კვირის ამბები,მთავარი,სიახლეები

„ენა განვითარდება ისე, როგორც ჩვენ მოვეკიდებით“

14.04.2014 • 6354
„ენა განვითარდება ისე, როგორც ჩვენ მოვეკიდებით“
  • ქალბატონო ანა, რამდენად შეიცვალა ქართული სალიტერატურო და სასაუბრო ენა ბოლო ოცი წლის მანძილზე და რა არის დღეს ქართული ენის ყველაზე დიდი პრობლემა?

ენა განვითარებადი ორგანიზმია. „განვითარებადი“-მეთქი ვთქვი და შევწუხდი. უნებლიეთ წამომცდა. ასეთი ფორმები სხვებისგან არ მომწონს და მე თვითონ კი ვიხმარე. დღეს ხშირად გვესმის: გაკეთებადი, შესრულებადი და სხვ. არ არის ეს ქართული ენისათვის დამახასიათებელი ფორმა.

ზოგადად, ენის განვითარებას წინ ვერაფერი აღუდგება, ენა ვითარდება, იქმნება ახალი სიტყვები და შემოდის უცხოური ლექსიკა, რომელსაც ენა თავის ჩარჩოებში მოაქცევს. ენა ცოცხალი ორგანიზმია. ბევრ მოვლენას წინ ვერ აღვუდგებით, მაგრამ, რა თქმა უნდა, ენის სიწმინდის დაცვას ხელი უნდა შევუწყოთ.

სხვადასხვა ეპოქაში ქართული ენა სხვადასხვა ქვეყნისა და კულტურის გავლენას განიცდიდა და, შესაბამისად, ლექსიკაში შემოდიოდა ბერძნული, სპარსული, არაბული, თურქული სიტყვები. მე-19 საუკუნიდან ეს იყო რუსული, აი, ბოლო 20 წელია კი ინგლისური მოგვეძალა.

ქართული ენის სიწმინდის დაცვაზე ზრუნვა მე-19 საუკუნის შუა წლებიდან დაიწყო. ამ საქვეყნო საქმეს სათავეში ჩაუდგა ილია ჭავჭავაძე და მას შემდეგ ბევრი რამ გაკეთდა ამ თვალსაზრისით. მაშინ მძლავრობდა რუსული ელემენტი და ასი წლის მანძილზე მოხერხდა ის, რომ ქართველმა ხალხმა მოახერხა და ბევრი რამ შეცვალა: დაამკვიდრა მართლწერის წესები, დაადგინა სალიტერატურო ენის ნორმები, შექმნა სამეცნიერო ტერმინოლოგია, შესატყვისი მოუძებნა ისეთ სიტყვებს, რომლებიც მანამდე ქართულად არ არსებობდა. ჩვენც ასევე მოვეკიდოთ ენის დაცვის საქმეს.

  • თქვენ აღნიშნეთ, რომ ქართულ ენაზე სხვადასხვა ქვეყნების გავლენა აისახა, ეს პატარა ერების პრობლემაა, თუ სხვა ენებსაც აქვთ მსგავსი პრობლემები?

არა, ეს ზოგადად ენის წესია და სხვადასხვა ენებში ყოველთვის შედის უცხო ლექსიკა.

  • სახელმწიფომ ენის დაცვის თვალსაზრისით რა ღონისძიებები უნდა გაატაროს?

სხვათა შორის ქართული ენის სიწმინდე საბჭოთა დროში დღევანდელთან შედარებით გაცილებით უკეთესად იყო დაცული, ამ საქმეს სახელმწიფოებრივად უდგებოდნენ, მაგრამ ამ თვალსაზრისით საზოგადოების თვითშეგნებაც უფრო მაღალი იყო. განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა ენას სკოლასა და უმაღლეს სასწავლებლებში, პრესაში, რადიოსა და ტელევიზიაში, თეატრში, მოკლედ, ყველგან. დღესაც ასეთივე ყურადღება უნდა ექცეოდეს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ასე არ არის.

მაგალითად, დღეს, როცა რაიმე რუსულ სიტყვას ჩავრთავთ ხოლმე მეტყველებაში, წერის დროს ან ბრჭყალებში ვსვამთ, ან ზეპირი მეტყველებისას თითქოს ბოდიშს ვიხდით. მაგრამ ინგლისურის მიმართ იმავეს არ ვაკეთებთ. ბოლო ოცი წლის მანძილზე ინგლისური ლექსიკა უკონტროლოდ მოგვეძალა. ინგლისურ სიტყვებს ვხმარობთ იქაც, სადაც ქართული შესატყვისი გვაქვს და სულ არ არის საჭირო მათი გამოყენება.

ცალკე უნდა ითქვას სამეცნიერო ტერმინოლოგიის შესახებ. როდესაც საფუძველი ეყრებოდა ქართული მეცნიერების სხვადასხვა დარგებს, მაშინ ქართველმა მეცნიერებმა შექმნეს ტერმინოლოგია მედიცინის, ფიზიკის, მათემატიკის, ქიმიის, ფსიქოლოგიისთვის… დღეს ამ სიტყვებს ხელოვნურად აღარ აღვიქვამთ. მაგრამ გაჩნდა ტენდენცია, რომ ამ უკვე დამკვიდრებულ ტერმინოლოგიას ახლა უკვე ინგლისური ჩაენაცვლოს, რაც დასანანია.

დღეს წინ მიდის მეცნიერება, ჩნდება ახალი ტექნოლოგიები, კომპიუტერი, ინტერნეტი და სხვა. ყველაფერს მოვლა-პატრონობა სჭირდება ენის თვალსაზრისით. უნდა შეიქმნას ახალი, ქართული ტერმინოლოგია და იქმნება კიდეც, მაგრამ ქართველები არ ჩქარობენ, რომ დაამკვიდრონ ეს ტერმინები. მე, მაგალითად, ყოველთვის „თაგვს“ ვამბობ „მაუსის“ ნაცვლად და სხვ. როგორც ჩვენ მოვეკიდებით ენას, ისიც ისე განვითარდება.

  • რა როლი აქვს მედიას ენის დაცვის თვალსაზრისით?

მედიას ძალიან დიდი როლი მიუძღვის ამ საქმეში, რადგან ხშირად გამოყენებული სიტყვები პირდაპირ მზა სახით შედის მსმენელის, მაყურებლის თუ მკითხველის ცნობიერებაში. მაგალითად, არ არის აუცილებელი, რომ სიტყვა „ბექგრაუნდი“ წარამარა იხმაროს ჟურნალისტმა, პოლიტიკოსმა თუ ნებისმიერმა გამომსვლელმა.

  • ცალკე თემაა დიალექტები, საზოგადოების კრიტიკის საგანი ხშირად ხდება ამა თუ იმ კუთხის კილოზე საუბარი. რამდენად მნიშვნელოვანია დიალექტები ენისათვის?

დიალექტები კვებავს ქართულ სალიტერატურო ენას, ამდიდრებს მას. მაგრამ დიალექტიზმების ხმარების დროს ზომიერების დაცვაა საჭირო. გააჩნია, რა დოზით იქნება ისინი გამოყენებული.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: