმიტომ, რომ საოპერაციო რისკები არის ბოლომდე გადაზღვეული. არ ხდება ამ საპენსიო სააგენტოში საინვესტიციო პორტფელების შენახვა ან რამე მსგავსი. საპენსიო სააგენტოს ჰყავს სპეცდეპოზიტარი. გვიდევს საიტზე, თუ ვინ არის ჩვენი სპეცდეპოზიტარი, რომელიც შევარჩიეთ საკმაოდ დეტალური პროცესით. ახლა გადის იმ ხელშეკრულებას ვადა და მეორე რაუნდი იქნება ხელშეკრულების.
ეს კანონში წერია, რომ უნდა გვყავდეს სპეცდეპოზიტარი, სადაც შევინახვათ ყველა საპენსიო აქტივს.
საქართველოს ბანკია წარმომადგენელი და საქართველოს ბანკია სპეცდეპოზიტარი. ის ინახავს ყველა საპენსიო აქტივს, რასაც ჩვენ ვყიდულობთ.
ასევე არის ანგარიშსწორების აგენტი.
მაგრამ საოპერაციო რისკი მაქსიმალურად დაზღვეულია. გამორიცხულია, არაფერი არ დაიკარგება.
სხვა რისკები რა არის? არის ინფლაცია. ინფლაცია ყველა ქვეყანაშია და ჩვენგან დამოუკიდებლად ხდება.
ბოლო 4 წლის განმავლობაში ჩვენ გვქონდა კოვიდი, მერე იყო ინფლაცია, მერე იყო ომი და მერე იყო გაათმაგებული ინფლაცია. ყველაფერი მოხდა, რაც სხვა დროს დეკადის პერიოდზე ხდებოდა ხოლმე. მიუხედავად ამისა, პროტფელს რეალური ამონაგები დავაწერინეთ, 12 % და ეს ღელვა კარგად გავიარეთ.
ინფლაცია არის და იქნება. ჩვენი მთავარი საინვესტიციო მიზანი არის დავძლიოთ ინფლაცია.
ბევრი მონაწილე კითხულობს საკმაოდ ლეგიტიმურად, რომ მე რომ დღეს ერთი ლარი მიჩანს, 65 წელს რომ მივაღწევ, საპენსიო ასაკს და გავალ პენსიაზე, ეს ერთი ლარი ხომ აღარაფერი აღარ იქნება. ამას საერთოდ ღირებულება არ ექნება ხო?
სწორედ მანდ შემოდის მთავარი საინვესტიციო მიზანი, რომ ჩვენი ამოცანაა დავძლიოთ ინფლაცია. თუ ინფლაციას ვჯობნით, კარგად ვმუშაობთ, თუ ინფლაციას ვერ ვჯობნით, ცუდად ვმუშაობთ.
ამიტომ ვყიდულობთ აქციებს. აქციები არის საშუალება, რომ ინფლაცია დავამარცხოთ“.
გოგა მელიქიძის თქმით, შედარებით გაზრდილ რისკიანობას გლობალური აქციების მაღალი წონა განაპირობებს (დაბალრისკიან პორტფელში გლობალური აქციების წილი მხოლოდ 20%-ია), გლობალური აქციების ბაზარს კი მოკლევადიან პერიოდში მეტი მერყეობა ახასიათებს.
„თუ შევხედავთ გლობალური აქციების ასწლეულიან ისტორიას, ვნახავთ, რომ კრიზისულ პერიოდებში აქციების ფასები შეიძლება მნიშვნელოვნად შემცირდეს, თუმცა მათი დაკარგვის ალბათობა მინიმალურია.
