კვანძები ფარისებრი ჯირკვლის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული პათოლოგიაა, მაგრამ პაციენტთა უმრავლესობამ შესაძლოა იქამდე ვერ გაიგოს, რომ კვანძი აქვს, სანამ ეს პროფილაქტიკური გამოკვლევისას ან ჯანმრთელობის სხვა პრობლემის დიაგნოსტირებისას არ გამოჩნდება. თუმცა “ბათუმის საერთაშორისო ჰოსპიტლის” ენდოკრინოლოგი, მედიცინის დოქტორი, თეონა გოგიტიძე ამბობს, რომ ფარისებრი ჯირკვლის კვანძი ზოგჯერ შეიძლება ზომაში იმდენად გაიზარდოს, რომ გახდეს ხილული ან/და გაართულოს ყლაპვა ან სუნთქვა.
ენდოკრინოლოგ თეონა გოგიტიძეს „ბათუმელები“ ფარისებრი ჯირკვლის კვანძების წარმოშობის მიზეზებსა და მკურნალობის მეთოდებზე ესაუბრა.
- ქალბატონო თეონა, რას წარმოადგენს კვანძები ფარისებრ ჯირკვალში?
ფარისებრი ჯირკვლის კვანძი არის მოცულობითი წარმონაქმნი ფარისებრი ჯირკვლის ქსოვილში. ნორმალურ მდგომარეობაში აქ კვანძოვანი ჩანართები არ უნდა გვხვდებოდეს, ფარისებრ ჯირკვალში უნდა იყოს ჰომოგენური, ერთგვაროვანი სტრუქტურა.
- როგორ კვანძები არსებობს?
ძირითადად, უხეშად რომ დავყოთ, არსებობს ორი სახის კვანძი – კეთილთვისებიანი და ავთვისებიანი.
ჯერ ჩნდება კისტოზური ჩანართი, იგი განიხილება არა კვანძოვან ჩანართად, არამედ კვანძოვანი ჩანართის წინაპირობად.
კისტოზური ჩანართები ფარისებრ ჯირკვალში არის სითხით სავსე ბუშტის მსგავსი სტრუქტურა, რომელიც, თუ დროულად არ ვუმკურნალეთ, შესაძლოა გადაიზარდოს კვანძოვან ჩანართში, გაიკეთოს კაფსული, გადაგვარდეს ქსოვილოვან სტრუქტურაში და ჩამოყალიბდეს კვანძად.
კეთილთვისებიან კვანძოვან წარმონაქმნებში უფრო მეტად იგულისხმება ადენომები, რომლებიც არ იძლევიან მეტასტაზებს რეგიონულ ლიმფურ კვანძებში, არ ახასიათებთ მკვეთრი ზრდა და გადაგვარება ავთვისებიან ქსოვილში.
ავთვისებიანი წარმონაქმნების დროს, რა თქმა უნდა, უფრო მეტია რისკი იმისა, რომ განვითარდეს მეტასტაზები, გავრცელდეს რეგიონულ ლიმფურ კვანძებში პირველ რიგში და შემდგომ – სხვადასხვა ორგანოში, უფრო მეტად – ფილტვებში.
- რამ შეიძლება განაპირობოს ფარისებრ ჯირკვალში კვანძების წარმოქმნა?
ძირითადად, ყველაზე გავრცელებული მიზეზი ჩვენთან იოდის დეფიციტია ორგანიზმში, რაც საკმაოდ ხშირია იოდდეფიციტურ ზონებში. ჩვენს ქვეყანაში ასეთ ზონებს მიეკუთვნება მაღალმთიანი რეგიონები, სადაც იოდის დეფიციტია წყალში და საკვებში, ამიტომაც აქ ხშირად ვითარდება კვანძოვანი ჩანართები.
გარდა ამისა, მიზეზი შეიძლება იყოს რადიაციული ფონის მომატება და გენეტიკური წინასწარგანწყობა.
- გარდა ავთვისებიანობისა, სხვა რა ზიანის მომტანი შეიძლება იყოს ესა თუ ის კვანძოვანი ჩანართი ფარისებრ ჯირკვალში?
შეიძლება გვქონდეს კვანძოვანი ჩანართები ფარისებრ ჯირკვალში, მაგრამ არ იყოს დარღვეული ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქცია.
