„გეპატიჟებათ პირველი კლასის სასტუმრო ,,ფრანცია“ – რეკლამები ძველი ბათუმის გაზეთებიდან

ავტორი: თამარ ორაგველიძე, მასობრივი კომუნიკაციის დოქტორი 

რეკლამა დღეს ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია, თუმცა რეკლამას XX საუკუნის დასაწყისშიც რომ დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, ეს ძველი ბათუმის გაზეთების შესწავლითაც დასტურდება.

ბათუმში გამომავალი ძველი გაზეთები აჭრელებულია სარეკლამო განცხადებებით. ზოგი გაფორმებულ სვეტებშია მოქცეული, ზოგი – უბრალოდ სწორხაზოვან სვეტებში, იშვიათად კი ვხვდებით ილუსტრირებულ განცხადება – რეკლამებსაც.

მაგალითად, „ბათუმის გაზეთის“ რედაქცია ცდილობდა შინაარსითაც და გარეგნული მხარითაც კითხვადი ყოფილიყო. გაზეთის სათაური სატიტულო შრიფტით იყო დაბეჭდილი. პირველი გვერდი, სათაურის ქვემოთ ეჭირა კომერციული ხასიათის ცნობებს, განცხადებებსა და აფიშებს. ასეთი ფორმა გაზეთისა ტრადიციული იყო რევოლუციამდელ რუსულ და ქართულ გაზეთებში.

„ბათუმის გაზეთის“ 1911 წ. 28 ივლისის გამოშვებაში ერთ-ერთი განცხადება გვაუწყებს, რომ ბათუმში, კამაროვის ქ. N23-ში გაიხსნა სპეციალური გამწმენდი და გამომხდელი მანქანებით მომზადებული ხელოვნური მინერალური და ხილის წყლების ქარხანა ფირმისა „ამხ. კოლხიდა“ ი. მგელაძისა და ი. მენაბდის ხელმძღვანელობით. განცხადებაში მითითებულია, რომ „დაკვეთილი წყლები მზადდება აღნიშნულ დროს კეთილსინდისიერად. ფასები მეტად ზომიერია“ .

„ბათუმის გაზეთში“ [1911 წლის №2, № 4. № 12, № 13, № 14, № 27, № 34, № 35, № 36] დაბეჭდილი სარეკლამო განცხადებით ცნობილი ხდება, რომ გამოსაცემად მზადდებოდა ექიმ-დოქტორის ე. ი. გედევანიშვილის საგანგებო, 600 გვერდიანი გამოცემა „ილია ჭავჭავაძის თხზულებანი“, რომელიც დაიბეჭდებოდა ძვირფას ქაღალდზე ილუსტრაციებით, ძვირფასი ყდით: „გამოცემას თან დაერთვის მგოსნის ვრცელი ბიოგრაფია, ნაწარმოებების კრიტიკა. ფასი-8 მანეთი, წიგნი არ გამოვა გასაყიდად და იგი დაურიგდებათ მხოლოდ დამკვეთთ გამოცემის შემდეგ, 1913 წელს“.

არის განცხადებები მ. ჯავახიშვილის, ი. ჭავჭავაძისა და სხვა ავტორთა ახალი წიგნების გამოცემების შესახებ, რაც აშკარად მიუთითებს ბათუმის მოსახლეობის განათლებისა და კულტურის დონის ამაღლების მცდელობაზე.

რეკლამა „ბათუმის გაზეთში“

ბათუმი იმ დროისათვის თანამედროვე და ევროპული სტილის ქალაქად ყალიბდებოდა, რაზეც მიუთითებს თუნდაც ის განცხადება-რეკლამები, რასაც უხვად ვხვდებით ბათუმში გამოცემულ გაზეთებში. მაგალითისათვის მოვიყვანთ რამდენიმეს:

გაზეთი ,,ბათუმის გაზეთი“, 1911 წლის 18 ივლისი, № 4 – მიხაილოვის ქ. N 32-ში ძმები მგელაძეების ჭურჭლეულობის მაღაზიაა გახსნილი. მყიდველს შეუძლია შეიძინოს ყოველნაირი ფაიფურის, ფაინსის, ემალიანი და ნიკელიანი ჭურჭლეულობა, ბროლისა და შუშის საქონელი, მელქიორითა და ბრინჯაოთი ნაკეთები ნაწარმი, სტოლსაფრები, კლიონკები, საწოლები და სხვ.