ამასთან, მსგავსი ტიპის მერყეობა ისტორიულად მხოლოდ მოკლევადიან პერიოდში გრძელდება, რის შემდეგაც აქციების ფასები საწყის მაჩვენებლებს უბრუნდება და ზრდას განაგრძობს. გრძელვადიან პერსპექტივაში გლობალურ აქციებში ინვესტირება სხვა აქტივების კლასებთან შედარებით, როგორებიცაა მაგალითად ობლიგაციები და ფულადი სახსრები, ბევრად უფრო მომგებიანია და ერთ-ერთი საუკეთესო გზაა კაპიტალის ზრდის და ინფლაციის დამარცხების“, – განმარტავს საპენსიო სააგენტოს უფროსი საინვესტიციო ოფიცერი.
რა სარგებელი შეიძლება ჰქონდეს დაბალრისკიან საინვესტიციო პორტფელის მქონე სქემის მონაწილეს, თუკი ისე მოხდება, რომ წლიური მოგება ინფლაციის დონესაც არ აღემატება? – ვკითხეთ გოგა მელიქიძეს.
საპენსიო სააგენტოს უფროსი საინვესტიციო ოფიცერის განმარტავს, რომ სტაბილურ, ანუ ნაკლებადრისკიან პორტფელში განთავსებული დაგროვებული დანაზოგები ძირითადად ინვესტირდება საპროცენტო ინსტრუმენტებში, როგორებიცაა საბანკო ანაბრები და ობლიგაციები, ხოლო უცხოურ ვალუტაში და გლობალურ აქციებში ინვესტირების წილი შეზღუდულია პორტფელის 20%-მდე. ვინაიდან ინვესტიციების უმეტესობა საპროცენტო ინსტრუმენტებში ხორციელდება, ეს პორტფელი სტაბილური მომგებიანობით და შედარებით ნაკლები რისკით ხასიათდება.
„გასული 5 წლის განმავლობაში აღნიშნული პორტფელის წლიური საშუალო მომგებიანობა 9.4%-ი იყო, რამაც 5 წლის ჯამში 52% შეადგინა. ინფლაციასთან მიმართებით 10.13%-ით მეტი მომგებიანობა აჩვენა (რეალური ამონაგები), ხოლო წლიურად საშუალოდ 2.17%-ით მეტი.
მაღალი ინფლაციის პირობებში, კონკრეტულ პერიოდებში შესაძლებელია სტაბილური პორტფელის ამონაგები ინფლაციის მაჩვენებელზე დაბალი იყოს, თუმცა ინფლაციის შენელების ფონზე რეალური ამონაგებიც გაიზრდება“.
„ბათუმელების“ კიდევ ერთი კითხვა დანაზოგის დაბანდებას შეეხებოდა. დავინტერესდით, როგორ ირჩევა სანდო კომპანიები, სადაც ხდება საპენსიო დანაზოგების დაბანდება? მაგალითად, რატომ მიიჩნევთ, რომელიმე ქართულ კომპანიას უფრო სანდოდ, ვიდრე უცხოური და რა პრინციპით კეთდება ეს არჩევანი?
„საპენსიო სააგენტოს საინვესტიციო მანდატი მოიცავს ინვესტიციების განხორციელებას შემდეგ აქტივების კლასებში: გლობალურ აქციებში, ქართულ საბანკო დეპოზიტებსა და ქართულ სახაზინო და კორპორაციულ ობლიგაციებში.
როდესაც ინვესტირება ადგილობრივ კორპორაციულ ობლიგაციებში ხორციელდება, ინვესტირებამდე საინვესტიციო სამსახური დეტალურად სწავლობს გამომშვებ კომპანიას, მათ შორის კომპანიის ბიზნეს მოდელს, ფინანსურ მდგომარეობას, მმართველობით სტრუქტურას და საკრედიტო რეიტინგის ანალიზს, რის საფუძველზეც მიირება საინვესტიციო გადაწყვეტილება.