კვანძოვან ჩანართებს ახასიათებთ ზრდა. კეთილთვისებიანიც რომ იყოს, თუ ზომაში გაიზარდა, მაგალითად გახდა სამ სანტიმეტრზე მეტი (გააჩნია რა ლოკალიზაციისაა), შეიძლება მოგვცეს კომპრესია, დაწოლა ირგვლივ მდებარე სტრუქტურებზე, იქნება ეს სასულე თუ საყლაპავი, შეიძლება ზეწოლა გამოიწვიოს საძილე არტერიაზე, რამაც შემდგომი კლინიკური სურათი მოგვცეს – ყლაპვის გაძნელება, ან ხველა, ან თავბრუსხვევა იმის გამო, რომ საძილე არტერიებზე ზეწოლა ხდება; ასევე, შეიძლება მოგვცეს არტერიული წნევის ცვალებადობა იმის გამო, რომ სისხლის მიმოქცევას აუარესებს თავის ტვინში. ძირითადად ეს არის ის, რაც კეთილთვისებიან კვანძოვან ჩანართებს შეუძლია გამოიწვიოს.
თუ ავთვისებიანია, როგორც აღვნიშნეთ – იძლევა მეტასტაზებს და რა თქმა უნდა, სამკურნალოა აუცილებლად. რა სამკურნალო მეთოდს გამოვიყენებთ, ამას ენდოკრინოლოგი და ქირურგი წყვეტს.
ასევე, შესაძლოა იყოს ტოქსიკური კვანძები. ფარისებრი ჯირკვლის კვანძოვან ჩანართებს ახასიათებთ ავტომატურად თავისი (ფარისებრი ჯირკვლის) ჰორმონების გამოყოფა, ამას ახერხებს კვანძი მას შემდეგ, რაც ავტონომიურობას იძენს დროთა განმავლობაში და შეიძლება მოგვცეს თირეოტოქსიკოზის გამოვლინება, ანუ ფარისებრი ჯირკვლის მომატებული ფუნქციის კლინიკური სურათი.
- რადგან ყოველთვის სიმპტომები არ ახასიათებს, ვისთვის როდის არის რეკომენდებული პროფილაქტიკური კვლევა ამ მხრივ?
პროფილაქტიკური კვლევა რეკომენდებულია პირველ რიგში ბავშვთა ასაკში, განსაკუთრებით პუბერტატულ, ანუ გარდატეხის პერიოდში. ამ პერიოდში ფარისებრი ჯირკვალი აქტიურად მუშაობს და შეიძლება მოგვცეს ცვლილებები ფარისებრი ჯირკვლის სტრუქტურაში. სკრინინგის მეთოდში ითვლება ფარისებრი ჯირკვლის ექოსკოპია და ფუნქციის შემაფასებელი ჰორმონის, ეს არის TSH – თირეოტროპული ჰორმონის შემოწმება.
ასევე, აუცილებელია შემოწმება ორსულობისას.
აჭარაში დანერგილია ფარისებრი ჯირკვლის კვლევის სკრინინგული პროგრამა, რომელშიც შედის ორსულისთვის ექოსკოპია, ჰორმონალური კვლევა და ენდოკრინოლოგის კონსულტაცია. ეს აუცილებელია, რათა არ გამოგვეპაროს, თუ ორსულობის პერიოდში გვაქვს რაიმე პატარა ცვლილება, რომ ნაყოფი ჩამოყალიბდეს და განვითარდეს სწორად და იმისთვის, რომ შემდგომში ნაყოფს არ ჰქონდეს ფარისებრი ჯირკვლის პრობლემა.
ასევე რეკომენდებულია სკრინინგი 65 წლის ზემოთ ადამიანებში, პირველ რიგში ქალებში, რადგან სტატისტიკურად, ქალებში უფრო ხშირია ფარისებრი ჯირკვლის პათოლოგიები.
- როგორია პრევენციული ზომები?
პირველ რიგში პროფილაქტიკური ღონისძიებებით დავიწყოთ. პრევენციული მეთოდი გულისხმობს იოდიზებული მარილის გამოყენებას და ძალიან კარგად დაგვეხმარა ეს მეთოდი, დიდი ხანია დანერგილია და შეამცირა კიდეც სტატისტიკურად ფარისებრი ჯირკვლის პათოლოგიები [რეგიონში].
