ქიმიოთერაპიამ შესაძლოა გამოიწვიოს გვერდითი ეფექტები, თუმცა მათი უმრავლესობა მართვადი ან პრევენცირებადია და, როგორც წესი, გაივლის მკურნალობის შეწყვეტის შემდეგ.
„მედცენტრის“ კლინიკური ონკოლოგი, ქეთი ასანიძე ამბობს, რომ ეს შეიძლება იყოს გულისრევა, ღებინება, საერთო სისუსტე და სხვა გვერდითი მოვლენები, რაც დაახლოებით 5-7 დღეს გრძელდება და რომელთა სამართავადაც იწერება ე.წ. სიმპტომური თერაპია, რომელიც შეიძლება შეიცავდეს ჭამასთან, სითხის და სხვადასხვა მედიკამენტის მიღებასთან დაკავშირებულ რეკომენდაციებს.
- ქალბატონო ქეთი, რა ხდება ქიმიოთერაპიის შემდეგ?
რაც არ უნდა ჯანმრთელი ორგანიზმი ჰქონდეს პაციენტს, ნებისმიერ შემთხვევაში ქიმიოთერაპიის შემდგომ შესაძლოა მას აღენიშნებოდეს ძლიერი საერთო სისუსტე, უმადობა, გულისრევა და ღებინება. ეს სიმპტომები თითქმის ყველა პაციენტისთვის არის დამახასიათებელი, თუმცა არა აუცილებელი.
არიან პაციენტები, რომელთაც ეს სიმპტომები იმდენად სუსტად აქვთ გამოხატული, რომ მათ ცხოვრების ხარისხს არ უქვეითებს, თუმცა უმრავლესობა მათგანს, რაღაც ხარისხით მაინც ეზღუდება ცხოვრების ჩვეულებრივი რიტმი.
- რამდენად მძიმე შეიძლება იყოს ეს გვერდითი ეფექტები და მათგან რომელია განსაკუთრებით საყურადღებო?
ძლიერი საერთო სისუსტე, უმადობა, გულისრევა, ზოგ შემთხვევაში ღებინება არის დამახასიათებელი ქიმიოთერაპიის შემდგომი პერიოდისთვის; გარდა ამისა, შეიძლება განვითარდეს დიარეა და შეკრულობა; უფრო რთულ შემთხვევაში შეიძლება საქმე გვქონდეს სისხლის მაჩვენებლების ვარდნასთან – ლეიკოპენიასთან, ტროპოპენიასთან – ეს გვერდითი ეფექტებიც ქიმიოთერაპიას ახასიათებს.
Mayoclinic: თქვენს დიეტაში დიდი რაოდენობით რკინის ჩართვა დაგეხმარებათ ანემიის რისკის შემცირებაში, რადგან რკინა ეხმარება ორგანიზმს სისხლის წითელი უჯრედების გამომუშავებაში. რკინით მდიდარი საკვებია: ლობიო და თხილი; ჩირი – მაგალითად, გარგარის; მთლიანი მარცვლეული, როგორიცაა ყავისფერი ბრინჯი; მუქი მწვანე ფოთლოვანი ბოსტნეული.
ქიმიოთერაპიის ერთ-ერთი ყველაზე ხელშესახები, ფიზიკურად გამოხატული გვერდითი ეფექტია თმის ცვენა, რომელიც განსაკუთრებულად სტრესულია და დისკომფორტს უქმნის ქალებს. ეს, როგორც წესი, პირველი-მეორე კურსის შემდეგ ინტენსიურად ეწყებათ ჩვენს პაციენტებს.
Mayoclinic: თმის ცვენა შეიძლება მოხდეს ძალიან სწრაფად და ინტენსიურად ან თანდათანობით. თმა გათხელდება თუ მთლიანად გასცვივდება პაციენტს, დამოკიდებულია მკურნალობაზე. მკურნალობის შემდეგ შეიძლება რამდენიმე კვირა დასჭირდეს თმის აღდგენას და კვლავ ზრდას.
- როცა პაციენტი ქიმიოთერაპიის შემდეგ ვერ ჭამს, როგორ შეგვიძლია მას დავეხმაროთ?