რაც შეეხება გლობალურ აქციებს, საპენსიო სააგენტო არ ირჩევს რომელიმე კონკრეტულ კომპანიას საინვესტიციოდ, არამედ ინვესტირებას ახორციელებს ინდექს ფონდებში, რომლებიც აერთიანებს ათასობით კომპანიას. საინვესტიციო საბჭოსთან ერთად შერჩეული ინდექს ფონდები დივერსიფიცირებულია გეოგრაფიულად და რომელიმე ერთი კომპანიის გავლენა ჯამურად საპენსიო დანაზოგებზე მინიმუმამდეა შემცირებული“.
საპენსიო სააგენტოს საქმიანობა რეგულირდება საქართველოს კანონით „დაგროვებითი პენსიის შესახებ“.
საპენსიო სააგენტოს აქვს ორი მთავარი ფუნქცია:
- გაწიოს საპენსიო მომსახურება ანუ აწარმოოს საპენსიო კონტრიბუციებისა და გაცემების მენეჯმენტი
- საპენსიო დანაზოგების საინვესტიციო მართვა.
კანონის თანახმად, საპენსიო სქემის მონაწილეების საუკეთესო ინტერესების გათვალისწინებით უნდა მოხდეს მათი დანაზოგების ადმინისტრირება და მართვა.
საპენსიო სააგენტოს ჰყავს ორი საბჭო – სამეთვალყურეო საბჭო და საინვესტიციო საბჭო. ერთმანეთისგან გამიჯნული და დამოუკიდებელი ორგანო.
სამეთვალყურეო საბჭო არის პასუხისმგებელი იმაზე, რამდენად სწორად გროვდება საპენსიო კონტრიბუციები, ადმინისტრირება და გაცემა. საინვესტიციო საბჭო პასუხისმგებელია, თანხა რომელიც შემოდის მონაწილეების სახელზე, იმართოს მონაწილეების საუკეთესო ინტერესების მიხედვით.
„მთავრობა არ მართავს ამ ფულს. არც არასოდეს მართავდა და სამომავლოდაც არ გააკეთებს ამას. მთავრობა პასუხისმგებელია, გააკონტროლოს 2+2+2 პროცენტი ჯეროვნად ხომ გროვდება. ხომ არ არის საოპერაციო ხარვეზები. საპენსიო დანიშვნები, საპენსიო განაცემები ხომ სწორად ხდება და ამ მიმართულებით ხომ არის სისტემა გამართული. ეს არის სამეთვალყურეო საბჭოს პასუხისმგებლობა.
საინვესტიციო საბჭოს პასუხისმგებლობაა, რომ პოლიტიკური დღის წესრიგისგან დამოუკიდებლად მართოს საპენსიო სქემის დანაზოგები და ერთადერთი ამოცანაა – მონაწილის საუკეთესო ინტერესებით დააბანდოს ეს თანხა.
კანონი ამბობს, რომ სამეთვალყურეო საბჭო, სადაც შედიან მთავრობის წევრები, აგროვებს და გასცემს საპენსიო დანაზოგს. ამაზეა პასუხისმგებელი.
სამეთვალყურეო საბჭო ნიშნავს გენერალურ დირექტორს. საინვესტიციო საბჭო ნიშნავს უფროს საინვესტიციო ოფიცერს, რომელიც საინვესტიციო საბჭოს ქვეშ აყალიბებს საინვესტიციო სამსახურს. საინვესტიციო სამსახური საინვესტიციო საბჭოს ქვეშ დამოუკიდებლად მართავს ამ დანაზოგებს.
საინვესტიციო საბჭოს, შესაბამისად საინვესტიციო საქმიანობას არეგულირებს ეროვნული ბანკი.
საპენსიო სააგენტო არის ანგარიშვლადებული პარლამენტთან. პარლამენტი არის ზედა რგოლი. შემდეგ მოდის ეროვნული ბანკი და ის უყურებს საინვესტიციო საქმიანობას. ასეა ეს ვერტიკალი დალაგებული,“ – განმარტავს გოგა მელიქიძე.
ამავე თემაზე:
რომელი პორტფელი სჯობს, საპენსიო დანაზოგი რომ არ დავკარგოთ – ეკონომისტის რჩევა