კვებითი რეკომენდაციაა, რომ მოსახლეობამ მიიღოს ზღვის პროდუქტებით გაჯერებული საკვები, ასევე იოდის შემცველი ხილი, მაგალითად: ხურმა, კივი, ფეიხოა. ასეთი საკვები განსაკუთრებით რეკომენდებულია აჭარის რეგიონში მცხოვრები მოსახლეობისთვის, რადგან ეს იოდ-დეფიციტური ზონაა.
- როგორ ხდება დიაგნოსტირება?
გააჩნია ზომას. რაც უფრო ადრეულ პერიოდში დიაგნოსტირება კვანძოვანი ჩანართები, ბუნებრივია, უკეთესია, იმიტომ, რომ წინასწარ პროფილაქტიკური ღონისძიებებითა და წინა მკურნალობებით შეგვიძლია ხელი შევუშალოთ კვანძის ზრდას, განვითარებასა და შემდგომ გადაგვარებას.
დიაგნოსტირების მეთოდია პალპაცია, რაც გულისხმობს ფარისებრი ჯირკვლის დათვალიერებას თითების მეშვეობით. ფარისებრ ჯირკვალში იოლად შეიძლება იგრძნო თითებით კვანძოვანი ჩანართი, იმიტომ, რომ ფარისებრი ჯირკვლის სტრუქტურა არის ძალიან რბილი, ელასტიკური და მოძრავი, თუ რაიმე ცვლილება არის, შესაძლებელია თითების საშუალებითაც დიაგნოსტირდეს, თუმცა არა ყველა შემთხვევაში.
შემდგომ, თუ რაიმე საეჭვოა, ტარდება ფარისებრი ჯირკვლის ულტრასონოგრაფია. იქვე შეიძლება შეფასდეს ზომა, ფორმა, სტრუქტურა, სისხლმომარაგება და კვანძოვანი ჩანართი ფარისებრ ჯირკვალში.
იმისდამიხედვით, თუ რა ულტრასონოგრაფიული სურათი იქნება, ექიმი წყვეტს, არის თუ არა საჭირო პუნქციური ბიოფსია, ანუ ფარისებრი ჯირკვლის კვანძვანი ჩანართის ასპირაციული ბიოფსია, რის დროსაც ჩანართის რამდენიმე ადგილიდან ვიღებთ უჯრედების ნაწილს ულტრასონოგრაფიული კონტროლით და ვაფასებთ ამ უჯრედების ხასიათს.
ციტოლოგიური კვლევა გვაძლევს პასუხს, რამდენად არის ავთვისებიანად გადაგვარების საშიშროება და ამის მიხედვით ვწყვეტთ მკურნალობის მეთოდს.
- მკურნალობა რას მოიცავს?
თუ პატარა კვანძოვანი ჩანართია, იქ ჰორმონალური სტატუსი გვაძლევს საშუალებას ან იოდის პრეპარატით დავიწყოთ მკურნალობა ან გამოვიყენოთ ე.წ. სუპრესიული თერაპია – დავიწყოთ ეუთიროქსის ძალიან პატარა დოზის მიღება, რაც ხელს უშლის კვანძოვანი ჩანართების შემდგომ ზრდას, იმისთვის, რომ თირეოტროპული ჰორმონი ზედმეტად არ გაიზარდოს.
მეორე მეთოდია ოპერაციული ჩარევა. თუ კვანძი დიდია, პროტოკოლით არის მოწოდებული შეფასების მეთოდები, როდის ვიყენებთ ფარისებრი ჯირკვლის ირგვლივ კვანძოვანი ჩანართების ოპერაციულ ჩარევას.
ექოსკოპიური სურათი და შემდგომ პუნქციური ბიოფსია გვაძლევს იმისი საშუალებას, რომ ვივარაუდოთ, ეს ჩანართი არის ავთვისებიანობისკენ მიდრეკილი თუ არა. თუ არ არის, შესაძლოა მედიკამენტურად ვმართოთ კვანძოვანი ჩანართი და დიდი ხნის განმავლობაში, დინამიკაში დავაკვირდეთ.
თუ ჰორმონალური კვლევისა და პუნქციური ბიოფსიის მონაცემებით საჭიროა ქირურგიული ჩარევა, მაშინ ხდება ქირურგიული ჩარევა, თუმცა ამის შემდეგაც პაციენტი ბრუნდება ენდოკრინოლოგთან და მისი მეთვალყურეობის ქვეშ აგრძელებს მკურნალობასა და დაკვირვებას.