გაზეთი ,,მწვერვალი“, 1923 წ., № 2 – ბათუმში, თბილისის ქუჩაზე, სახლში N76 გახსნილა „ა. ო. იმნაძის პაპიროზის ქაღალდის ფაბრიკა „კავკაზი“, რომელიც ამზადებს საუკეთესო ხარისხის ჰიგიენურ პაპიროსის ქაღალდის წიგნაკებს.

გაზეთის იგივე ნომერი მსგავსი პროდუქციის გამოშვებას ამცნობს მკითხველს განცხადება იმის შესახებ, რომ მარინსკის პროსპექტზე N4-ში გაიხსნა ბ.ლ. გოგეშვილის ქაღალდის საწყობი – მექანიკური ორთქლით მომუშავე ფაბრიკა, საუკეთესო სახაზავი მანქანითა და მაყურებელს იწვევენ „ყოვლად საუცხოვო ახალი სურათების წარმოდგენაზე. ყველა სიანსების შემდეგ გაიმართება ქალთა ჭიდაობა, რომელშიც მონაწილეობს პროფესორი მიულერი, ქალთა ჩემპიონი, დამსახურებული და გამოჩენილი ათლეტი“.

• „ბათუმის გაზეთი“, 1911 წელი, 27 ივლისი, № 13 – თეატრი ილუზიონი და ი.ა. რელიგიონის ბაღი საუკეთესო სათეატრო და „ცეცხლის წაკიდებისაგან უზრუნველყოფილ შენობაში“ იწვევს მაყურებელს შესანიშნავი სურათების სანახავად: 1. განყოფილება – ფრანგი კირასირების სამხედრო ვარჯიშობა; მე-2 განყოფილება -წარმტაცი დრამა „ მამა და ქალი „ მე-3 განყოფილება – მელოდრამა „ბრწყინვალე სხივი“, მე-4 განყოფილება – მელოდრამა – „გულადი მოგზაური“. „ექიმის მაიმუნი“.

ამავე თეატრ-ილუზიონში 1911 წლის 3 აგვისტოდან გამართულა მისტერ ალპერის გასტროლები. გაზეთში დაბეჭდილი აფიშა გვაუწყებს: „ბათუმში არ ყოფილა ჯერ ლომები, ვეფხვები და დათვები დიდი სცენისოდენა რკინის გალიაში და ერთადერთი დამწყნარებელი მისტერ ალპერი“.

რეკლამა გაზეთიდან

საგაზეთო რეკლამების კვლევა ცხადყოფს, რომ იმ ეპოქაში მცხოვრები ბათუმელებისთვის უცხო არ ყოფილა კულტურისა და ტექნიკის პროგრესთან დაკავშირებული ტერმინები, რაც ჩანს სარეკლამო განცხადებებიდან. გაზეთ Батумская правда-ს 1912 წლის 15 ივლისის № 15 გამოშვებაში ვინმე ალ. დონ. [ფსევდონიმი] წერს, რომ ტექნიკური პროგრესი ხელოვნებაშიც შემოიჭრა და ახდენს მის დემოკრატიზაციას, რადგან უკვე ღარიბ და მშრომელ ხალხსაც შეუძლია იგემოს ხელოვნების ნაყოფი. გრამოფონები, ფონოგრაფები, სინემოტოგრაფები, ელექტრო-თეატრის სანახაობები.

„ელექტრო-თეატრში შედიხარ ორ-სამ შაურად, ჯდები სკამზე და იწყება წარმოდგენა, მაგრამ არა ცოცხალი არტისტებით და სუფლიორით, არამედ აქ ნახავთ უხმო მოქმედებებს, დრამას, კომიკურ სცენებს, ეტლების დამტარებლის მიმოსვლას, ბუმბერაზ მთებს, გემებს, ცასა და მასში მფრინავ ჰაეროოსტატებს, საუცხოო ჩანჩქერებს და სხვა სურათებს და ყოველივე ამას ხედავთ ისეთი სინამდვილით, რომ თქვენ ეძლევით თავდავიწყებას“.

ბათუმში გამომავალი პრესა საკმაო ადგილს უთმობდა რეკლამას. ზოგიერთ გაზეთს მთელი გვერდიც აქვს დათმობილი რეკლამებსა და განცხადებებისთვის [მაგალითად, გაზეთები Эхо Батума, „მუშის სიმართლე“, „სხივი“, Гудок, Батумский день, РеЧь, Известия, Батумская правда და სხვები. ზოგი მათგანი მხოლოდ კომერციული ხასიათისა იყო და შემოიფარგლებოდა სარეკლამო განცხადებების გამოქვეყნებით.

თითქმის ყველა გაზეთშია ასეთი სარეკლამო განცხადება: „ძმები მელაძეების ჭურჭლის მაღაზია, მიხაილოვსკის №32-ში, მყიდველებს სთავაზობს ფაიფურის, ბროლის, მინის, მელხიორის, ემალის ნაკეთობებს. ასევე მაღალ სკამებს, საწოლებს, ლამფებს, სამოვარებს, სამზარეულოს მოწყობილობებს. ფასები არაკონკურენციულია“.

გეპატიჟებათ პირველი კლასის სასტუმრო ,,ფრანცია“ ქალაქის ცენტრში, პორტთან და ზღვისპირა პარკთან ახლოს, კომფორტულად მოწყობილი (ელექტროგანათებით, აბაზანებით, დუშით). სასტუმროში ფუნქციონირებს ევროპული და აზიური სამზარეულოები. სასტუმროს მფლობელი – კახიანი“ [99].

„მიშელის საპარიკმახერო – პირველი კლასის, თეატრალიზებული, რუსეთის დედაქალაქის საპარიკმახეროების ყაიდაზე მოწყობილი ქალთა სპეციალური სალონი, რომელიც სთავაზობს მანდილოსნებს სხვადასხვა ვარცხნილობას. ვარცხნილობები წარმოდგენილი იქნება ცოცხალი სცენური ჩვენებებით“ [34].

რეკლამებია გაკეთებული ბათუმში არსებული ბანკების შესახებ. ამ რეკლამებით ირკვევა, რომ თურმე მე-20 საუკუნის დასაწყისში ბათუმში ფუნქციონირებდა არაერთი ბანკი, მაგალითად: რუსულ-აზიური ბანკი, გაერთიანებული ბანკი, ბათუმის ურთიერთსაკრედიტო ორგანიზაცია, თბილისის კომერციული ბანკის ბათუმის განყოფილება და სხვა.

რეკლამა

რეკლამები გამოყოფილია მსხვილი შრიფტით, ხშირ შემთხვევაში – სხვადასხვა მოხაზულობების ჩარჩოებშია მოქცეული. ასევე, ხშირად გვხვდება ილუსტრირებული რეკლამა-განცხადებებიც. ზოგიერთ რეკლამაზე გამოსახულია ის მედლები, რომლებიც ამა თუ იმ სასტუმროს ან მაღაზიას მიუღია.

Черноморский вестник-ის პირველი გვერდი მთლიანად ეთმობოდა სარეკლამო განცხადებებს. მაგალითად: 1905 წლის 1 მარტის № 9 გამოშვების პირველ გვერდზე ვკითხულობთ ასეთ განცხადებას:

„ა.ნ.ლებედევას სასწავლებელი და პანსიონი კომაროვსკაიას ქუჩაზე ამზადებს ორივე სქესის ბავშვებს ყველა საშუალო სასწავლო დაწესებულებებისათვის. სასწავლებელში მიიღებიან წერა-კითხვის უცოდინარი ბავშვებიც“..