პირველ რიგში, გასარკვევია პაციენტს რატომ არ აქვს საკვების მიღების სურვილი, რატომ ვერ ჭამს. ეს შეიძლება იყოს გამოწვეული ქიმიოთერაპიის შემდგომი გართულებით და ასევე, შესაძლოა გამოწვეული იყოს დაავადების პროგრესირებით.
როგორც წესი, თუ კი ეს მხოლოდ ქიმიოთერაპიის გვერდითი ეფექტია, დაახლოებით 5 დღეში ეს სიმპტომი ეტაპობრივად ალაგდება, მაგრამ ხდება, როცა დაავადება პროგრესირებს (ქიმიოთერაპიის ჩატარების მიუხედავად) და ამიტომ აღარ იღებენ საკვებს პაციენტები.
გასათვალისწინებელია ერთი მომენტი – ზოგჯერ პაციენტს სურვილი აქვს, რომ მიიღოს საკვები, მაგრამ იმის გამო, რომ საყლაპავზე ხდება მექანიკური ზეწოლა სიმსივნური ქსოვილით, ეწყებათ ღებინება და ამ მიზეზით ერიდებიან საკვების მიღებას. ამიტომ, როცა უმადობა მოდის, პირველ რიგში უნდა გავიგოთ, რა არის მიზეზი, ეს არის ქიმიოთერაპიის გვერდითი ეფექტი, დაავადების პროგრესირების გამო ხდება თუ მექანიკური ზეწოლაა საყლაპავზე ან კუჭზე.
უმადობას უნდა ვებრძოლოთ სიმპტომურად. თუ კი ეს არის ქიმიოთერაპიის შემდგომ განვითარებული გვერდითი მოვლენა, სასურველია, პაციენტმა ჩაიტაროს დეზინტოქსიკაციური თერაპია, რაც გულისხმობს სხვადასხვა პრეპარატის ინტრავენურად გადასხმას, ან იმ პრეპარატების მიღებას, რომლებიც არ ასტიმულირებენ დეზინტოქსიკაციურ პროცესებს.
თუ ჩატარებული სიმპტომური მკურნალობა არაეფექტური და უშედეგოა, არსებობს საკვები დანამატები, რომლებიც გამოიყენება ასეთ დროს. ეს პრეპარატები ძალიან გვეხმარება, როცა პაციენტს აქვს გამოხატული უმადობა და ვერ იღებს საკვებს.
როცა პაციენტი ქიმიოთერაპიულ მკურნალობას იტარებს, უმადობა უფრო ამძიმებს მდგომარეობას, რადგან ის ვერ იკვებება და სუსტდება. საკვების დანამატების გამოყენება გვეხმარება ასეთი გვერდითი ეფექტების მინიმუმამდე დაყვანაში.
- როგორი უნდა იყოს კვება, რას უნდა მოერიდოს პაციენტი?
როგორც მკურნალობა ონკოლოგიაში უნდა იყოს პერსონალიზებული, ისე მკურნალობის შემდგომი რეკომენდაციები შეიძლება იყოს ყველა პაციენტისთვის ინდივიდუალურად შერჩეული.
საქმე ის არის, რომ ზოგ პაციენტს შეიძლება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტი ჰქონდეს მწყობრში, ზოგს კი, შესაძლოა, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის პირველადი სიმსივნე ჰქონდეს, რა დროსაც საერთოდ სხვა რეკომენდაციებია კვებაზე. ამიტომ კვების რეკომენდაციები, ძირითადად, დგება ინდივიდუალურად.
ზოგადად, ყველა პაციენტს რაც შეგვიძლია ვურჩიოთ, არის ის, რომ რაც შეიძლება მეტად ჯანსაღი კვებაა საჭირო, ნაკლები „ჯანქფუდი“, ნაკლები გაზიანი, შაქრიანი სასმელები და ა.შ.
ონკოლოგიაში ნუტრიციოლოგები ორ ნაწილად იყოფიან, ერთი ნაწილი კატეგორიულად გამორიცხავს პაციენტების კვების რაციონიდან რძის პროდუქტებსა და გლუკოზას, ე.წ. ტკბილ საკვებს, მეორე ნაწილი უბრალოდ ბალანსირებულ კვებას ემხრობა.
