ჭარბი წონა და სიმსუქნე სხვადასხვა დაავადების განვითარების რისკს ზრდის. ამავდროულად, ბათუმის საერთაშორისო ჰოსპიტლის ენდოკრინოლოგი, მედიცინის დოქტორი თეონა გოგიტიძე ამბობს, რომ ჭარბი წონა შესაძლოა თავად იყოს ორგანიზმში უკვე არსებული დარღვევების გამოვლინება.
- ქალბატონო თეონა, შეიძლება თუ არა ჭარბი წონა გახდეს ენდოკრინული პრობლემების მაპროვოცირებელი? თუ ის თავად წარმოადგენს უკვე არსებული დარღვევის სიმპტომს?
როცა ცხიმოვანი ქსოვილი მატულობს სხეულში, ანუ როცა ჭარბი წონა გვაქვს, ამ შემთხვევაში დასაბამი ეძლევა სხვადასხვა ენდოკრინულ დარღვევას.
ჭარბი წონა შეიძლება იყოს ჭარბი კალორიების მოხმარების შედეგი, ასევე შეიძლება განვითარდეს მეტაბოლური დარღვევების გამოც. სამწუხაროდ, ორივე შემთხვევაში, როცა ჭარბი წონა გვაქვს, უკვე ველოდებით ენდოკრინულ დარღვევებს, იმიტომ, რომ ორგანიზმში ცხიმოვანი ქსოვილი არის ჰორმონების, ასე ვთქვათ, საწყობი და იწვევს სხვადასხვა ენდოკრინულ დარღვევას, მაგალითად ისეთს, როგორიცაა ინსულინრეზისტენტობა.
შეიძლება ჩამოყალიბდეს შაქრიანი დიაბეტი ან ნახშირწყლოვანი ცვლის დარღვევა.
ჭარბმა წონამ ქალებში შესაძლოა მენსტრუალური ციკლის დარღვევაც კი გამოიწვიოს. თუ გარდატეხის ასაკში მყოფ 16-18 წლის გოგოს აღენიშნება ჭარბი წონა, შესაძლოა საკვერცხეებთან, შესაბამისად ჰორმონებთან დაკავშირებული პრობლემები წამოვიდეს.
- ჭარბი წონის პარალელურად რა დამატებითი ნიშნები მიგვანიშნებს ორგანიზმში მიმდინარე ენდოკრინულ პრობლემებზე?
თუ ნივთიერებათა ცვლის დარღვევასთან გვაქვს საქმე, პაციენტს წესით უნდა ჰქონდეს ისეთი დამატებითი ჩივილები, როგორიცაა: გამოხატული საერთო სისუსტე, ადვილად დაღლა, შეიძლება იყოს მომატებული ოფლიანობა, შეიძლება იყოს შეკრულობა, აღენიშნებოდეს შეშუპებები სხეულზე, არტერიული წნევის მატება.
ქალების შემთხვევაში შეიძლება იყოს ჭარბთმიანობა ანდროგენულ ზონებში; ან თუ გვაქვს გამოხატული ინსულინრეზისტენტობა და პროგრესირებადი მატება წონაში, მუცელზე, იღლიისა და მუხლის უკან ფოსოში (გადაჭიმული კანის ფონზე) შეიმჩნევა ვარდისფერი სტრიები, ესეც არის დამახასიათებელი ნივთიერებათა ცვლის დარღვევის დროს ჭარბ წონასთან.
- როდის უნდა მივმართოთ ექიმს?
როცა ადამიანი შეამჩნევს რომ მოიმატა წონაში, როცა ყოველდღიური ტანსაცმელი აღარ ერგება, ბუნებრივია, პირველ რიგში უნდა აღადგინოს ჯანსაღი კვება, მაგრამ თუ პაციენტი ხედავს, რომ მოიმატა წონაში +10 კილოგრამი, ცდილობს, მაგრამ არ იცის როგორ აღადგინოს ჯანსაღი კვების რეჟიმი, სწორად გაზარდოს ფიზიკური აქტივობა და შესაბამისად, ვერ იკლებს წონაში, ამ შემთხვევაში აუცილებლად უნდა მიმართოს ექიმს, ენდოკრინოლოგს ან დიეტოლოგს.
მაგრამ მანამ, სანამ შემუშავდება შესაბამისი გეგმა და დაინიშნება დიეტა, უნდა დადგინდეს ჭარბი წონის მიზეზი, რის მიხედვითაც ექიმი წყვეტს დიეტისა და ფიზიკური აქტივობის გაზრდით უმკურნალებს მას, თუ არის რაღაც ენდოკრინული დარღვევა, რომელსაც დასჭირდება მედიკამენტური ჩარევა, იმისთვის, რომ გამოსწორდეს პირველ რიგში ნივთიერებათა ცვლა და შემდგომ დიეტის წყალობით შეინარჩუნოს, რასაც დაიკლებს მედიკამენტური მკურნალობით.
სამწუხაროდ, როცა ჩვენთან მოდიან პაციენტები, უკვე არის ჩამოყალიბებული მეორე ან მესამე ხარისხის გაცხიმოვნება ან უკიდურესი ხარისხის სიმსუქნე.
- დიაგნოსტიკა რას მოიცავს?
პირველ რიგში უნდა გამოირიცხოს ფარისებრი ჯირკვლის პათოლოგია, რადგან ფარისებრი ჯირკვლის დაქვეითებული ფუნქციის დროს შეიძლება იყოს ჭარბი წონა.
იმ შემთხვევაში, თუ ადამიანს გენეტიკური მიდრეკილება აქვს შაქრიანი დიაბეტისა და ნახშირწყლოვანი ცვლის დარღვევისკენ, ან თუნდაც სიმსუქნისკენ – უნდა გამოვიკვლიოთ ინსულინის დონე სისხლში. ინსულინი ეს არის ჰორმონი, რომელიც გამომუშავდება კუჭქვეშა ჯირკვლის ჰორმონალურ აპარატში და ახდენს გავლენას არა მხოლოდ შაქრის ანუ გლუკოზის მეტაბოლიზმზე, არამედ არის ანაბოლური ჰორმონი, რომელიც იწვევს მადის მომატებას და ცხიმოვანი ქსოვილის მატებას სხეულში, ამიტომ ინსულინის დონეც უნდა განვსაზღვროთ.
თუ არის კიდევ დამატებითი ჩივილები, თუნდაც მენსტრუალური ციკლის დარღვევა, ან სიმწარის შეგრძნება პირის ღრუს ღრუში, ინიშნება დამატებითი ბიოქიმიური კვლევები, უნდა შემოწმდეს ქოლესტერინის დონე, ღვიძლის ფუნქციები. ეს ძალიან ფართო სპექტრის პრობლემაა, საჭიროა დადგინდეს რა პრობლემები აქვს პაციენტს, რა პირობებში ცხოვრობს, რა გენეტიკური განწყობა აქვს, რა ქრონიკული დაავადებები აქვს და ამის მიხედვით ვწყვეტთ რა გამოკვლევები და ანალიზები დაგვჭირდება.
დღეს საკმაოდ გავრცელებული პრობლემაა D ვიტამინის დეფიციტი, რომელიც ახდენს გავლენას ჭარბ წონაზე, ასევე გავრცელებულია მიკროელემენტების დეფიციტი, B12 ვიტამინის დეფიციტი, რომელმაც შეიძლება ასევე იქონიოს ზეგავლენა ჭარბ წონაზე.
- რა შეცდომებს უშვებენ ყველაზე ხშირად წონის დაკლებისას?
ძალიან დიდი შეცდომაა, როცა პაციენტები წონის კლების მიზნით მკაცრად ზღუდავენ რაციონში პროდუქტებს, თუნდაც ე.წ. მონოდიეტებისას, როცა რამდენიმე დღის განმავლობაში მხოლოდ წიწიბურასა და მაწონზე არიან, ან მხოლოდ კეფირზე.
ამ დროს ორგანიზმი განიცდის სტრესს და მკაცრი დიეტის წყალობით ხდება წონის მკვეთრი კლება, მაგრამ დიეტის შემდეგ, როცა ადამიანი აღიდგენს კვების ჩვეულებრივი რეჟიმს, ხდება ორმაგი მატება.
ასე იმიტომ ხდება, რომ ორგანიზმი სტრესული მდგომარეობის შემდეგ უფრო მეტად იმარაგებს ცხიმოვან ქსოვილს, რომ შემდგომი სტრესული სიტუაციისთვის მზად იყოს. ანუ ფაქტობრივად შედეგი არ გვაქვს, რადგან ეფექტი დროებითია, მკვეთრად გაკლდება წონაში, მაგრამ ამ წონას ორმაგად აღიდგენს ორგანიზმი.
თუ პაციენტს უნდა წონაში კლება და თავად არ იცის როგორ შეადგინოს მენიუ, უნდა მიმართოს ექიმს. კვების სწორი რეჟიმი ნიშნავს, რომ ადამიანმა იკვებოს პატარ-პატარა ულუფებით და ხშირად (5-6-ჯერ დღეში), გვიან საათებში არ უნდა მოხდეს საკვების მიღება, უნდა გაიზარდოს ფიზიკური აქტივობა, დღის განმავლობაში მიიღოს დიდი რაოდენობით სითხე, უნდა აირჩიოს პროდუქტები, რომლებიც შეიცავენ ცილებს, ცოტა ცხიმებსა და ნახშირწყლებს, რადგან ეს ყველაფერი ორგანიზმს სჭირდება ნორმალური ფუნქციონირებისთვის.
- რატომ არის განსაკუთრებულად საზიანო ღამე ჭამა?
დღის განმავლობაში, როცა ადამიანი იკვებება და კალორიებს იღებს, მას აქვს თუნდაც მინიმალური ფიზიკური აქტივობა და ხდება ენერგიის ხარჯვა, ხოლო როცა საღამოს ვბრუნდებით შინ სამსახურიდან და გვიან ვნაყრდებით, თუნდაც 9 საათზე, ენერგიის ხარჯვა ვეღარ ხდება და ის კალორიები, რაც სხეულმა მიიღო საღამოს კვების შემდეგ, ყველა მოხმარდება ორგანიზმს – გადადის ცხიმოვან ქსოვილში ან დეპოს სახით გროვდება ღვიძლსა და კუნთებში.
clevelandclinic: არსებობს ღამით ჭამის სინდრომი, ეს არის მდგომარეობა, რომელიც აერთიანებს ღამით ჭარბ კვებას და ძილის პრობლემებს. ამ სინდრომის დროს პაციენტი დღიური კალორიების დიდ ნაწილს ჭამს გვიან, სადილის შემდეგ, უჭირს დაძინება და ჭამს ღამით, გაღვიძებისას. ამ სინდრომის სიმპტომებია: კვირაში რამდენიმე ღამე უძილობა; საჭმელად გაღვიძება რამდენიმე კვირის ან თვის განმავლობაში; დეპრესიული განწყობა, რომელიც უარესდება საღამოს საათებში; იმის რწმენა, რომ ჩაძინებისთვის საჭიროა დანაყრება.
უმეტესწილად ეს უბრალოდ ცუდი ჩვევაა. უნდა შეეცადოთ, რომ მიეჩვიოთ ვახშამს ადრე.
ყველაზე სწორია საღამოს 7 საათისთვის ივახშმოთ, შემდეგ კი არაფერი მიიღოთ, მაგრამ თუ საქმე გვაქვს ნევროტულ ფაქტორთან, ვერ ითმენს ადამიანი, შესაძლებელია ცოტა რაოდენობით, ძალიან დაბალკალორიული პროდუქტების მიღება, მაგალითად დაიჭრას კიტრი, პომიდორი, სტაფილო დაიხეხოს, ოღონდ ცოტა რაოდენობით, შეუძლია დალიოს უშაქრო ჩაი, ერთი ჭიქა დაბალპროცენტიანი კეფირი იმისთვის, რომ გაძლიერებული შიმშილის გრძნობა დაიკმაყოფილოს. თუმცა გვიან ჭამას, ვახშმობას უნდა გადავეჩვევით.
ეს პირველ დღეებში, რა თქმა უნდა, გაუჭირდება პაციენტს, მაგრამ უნდა მიაჩვიოს საკუთარი თავი კვების ამ ახალ რეჟიმს.
- საუზმის შესახებ დღემდე იყოფა აზრი – აუცილებელია თუ არჩევითი?
ადრე მიიჩნეოდა, რომ საუზმე აუცილებელი იყო დღის დასაწყისისთვის, მაგრამ დღეს, როცა გადაიხედა კვების რაციონი, ასეთ დასკვნამდე მივედით, რომ უმჯობესია გვქონდეს დაახლოებით 12 –დან 16 საათამდე შუალედი საღამოსა და დილის კვებას შორის.
რა თქმა უნდა, აქ მნიშვნელობა აქვს ხანდაზმული ხომ არ არის პაციენტი, აქვს თუ არა რაიმე ქრონიკული დაავადება. თუ ახალგაზრდა, ჯანმრთელო ორგანიზმია, შესაძლოა 14-16 საათიანი შუალედი გააკეთოს, ანუ საღამოს 7 საათზე ივახშმოს და დილის 12 საათამდე არ ისაუზმოს.
ჭარბი წონა 21-ე საუკუნეში პანდემიასავით გვაქვს, რისი მიზეზიც ხშირად მთელი დღის განმავლობაში სამუშაო რეჟიმით განპირობებული, არანორმირებული, არალიმიტირებული კვებაა.
სამწუხაროდ, სამსახურის პერიოდში სწრაფი კვების, ტკბილი პროდუქტების მოხმარებას წახემსებების სახით ძალიან მალე მივყავართ ჭარბ წონამდე.