იმავე გაზეთის 1905 წლის 1 მაისის №49 იუწყება იმ სანაოსნო რეისების შესახებ, რომლებსაც ახორციელებს სანაოსნოსა და ვაჭრობის რუსეთის საზოგადოება: საფოსტო-სამგზავრო რეისები ბათუმიდან ოდესამდე; ყოველ შაბათს დღის 2 საათზე; იქნება რეისები სოხუმის, გაგრის, სოჩის, ნოვოროსიისკის, ფეოდოსიის, იალტის, სევოსტოპოლის მიმართულებით; რეისი ალექსანდრიის ხაზით – ბათუმის გავლით – ორ კვირაში ერთხელ, ოდესის გავლით – ყოველკვირეულად.

რეკლამა

ვხვდებით სამედიცინო ხასიათის განცხადებებს:

„კბილის ექიმ ია. ლეიხტერის კბილის დაავადებათა პირველი სამკურნალო დაწესებულება გადატანილია ოგლობჟინსკის ქუჩაზე, ზაპოროჟსკის სახლში, ვიტუშინის აფთიაქის მოპირდაპირე მხარეს. დანტისტ ფაინშტეინს ამ სამკურნალო დაწესებულებასთან არავითარი კავშირი არა აქვს“ .

გაზეთის სხვადასხვა ნომერში განთავსებულია განცხადებები ბინის გაქირავება-გაყიდვაზე, მოდური ტანსაცმლისა და ნაქარგობების სწავლებაზე, სხვადასხვა სახის სამედიცინო მომსახურებაზე, სამგზავრო მატარებლების განრიგზე, ტაქსით მომსახურებასა და სხვადასხვა მარშრუტის შესაბამისი ფასების შესახებ ( 20-25 კაპიკიდან 1 მანეთამდე) და ა.შ.

ახალფეხადგმული ქალაქისათვის უცხო არც კულტურული ღონისძიებები იყო. მაგალითად, ასეთი განცხადება: „უხუცესთა საბჭოს ბათუმის საზოგადოებრივი კრება წევრებისა და კანდიდატებისათვის აწყობსა ,,ოჯახურ საღამოს“. დასაწყისი საღამოს 10 სააზე. საღამოში მონაწილეობს მუსიკალური გუნდი. მამაკაცებისთვის დასწრების ღირებულებაა 1 მან., მანდილოსნებისთვის – 60 კაპ.“

გაზეთ ,Батумский день-ის 1915 წლის [39] გამოშვებაში ასევე, გვხვდება ყავის რეკლამა. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს ეს რეკლამა თანამედროვე ეპოქაშია გაკეთებული: ლამაზ შავ-თეთრ ჩარჩოში ჩახატულია ფინჯანი ყავა, რომელსაც ოხშივარი ასდის. ამ ფონზე კი ასეთი წარწერაა: დააგემოვნეთ დილით, საუზმეზე – ყავა იაპონური სოიოსგან, მკვებავი, გემრიელი, იაფი! შეიცავს 40%-ზე მეტ ცილას, 25%-მდე ცხიმებს, 1,6% ფოსფორმჟავას. უარყოფითად არ მოქმედებს გულზე და ნერვებზე. მიღებული აქვს 5 უმაღლესი ჯილდო 1910 წელს რუსეთში გამართულ გამოფენებზე. მოითხოვეთ უფასოდ დაგემოვნება და ბროშურები ექიმთა გამოხმაურებებით. იყიდება ყველგან!“

თვალშისაცემ და ლამაზი ილუსტრაციით გაფორმებულ კიდევ ერთი რეკლამაზე გავამახვილებთ ყურადღებას: ხის მორზე შემდგარ დათვს ხელში უჭირავს ბოთლი და თითქოს სულმოუთქმელად უნდა დალევა. წარწერა კი ასეთია: არყის, ლიქიორისა და კონიაკის გ. დანილოვის პირველი ქარხანა ბათუმში. ფირმა არსებობს 1888 წლიდან მოითხოვეთ პრეის-კურანტები“.