მე ბალანსირებული კვების მომხრე ვარ. გლუკოზა რაც არ უნდა შეიზღუდოს, ორგანიზმისთვის აუცილებელია და მას მაინც გამოიმუშავებს ორგანიზმი, რადგან ეს არის ენერგიის წყარო. როცა ჩვენ არ ვიღებთ საკვები გზით გლუკოზას, სიმსივნური ქსოვილი მოიხმარს ორგანიზმში უკვე არსებულ გლუკოზას და შედეგად იწყება გამოფიტვის პროცესი, ამიტომ ყველაზე რელევანტური მაინც ბალანსირებული კვებაა.
- წყლის საკმარისი რაოდენობით დალევას რა მნიშვნელობა აქვს ქიმიოთერაპიის შემდეგ?
ზოგადად, სითხის მიღება, წყალი იქნება ეს თუ სხვა ჯანსაღი სითხე, ძალიან მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით ქიმიოთერაპიის შემდეგ და რატომ – როდესაც ქიმიოთერაპიის შემდეგ, საერთო სისუსტე, გულისრევა თუ სხვა გვერდითი ეფექტი იჩენს თავს, ძალიან მნიშვნელოვანია დეზინტოქსიკაციური თერაპია, რაც გულისხმობს სხვადასხვა ხსნარის (ხშირ შემთხვევაში “რინგერის” და ფიზიოლოგიური ხსნარის) გადასხმას. ეს მარტივად შეგვიძლია ჩავანაცვლოთ ყველაზე ჯანსაღი გზით – მივიღოთ სითხის მაქსიმალური რაოდენობა. წყალი თითქმის იგივე ფუნქციას ასრულებს, რასაც დეზინტოქსიკაციური თერაპია.
მისაღები წყლის რაოდენობაც ინდივიდუალურია, იმ რეკომენდაციას ვერ გავითვალისწინებთ, რაც ზოგადად პოპულაციას ეძლევა – დღეში 2 ლიტრის სახით. ქიმიოთერაპიის შემდეგ პაციენტთან წყლის დღიური ნორმის დადგენისთვის გასათვალისწინებელია სხეულის მასა, სიმაღლე და ინდივიდუალური მახასიათებლები.
აქვე უნდა გავითვალისწინოთ თანმხლები დაავადებები. პაციენტებმა, რომელთაც აქვთ თირკმლის დაავადებები, არ შეიძლება განუსაზღვრელი რაოდენობით მიიღონ წყალი. არის შემთხვევები, როცა სითხე პაციენტმა უნდა მიიღოს დოზირებულად, სხვადასხვა პათოლოგიური მდგომარეობიდან გამომდინარე.
- რამდენად სერიოზული გვერდითი ეფექტია ფაღარათი/ყაბზობა და რა შეიძლება გაკეთდეს ამ დროს?
ქიმიოთერაპიის შემდგომ ყაბზობა და დიარეაც საკმაოდ სერიოზული და საყურადღებო გვერდითი მოვლენაა. საქმე ის არის, რომ დიარეის დროს სხეული კარგავს სითხის მასას და მასთან ერთად ისეთ მნიშვნელოვან მიკროელემენტებს, როგორიცაა: კალიუმი, მაგნიუმი და კალციუმი, რომელიც ძალიან დიდ როლს თამაშობს, პირველ რიგში, გულის კუნთის მუშაობაში.
მკურნალობა ამ დროს სიმპტომურია. როგორც კი პაციენტს გამოუვლინდება დიარეა, მან დაუყოვნებლივ უნდა დაიწყოს ანტიდიარეული პრეპარატების მიღება, ასევე, უნდა მიიღოს რაც შეიძლება მეტი სითხე, რათა სითხის ბალანსი იყოს დაცული. ასევე, პრობლემის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, პაციენტი დაუყოვნებლივ უნდა დაეკონტაქტოს მკურნალ ექიმს.
ყაბზობის შემთხვევაში გამოკვლეული უნდა იქნეს რა არის მიზეზი – ეს არის ქიმიოთერაპიის გვერდითი ეფექტი, კვებითი ფაქტორი თუ სხვა ფიზიოლოგიური მდგომარეობა, რის შემდეგაც ექიმის დანიშნულებით პაციენტი მიიღებს საშუალებას, რომელიც ასტიმულირებს კუჭის მოქმედებას, ეს არ არის საფაღარათო საშუალებები, რომელსაც, როგორც წესი, იღებენ ექიმისგან დამოუკიდებლად.
