ბათუმის საავტორო კინოფესტივალზე უკრაინელი რეჟისორის, ოლეგ სენცოვის ახალი ფილმი „მარტორქა“ აჩვენეს. სენცოვი ყოფილი პოლიტპატიმარია, მან რუსეთის ციხეში 5 წელი გაატარა და 2019 წელს, კიევსა და მოსკოვს შორის პატიმართა ისტორიული გაცვლის შემდეგ გაათავისუფლეს.
ოლეგ სენცოვი „ბათუმელებთან“ პატიმრობის წლებზე, ბოლო ფილმზე, სამომავლო გეგმებსა და პუტინის რუსეთზე საუბრობს.
- პირველ რიგში, ახალ ფილმზე მინდა გკითხოთ, რომელიც ბათუმის კინოფესტივალზე ახლახან აჩვენეს. რატომ იყო თქვენთვის მნიშვნელოვანი მიბრუნებოდით 90-იანი წლების უკრაინის ცხოვრებას?
ეს სცენარი 2011 წელს დავწერე. ოთხმოცდაათიანმა წლებმა დიდი გავლენა მოახდინა უკრაინის საზოგადოებაზე. ფილმი ახალგაზრდა კაცზეა, რომელმაც მძიმე გზა განვლო კრიმინალურ სამყაროში – მაშინ რომ მართავდა ქვეყანას.
[ფილმში] ფაქტები ნამდვილია, მაგრამ მეც გამოვიგონე ისტორიები, რაღაც ჩემიც დავამატე, რადგან ცხოვრება დრამატურგიული არ არის, თავისი კანონზომიერებით ვითარდება. კინოში კი, ყველაფერი ერთმანეთთან დაკავშირებული უნდა იყოს, სადღაც უნდა მიდიოდეს ამბავი. ამიტომ მე ავიღე რეალური მოვლენები ძირითად ამბად, რის მიხედვითაც დაიწერა სცენარი და დავამატე ისტორიები, კინოდრამატურგია რომ გამოსულიყო.
- ბოლო ფილმს „მარტორქა“ დაარქვით. ხომ არ შთაგაგონათ ეს სათაური ეჟენ იონესკოს ამავე სახელწოდების პიესამ, სადაც ფაშიზმზეა მინიშნება? თქვენს ფილმში სიმბოლურად იქცევიან ადამიანები მარტორქებივით, იონესკოს პიესაში კი მთელი ქალაქის მცხოვრებლები გადაიქცევიან ნამდვილ მარტორქებად.
სიმართლე გითხრათ, იონესკოს ამ პიესასთან კავშირზე არ მიფიქრია, თუმცა ჩემს ფილმშიც აგრესიის სიმბოლოა მარტორქა. ეს სქელტყავიანი ცხოველია, რომელსაც არ ღირს სადმე გადაეყარო. ასეთი ანდაზაც არსებობს, რომ მარტორქა ცუდად ხედავს, მაგრამ მისი წონა და გაქანება პრობლემაა გარშემომყოფებისთვის. ფილმის მთავარი გმირიც ასეთია, სქელტყავიანი და საშიშად აგრესიული.
ოთხმოცდაათიანმა წლებმა ჩვენ შეგვცვალა, გავხდით უფრო აგრესიულები და აღარ გვჯეროდა სახელმწიფოსი, ქვეყანა ნეპოტიზმში იყო ჩაძირული. არ მუშაობდა ინსტიტუციები და მხოლოდ ახლობლობით ხდებოდა ყველაფერი. მარტორქებივით სქელკანიანი და აგრესიული ხალხი იკავებდა მაღალ პოზიციებს, ისინი ახლაც პოლიტიკაში არიან და ზემოქმედებენ უკრაინაზე.
- მაგრამ გავლენა საზოგადოებაზე აქვს კულტურას და სამოქალაქო აქტივიზმსაც, თქვენ თუ გიგრძნიათ თქვენი ფილმების გავლენა მაყურებელზე?
ჩემი, როგორც რეჟისორის გავლენა პუბლიკაზე არ არის ისეთივე ძლიერი, როგორც სამოქალაქო აქტივისტის გავლენა. თუ ვლაპარაკობ და ვწერ პოლიტიკურ თემებზე, ამას ყოველთვის უფრო მეტი რეზონანსი აქვს, ვიდრე ჩემს წიგნებსა და ფილმებს. 6 წიგნი მაქვს დაწერილი. ვისურვებდი, მხოლოდ შემოქმედებით პროცესთან მქონდეს საქმე, მე არ ვარ პოლიტიკოსი, მაგრამ მიწევს პოლიტიკურ პროცესებში ჩართვა, ასე გამოვიდა.