ამავე გაზეთში ვხვდებით სარეკლამო განცხადებებს ბათუმში გახსნილი პირველი კლასის სასტუმროების ,,საფრანგეთისა“ და ,,ორიენტალის“ შესახებ. ბათუმში უკვე მაშინ ფუნქციონირებდა სარიტუალო დარბაზები, მაგალითად, რესტორანი ნოდარ ვასაძისა – „პურ-ღვინო“, ქალაქის ცენტრში, დიდი დარბაზით, სადაც მოეწყობა ქორწილები, ბანკეტები, ქელეხები. რესტორნის სამზარეულო ძალიან სუფთა და კეთილმოწყობილი ყოფილა, თანაც ელექტროგანათებით.

რეკლამა

ამავე გაზეთის 1916 წლის 1 იანვრის გამოშვებაში ვხვდებით უაღრესად ინოვაციურ რეკლამას ჟურნალზე „ქალის სამყარო“ ხელმოწერის დაწყების შესახებ. რეკლამა ილუსტრირებულია, რითაც მაშინვე იპყრობს მკითხველის ყურადღებას. რეკლამა ვრცელია და მკითხველს დაწვრილებით აცნობს ერთადერთი დახვეწილი, მდიდრულ ყდაში ჩასმული გამოცემის შესახებ, რომლის რედაქტორ-გამომცემელი ყოფილა გრაფინია პეტროგრადელი ა. მურავიოვა (მოცემულია მისი მისამართი და ტელეფონის ნომერი). ჟურნალ ,,ქალის სამყაროს“ 1916 წლის გამოცემების პროგრამაშია: ქალი ომში; ავადმყოფის მოვლა შინ; როგორ ვკვებოთ ავადმყოფი; კოსმეტიკური სიახლეები; ზედმეტი სიგამხდრისა და ჭარბი წონის საწინააღმდეგო რჩევები და რეცეპტები; პლასტიკის, მიმიკისა და ცეკვის გაკვეთილები; აღზრდის სა-კითხები; მოდის ქრონიკა პარიზიდან, გაფორმებული საკუთარი კორესპონდენტების ნახატებით; მოდური თეთრეული და კორსეტი; მამაკაცის მოდა; სახლი და მისი კეთილმოწყობა; გამოყენებითი ხელოვნება; ხელსაქმე; ფოტოგრაფიის სიახლეები; ძველი რუსული მაქმანები; ძველი რუსული ფაიფური; მხატვრული ლიტერატურა – ლექსები, ბელეტრისტიკა; კითხვებზე პასუხები.

რეკლამა ასევე იუწყება, რომ ჟურნალს ,,ქალის სამყარო“ უფასოდ მოყვება საბავშვო მოდის ალბომი, თარგები, „უზორები“.

ეს რეკლამები იმის მაჩვენებელია, რომ ბათუმში პერიოდული პრესის დახმარებით ვითარდებოდა კულტურული ცხოვრების ყველა სფერო. ხოლო თვით ზემოხსენებული რეკლამა ცხადად გვიჩვენებს, თუ რა დიდი განსხვავებაა დღევანდელი ბულვარული, ყვითელი პრესისა და მეოცე საუკუნის დასაწყისის ჟურნალის ესთეტიკას შორის.

ამრიგად, სარეკლამო განცხადებებზე დაკვირვება ადასტურებს ფაქტს, რომ ბათუმში გამომავალი პრესის მესვეურები კარგად ერკვეოდნენ რეკლამის დანიშნულებაში და ცდილობდნენ იმ დროისათვის არსებული პოლიგრაფიული შესაძლებლობების მაქსიმალურად გამოყენებას.

_________

ქვეყნდება შემოკლებით.