- რატომ არის ამ დროს განსაკუთრებით საშიში ინფექციები?
ზოგადად, ქიმიოთერაპიული მკურნალობა იმუნოსუპრესიული [იმუნიტეტის დამაქვეითებელი] მკურნალობაა, ყველა ქიმიოთერაპია კურნავს იმუნურ სისტემას და ასუსტებს მას. გარდა ამისა, ქიმიოთერაპიის ფონზე შეიძლება დავარდეს სისხლის ისეთი მაჩვენებლები, როგორიცაა: ერითროციტები, თრომბოციტები, ლეიკოციტები და ამ ფონზე ნებისმიერი ვირუსული თუ ბაქტერიული ინფექცია, რომელიც ჩვეულებრივ, სხვა დროს არ გამოიწვევდა რაიმე მნიშვნელოვან ცვლილებებს ორგანიზმში, შესაძლოა, აღმოჩნდეს ფატალურიც კი.
ქიმიოთერაპიის შემდეგ ორგანიზმი უფრო მოწყვლადია ვირუსებისა და ბაქტერიების მიმართ. დასუსტებულ ორგანიზმს მათთან ბრძოლა ძალიან უჭირს.
ბაქტერიული და ვირუსული ინფექციები ქიმიოთერაპიის შემდგომ საკმაოდ სახიფათოა და დიდი სიფრთხილეა საჭირო. პაციენტმა უნდა იაროს პირბადით, მოერიდოს ხალხმრავალ ადგილებს; ასევე, მას უნდა მოერიდოს ყველა – სტუმარი და ოჯახის წევრიც, ვისაც საზოგადოებრივ თავშეყრის ადგილებში უწევს ყოფნა. პირბადე და ჰიგიენის წესების დაცვა ყოველთვის საუკეთესო პრევენციაა.
- პაციენტები, რომლებიც თურქეთში იტარებენ თერაპიას და საქართველოში ბრუნდებიან, გვერდითი ეფექტების შემთხვევაში ვერ ახერხებენ დროულ კომუნიკაციას იქაურ ექიმთან. როგორ უნდა მოიქცნენ ამ დროს?
ქიმიოთერაპიის შემდგომ აუცილებელია ნებისმიერი გვერდითი ეფექტი განხილულ იქნას მკურნალ ექიმთან, ეს არის ყველაზე სწორი გამოსავალი იმისთვის, რომ არ მოჰყვეს ამ ყველაფერს რაიმე სერიოზული გართულება.
თუმცა მართალია, ხშირად ასეთი პაციენტები რჩებიან კონსულტაციის გარეშე, დისტანციის და სხვა ბარიერების გამო, დაუყოვნებლივ ვერ უკავშირდებიან ექიმს, მაგრამ ამ დროს მთავარია, რომ კონსულტაცია გაიარონ ონკოლოგთან, თუნდაც „ემერჯენსიში“ მაინც რომ მოხდეს ასეთი პაციენტი და მიიღოს რჩევა ექიმისგან, თუ როგორ გაუმკლავდეს ამა თუ იმ გვერდითი ეფექტის მწვავე გამოვლინებას.
უნდა გვახსოვდეს, რომ ქიმიოთერაპიის შემდეგ გამოვლენილი გვერდითი ეფექტები, იქნება ეს სისუსტე, გულისრევა, ღებინება, დიარეა თუ სხვა, შეიძლება თავისით არ გადავიდეს; ამიტომ ნებისმიერი სიმპტომი, რომელიც ქიმიოთერაპიის შემდეგ გამოვლინდება, უნდა ეცნობოს მკურნალ ექიმს.
დაახლოებით 1 კვირა გრძელდება გვერდითი ეფექტები, მაგრამ მათი მართვა ხდება ექიმის რეკომენდაციებით. როცა ჩვენ პაციენტებს გადასმის შემდეგ ვუშვებთ სახლში, ვატანთ ე.წ. სიმპტომურ თერაპიას, რომელიც მათ ეხმარება ქიმიოთერაპიის შემდგომი პერიოდის გადალახვაში, ეს არის გულისრევის საწინააღმდეგო საშუალებები, კუჭის დამცავი საშუალებები, რომლებიც უნდა მიიღონ სიმპტომურად, იმის მიხედვით, თუ რა აწუხებთ.