ისე კი ვისურვებდი ჩემი წიგნებით და ფილმებით ვახდენდე გავლენას. კულტურის, ხელოვნების გავლენა ზოგადად ნელი, სიღრმისეული და საინტერესო პროცესია, პოლიტიკური გავლენა დროებითია, სწრაფად წარმავალი და ერთჯერადი.
- საბჭოთა ეპოქის გავლენა იგრძნობა უკრაინულ საზოგადოებაში დღემდე? როგორ ფიქრობთ, რამდენად გადაიაზრა უკრაინამ საბჭოთა წარსული?
საბჭოთა წარსული ძალიან დიდ გავლენას ახდენს დღემდე უკრაინაზე, რადგან რუსულენოვანი მოსახლეობის რაოდენობა საკმაოდ დიდია ჩვენთან. ისინი საკუთარ თავს რუსეთთან უფრო აიგივებენ, ვიდრე უკრაინასთან და პუტინივით მიაჩნიათ, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლა დიდი კატასტროფა იყო.
ასე უკრაინაში ბევრი ფიქრობს – აღმოსავლეთში, სამხრეთში, დონბასსა და ყირიმში მცხოვრები. შეუძლებელია ამ ტიპის ოკუპაცია, თუ მოსახლეობისგან დიდი მხარდაჭერა არ აქვს ოკუპანტს. ყირიმი ყოველთვის განსაკუთრებულად იყო რუსული პროპაგანდის გავლენის ქვეშ. რუსულენოვანი მოსახლეობა ძირითადად რუსული პროპაგანდისტული ტელევიზიების მაყურებელია, რომლებსაც უკრაინა მტრად ჰყავთ მიჩნეული. ფაქტობრივად, ამ ხალხის სახით მეხუთე კოლონა გვყავს უკრაინაში. ცხოვრობენ ჩვენს ქვეყანაში, მაგრამ არ უყვართ უკრაინა.
ოლეგ სენცოვი
გადააზრებას რაც შეეხება, ეს ხანგრძლივი პროცესია, გვაქვს საბჭოთა მუზეუმები უკრაინაში, უამრავი გამოფენა ეწყობა, იღებენ ფილმებს 1917 წლის რევოლუციაზე, უკრაინის პირველი დამოუკიდებლობის მცდელობაზე 1918 წელს, „გოლოდომორზე“, მეორე მსოფლიო ომის, უკრაინის საბჭოთა ოკუპაციის, ამ პერიოდში დისიდენტთა ბრძოლების შესახებ.
- რთულია არ შევეხოთ რუსეთში, პატიმრობაში გატარებულ წლებს და თქვენი შიმშილობის აქციას. ეს პერიოდი, ახლა, 2 წლის შემდეგ, ბიოგრაფიის რა ნაწილია თქვენთვის, რას დაივიწყებდით ამ პერიოდიდან, რა იყო თქვენი საყრდენი პატიმრობის ამ რთულ წლებში?
არაფრის დავიწყება არ მინდა, ესეც ცხოვრების ნაწილი იყო, რომელიც, მადლობა ღმერთს, დასრულდა. ჩემი შიმშილობის შესახებ უამრავი ვინმე წერდა, მწერდნენ პირადადაც, გასამხნევებლად.
პოლიტპატიმრების ნაწილი 2 წლის წინ გაგვათავისუფლეს, ნაწილი ისევ ციხეში რჩება. ასზე მეტი უკრაინელი პოლიტპატიმარია ციხეში – რუსეთსა და ყირიმში.
სეპარატისტებს დონბასში 200-ზე მეტი უკრაინელი ჰყავთ დატყვევებული. მათი მდგომარეობა ძალიან მძიმეა, ასე რომ, ეს ომი არ დამთავრებულა.
პირადად ჩემი პატიმრობა კი დასრულდა, მაგრამ რუსეთი აგრძელებს სისხლისმსმელ პოლიტიკას და მონობისკენ გვექაჩება უკრაინელებს.
- როგორი იყო გათავისუფლების პროცესი, ელოდით, რომ 5 წელიწადში გაგათავისუფლებდნენ?
როგორც იცით, დიდი კამპანიები ტარდებოდა ჩემი გათავისუფლების მოთხოვნით და სხვა პოლიტპატიმრების მხარდასაჭერად. მეც ვშიმშილობდი არამხოლოდ საკუთარი თავის, უკრაინელი პოლიტპატიმრების გათავისუფლების მოთხოვნით. ჩვენ მათ კრემლის ტყვეებს ვუწოდებთ.
მაშინ 64 ასეთი პოლიტპატიმარი ვიყავით. მე ორი წლის წინ, ტყვეთა გაცვლის შედეგად გავთავისუფლდი. 35 უკრაინელი ტყვე გაგვათავისუფლეს ასე, 2 წლის წინ.
პუტინი დათანხმდა ტყვეთა გაცვლას არა იმიტომ, რომ ჩვენი გათავისუფლება უნდოდა, არამედ იმიტომ, რომ მობეზრებული ჰქონდა ჩვენი სახელები, რომელსაც სულ ახსენებდნენ და სურდა გათავისუფლებულიყო ამ გვარებისგან, ცხელი კარტოფილები ვიყავით მის ხელში და „ხელი გაგვიშვა“. გაგვათავისუფლა, მაგრამ დააპატიმრა სხვები. ეს უწყვეტი წრეა, რომელიც არ მთავრდება და ალბათ არც დამთავრდება სანამ პუტინია ხელისუფლებაში, ალბათ მის სიკვდილამდეც კი.
- ელოდით გათავისუფლებას, თუ ეს თქვენთვის მოულოდნელი იყო?
რა თქმა უნდა, ველოდი. პატიმარი დაპატიმრების პირველი დღიდანვე გათავისუფლებას ელოდება. ჩემი ქმედებით არავინ დაზარალებულა, არ ყოფილა არც აფეთქება, არც მკვლელობა, ხელჩასაჭიდი არაფერი ჰქონდათ ჩემს საქმეზე და შავით თეთრზე ჩანდა, რომ ეს ფალსიფიცირებული, პოლიტიკური საქმე იყო. ამიტომაც იყო ჩემი გათავისუფლებისთვის ბრძოლა ასეთი რეზონანსული. თუმცა არ მეგონა, თუ 5 წელს გაგრძელდებოდა პატიმრობა.
- თქვენი სახელი ერთდროულად უკავშირდება კინოს და პოლიტიკას, ხშირად გთხოვენ კომენტარებს პოლიტიკურ საკითხებზე. გიფიქრიათ პოლიტიკოსობაზე? რა უნდა მოხდეს, თქვენი აზრით, ამ გადმოსახედიდან, რომ იფიქროთ პოლიტიკაში წასვლაზე?
პოლიტიკა ამქვეყნად ყველაზე ბინძური საქმეა და უკრაინაში კიდევ უფრო ბინძური.
ჩვენთან ისეთი ძალები ებრძვიან ერთმანეთს, რომ არც ერთ მხარესთან არ მოგინდება საქმის დაჭერა. სამწუხაროდ, ესაა რეალობა. ძალიან რთულია გვქონდეს ილუზია, რომ ამ გარემოში გამოჩნდებიან ნათელი და სუფთა ძალები, ვინც საქვეყნო საქმეების კეთებას დაიწყებს ისე, როგორც საჭიროა.
უახლოეს მომავალში წარმოდგენაც კი არ შემიძლია, ვისთან შეიძლება ვასოცირდებოდე. შეიძლება შორეულ მომავალში შევცვალო ჩემი ცხოვრება.
მე რამდენიმე ცხოვრება გავიარე, ახლა რეჟისორის ცხოვრებით ვცხოვრობ და ვფიქრობ, დიდხანს ასე ვიცხოვრო, რადგან ბევრი იდეა მაქვს, რასაც განხორციელება სჭირდება. რეჟისორული ცხოვრების დასრულების შემდეგ არ ვიცი რა იქნება. შეიძლება წავიდე პოლიტიკაში, შეიძლება იახტით მსოფლიოს გარშემო დავიწყო მოგზაურობა, არ ვიცი.
- საქართველოს და უკრაინას ჰყავს საერთო მტერი, პუტინის რუსეთის სახით. თქვენი აზრით, რუსეთის და უკრაინის, რუსეთისა და საქართველოს ურთიერთობებში გადამწყვეტია პუტინის ფაქტორი, თუ რუსული იმპერიალიზმი?
ეს პრობლემების ნაკრებია. პუტინი წარმოადგენს რუსული იმპერიალიზმის ნაწილს მხოლოდ. იმპერიის გაფართოების და გაძლიერების იდეას რომ არ უჭერდეს მხარს ხალხი, პუტინს და კრემლს დამოუკიდებლად მოქმედება გაუჭირდებოდა.
მე ვიყავი რუსეთში და ადამიანების დიდი ნაწილი უჭერს მხარს პუტინს. თუმცა არიან ადამიანები, რომლებიც წინააღმდეგობისთვის წლებია სხედან ციხეში. რუსეთის მოსახლეობის ნახევარი ვერ იტანს პუტინს და ეს სიმართლეა, მაგრამ 90%-იანი მხარდაჭერა აქვს არჩევნებზე.
როცა პუტინი რუსეთში მიმართავს შიდა რეპრესიების მეთოდს, ეს არ მოსწონს მოსახლეობას, მაგრამ როცა კრემლი იწყებს სხვა ქვეყნების ტერიტორიების ოკუპაციას დიადი რუსეთის შექმნის იდეით, პუტინს ყველა ეთანხმება.
სამწუხაროდ, ესაა რუსული მენტალობა, რისგანაც ვერ გათავისუფლდნენ.
- თქვენი აზრით, რა უნდა მოხდეს, რომ რუსეთმა იმპერიალისტური პოლიტიკა შეცვალოს?
უამრავი იმპერია იყო სხვადასხვა დროს დედამიწაზე, რომლებიც სხვათა ტერიტორიების მიტაცების ხარჯზე არსებობდნენ. დიდი კრახის და დაშლის მერე ყველას მოუწია დაფიქრება იმაზე, რომ ვერ იცხოვრებდნენ მუდმივად სხვათა ტერიტორიების მიტაცების რეჟიმში. დაიკავეს მხოლოდ ის ტერიტორიები, რაც ისტორიულად ეკუთვნოდათ და დაიწყეს კიდეც განვითარება. მათ შეცვალეს დამოკიდებულებები.
რუსეთს კი დაემართა ისე, რომ დაიშალა რუსეთის იმპერია, გაუქმდა მონარქია, დაიშალა საბჭოთა კავშირიც, მოაკლდათ ტერიტორიები, მაგრამ ისევ იმპერიალისტური მენტალიტეტით ცხოვრობენ.
შესაძლოა ეს უკანასკნელი იმპერიაც კი არის დედამიწაზე, სადაც ხალხი ასე აზროვნებს. რუსეთს სჭირდება დიდი პოლიტიკური დაღმასვლა იმის გასაცნობიერებლად, რომ იცხოვროს საკუთარი ცხოვრებით და მუდამ მტაცებლის თვალით არ შესცქეროდეს მეზობლებს.
მილიონობით ადამიანი დაიხოცა გერმანია-საფრანგეთის ხანგრძლივ ომებში, ახლა მათ საერთო პოლიტიკურ-ეკონომიკური ალიანსი აქვთ და ფულიც საერთო აქვთ. ამისკენ უნდა ვისწრაფოდეთ და არა მიტაცებისკენ. სანამ ასეთი ღრმა პოლიტიკური ცვლილებები არ დაიწყება რუსეთში, არ დაიწყება არც მენტალური ცვლილებები, კარგი არც არაფერი მოხდება მათთან, ამ ცნობიერებით ვერ განვითარდებიან.
- 19 სექტემბერს კიევში გაიმართა „კიევი პრაიდი“, რომელიც მშვიდობიანად ჩატარდა. მედია წერს, რომ გაიმართა კონტრაქციაც, მაგრამ ძალადობას ადგილი არ ჰქონია. წელს საქართველოშიც იგეგმებოდა პრაიდი, თუმცა აქციის დაწყებამდე ჟურნალისტები სასტიკად დაარბიეს და პრაიდი ვერ შედგა. თქვენი დაკვირვებით, როგორ შეძლო ამის მიღწევა უკრაინამ – ერთ სივრცეში, ერთ ქალაქში დაეშვა ორი აქცია ერთმანეთის პარალელურად?
ვერ ვიტყვი, რომ შემწყნარებლები იყვნენ „კიევი პრაიდის“ მოწინააღმდეგე კონტრაქციის წევრები და ამიტომ ჩატარდა პრაიდიც და კონტრაქციაც. ეს კონტრაქციის მონაწილეების ტოლერანტულობის ხარჯზე არ მომხდარა. უბრალოდ, სახელმწიფომ ისწავლა ამგვარი აქციების დარეგულირება, სახელმწიფო ევროპული პრინციპების და თანასწორობის მომხრეა. ეს არის ის ღირებულებები, საითაც უკრაინა ისწრაფვის. მაგრამ სასურველი იქნებოდა სხვა ნაწილშიც ასევე ვისწრაფოდეთ ევროპისკენ.
ვერ ვიტყვით, რომ უკრაინაში არ აქვთ აგრესია ლგბტ ადამიანების მიმართ. უბრალოდ, წახალისებულია ტოლერანტული დამოკიდებულება სახელმწიფოს და საზოგადოების მხრიდან და არ ითვლება კარგ ტონად, თუ სექსუალური ორიენტაციის გამო ჩაგრავ ადამიანებს.
ასეთ აქციებზე თუ ვინმეს ჩაგრავენ, პოლიცია არ ხუჭავს თვალს და არ წირავს თანასწორობის იდეას. პოლიცია უკრაინაში თანასწორობის მხარესაა.
აქამდე ასე არ იყო. ეს პროგრესია ჩვენთან.
- ისევ პატიმრობის წლებს რომ დავუბრუნდეთ, როგორ აღწერდით რუსულ ციხეს?
ყველა ციხე არასასიამოვნოა. იქ ჩანს, როგორ ფუნქციონირებს მთელი საზოგადოება. შეიძლება არ გაგანადგურონ ფიზიკურად, მაგრამ აქვთ მორალური მკვლელობის და ადამიანების ზომბებად ქცევის მცდელობები.
არაფერი აქვს ციხის წესებს საერთო დისციპლინასა და წესრიგთან. ეს, უბრალოდ, ფსიქოლოგიური განადგურებაა, რადგან ასეა მოწყობილი სისტემა. ციხე არავისთვისაა გამოსასწორებელი ადგილი, იქიდან ყოველთვის უარესი გამოდიხარ, ვიდრე შესვლამდე იყავი. ყველას ამახინჯებს პატიმრობა მორალურად.
სოლჟენიცინის დროინდელ ციხესთან შედარებით უკეთესი მდგომარეობაა, კი. შიმშილით და სიცივით პატიმრებს არ კლავენ, სამაგიეროდ სცემენ, დასცინიან, ფსიქოლოგიურად ზემოქმედებენ და საშინელებების კეთებას გაიძულებენ, რომ დაგიქვემდებარონ.
მასობრივ რიგში დგომა, მასობრივი მისალმებები, კიდევ ბევრი რამ, რაც გამცირებს. მე ჩრდილოეთის ბანაკში ვიყავი, სადაც ზამთარი 9 თვეს გრძელდება, 9 თვე თოვლი არ დნება. ტემპერატურა -50 გრადუსამდე ეცემა, პოლარული ღამეებია, საშინელი ბუნებრივი გარემო და საშინელი დამოკიდებულებაც შენ მიმართ.
ვიყავი 5 კვადრატულ მეტრ ბეტონის საკანში. მეძინა რკინის საწოლზე. ხელსაბანიც რკინისა იყო და გვქონდა პატარა სარკმელი, გისოსებიანი, საიდანაც არაფერი ჩანდა. საკანში ორნი ვიყავით, ითვლება, რომ მარტო შეიძლება თავი მოიკლა და ამიტომ ვინმეს აუცილებლად შემოგისახლებენ.
- ინტერვიუს დასასრულს მინდა ისევ კინოს დავუბრუნდეთ. უკვე იცით რა იქნება თქვენი შემდეგი პროექტი? რაზე აპირებთ მუშაობას?
კი, ვიცი რაზეც ვიმუშავებ. ერთი სცენარი ჯერ კიდევ ციხემდე მქონდა დაწერილი, 3 სცენარი ციხეში დავწერე, 4 სცენარი მაქვს, რომელთა გადაღებაც ხვალვე შემიძლია დავიწყო. გამოვიყენე ციხე: დავწერე წიგნები, რომანები და მოთხრობები. სცენარები და კინო ჩემთვის ამ ეტაპზე ყველაზე მნიშვნელოვანია.
ერთი სცენარი ოჯახურ დრამას, გაყრის პირას მყოფ ოჯახს ეხება. მეორე ამერიკული ისტორიაა. ამერიკელ პროდიუსერს მოეწონა ეს სცენარი.
ციხე ჩემთვის შემოქმედებითი შვებულების ადგილი იყო. 5 წელი უქმად არ ვყოფილვარ. ვმუშაობდი და განვითარებას ვცდილობდი.
